Η κληρονομιά της ελληνικής φωτογραφίας

Η κληρονομιά της ελληνικής φωτογραφίας

Δημιουργοί του 19ου και του 20ού αιώνα και η διάσωση των αρχείων τους

3' 39" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η έκθεση φωτογραφίας για τη Nelly’s στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς συγκινεί. Και η προσέλευση είναι μεγάλη. Η απήχηση της ελληνικής φωτογραφίας, μέσα από το έργο των μυθικών μορφών της, είναι ένα ζήτημα ιστορικά νωπό και μας οδηγεί σε ένα χάρτη αυτογνωσίας που έχει να κάνει με την εξωστρέφεια της φωτογραφίας, την οργάνωση των αρχείων και το συγκινησιακό και ιδεολογικό υπόβαθρο για την υποδοχή των φωτογράφων του 19ου και του 20ού αιώνα.

Και η ίδια η περίπτωση της Nelly’s ακολουθεί αυτήν την τροχιά ανέλκυσης στη δημόσια σφαίρα του ενδιαφέροντος, από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 και τις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν σημειώθηκε μια σημαντική μετατόπιση του βλέμματος στην ενδοχώρα της Ιστορίας. Ηταν μια διεθνής μεταβολή που επιταχύνθηκε από το τέλος τού τότε, παλιού, ψυχροπολεμικού κόσμου, γεγονός που απελευθέρωσε την αναζήτηση νέων συνδέσεων με το παρελθόν. Και αν πάει κανείς λίγο πιο πίσω, μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973, θα εντοπίσει στον διεθνή χώρο τις πρώτες σοβαρές απόπειρες ανασύνταξης της ιστορικής μνήμης.

Η κληρονομιά της ελληνικής φωτογραφίας-1
Φωτογραφία του Παναγιώτη Φατσέα από τα Κύθηρα. [ΑΡΧΕΙΟ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΦΑΤΣΕΑ]

Η Νelly’s, η Βούλα Παπαϊωάννου, ο Κώστας Μπαλάφας, ο Σπύρος Μελετζής, ο Δημήτρης Χαρισιάδης, ο Δημήτρης Παπαδήμος, η Μαρία Χρουσάκη, ο Τάκης Τλούπας και τόσοι ακόμη κορυφαίοι σκαπανείς της φωτογραφίας έγιναν σταδιακά κομμάτι ενός κοινού υποσυνείδητου. Ηδη από τη Μεταπολίτευση είχε γεννηθεί η επιθυμία τού εκ νέου ορισμού της ελληνικότητας, μετά το τραύμα της δικτατορίας. Οι τράπεζες με τα ιστορικά αρχεία και ινστιτούτα, η ανάδυση του Μουσείου Μπενάκη με πιο ενεργό ρόλο στην ελληνική κοινωνία και με τη σφραγίδα του Αγγελου Δεληβορριά, η γέννηση του ΕΛΙΑ το 1980 από τον Μάνο Χαριτάτο, ορίζουν ένα πλαίσιο, ένα φυτώριο μιας νέας ανάγκης.

Αλλά το γενικό ενδιαφέρον για τους Ελληνες φωτογράφους που μπορούσαν να σηκώσουν αυτό το βάρος μιας συλλογικής αντιπροσώπευσης οργανώθηκε κυρίως μετά το 1990. Ηταν η εποχή μετά την Πτώση του Τείχους στο Βερολίνο. Στην Ελλάδα (και παντού), ένα νέο ενδιαφέρον για την προ του 1940 Ευρώπη αναθερμάνθηκε και συνοδεύτηκε από την επιθυμία γνωριμίας με τον κόσμο εκείνο που συνομιλούσε με έναν ευρύτερο ελληνισμό.

Η Νelly’s, η Βούλα Παπαϊωάννου, ο Κώστας Μπαλάφας, ο Σπύρος Μελετζής, ο Δημήτρης Χαρισιάδης και τόσοι ακόμη κορυφαίοι σκαπανείς της φωτογραφίας έγιναν σταδιακά κομμάτι ενός κοινού υποσυνειδήτου.

Η Nelly’s ηγήθηκε αυτού του ενδιαφέροντος ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Η «Αυτοπροσωπογραφία» της, με επιμέλεια του Εμμανουήλ Χ. Κάσδαγλη, ήταν μια έκδοση που στα 1989 όριζε ένα ρυθμό. Ηδη, το 1987, είχαν παρουσιαστεί, πάλι σε επιμέλεια του Κάσδαγλη, οι «Φωτογραφίες του Μεσοπολέμου» της Nelly’s, μια σύμπραξη της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και του Μουσείου Μπενάκη. Οι φωτογράφοι που ολοκλήρωναν τον βιολογικό κύκλο τους στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αι. είχαν προλάβει να χαρούν μια πρωτόγνωρη δημοσιότητα. Η Nelly’s και η Βούλα Παπαϊωάννου δωρίζουν τα αρχεία τους στο Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη. Με τη Φανή Κωνσταντίνου, η φωτογραφική παρακαταθήκη του Μουσείου Μπενάκη ανοίγεται σταδιακά στην κοινωνία.

Η κληρονομιά της ελληνικής φωτογραφίας-2
Η ηθοποιός Ελλη Λαμπέτη στη γραφική Υδρα, φωτογραφία του Δημήτρη Παπαδήμου (1956).

Τα αρχεία

Ακόμη και η αναμόρφωση του κεντρικού κτιρίου της οδού Κουμπάρη επιταχύνει διαδικασίες και συστηματοποιεί την έρευνα, καθώς στην οδό Πειραιώς βρίσκει αργότερα έδρα το Φωτογραφικό Αρχείο. Ηδη, όμως, οι μεγάλες μορφές της φωτογραφίας, μαζί με τον Κώστα Μπαλάφα και τον Σπύρο Μελετζή, ορίζουν ένα νέο τρόπο θέασης μιας κληρονομιάς. Οσα είχε αρχίσει σε ανύποπτο χρόνο ο Αλκης Ξανθάκης, γράφοντας τη βασική ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας, συνεχίζονταν πανελλαδικά. Το 1997 ανοίγει το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, μετά τις πρώτες προσπάθειες ήδη από τη δεκαετία του ’80. Μεμονωμένοι φορείς, με ιστορία, όπως η Ριζάρειος με τον αείμνηστο Αγγελο Κίτσο, παρουσιάζουν φωτογραφίες του Μπουασονά, συμβάλλοντας σε μια εκ νέου μυθολόγηση της Ελλάδας.

Η κληρονομιά της ελληνικής φωτογραφίας-3
Ο φωτογράφος της Μαγνησίας, Δημήτρης Λέτσιος (1910-2008). [ΔΗΚΙ ΒΟΛΟΥ]

Χάρη στον επίσης αείμνηστο συλλέκτη Γιώργο Γκολομπία, εξαίρετη μορφή, έρχεται στο φως η περίπτωση του Καστοριανού φωτογράφου Λεωνίδα Παπάζογλου. Η παλιά Κατερίνη αναβιώνει μέσα από τα πανηγύρια που φωτογράφιζε ο Θεσσαλονικιός Γιάννης Στυλιανού. Στον Βόλο δεσπόζει ο Δημήτρης Λέτσιος. Στην Καλαμάτα αναδύεται η μορφή του Πάνου Ηλιόπουλου. Στα Κύθηρα, ο Γιάννης Σταθάτος μας δείχνει την περίπτωση του Παναγιώτη Φατσέα. Στη Λάρισα, η κληρονομιά του Τάκη Τλούπα συνεχίζει ακόμη να παράγει γεγονότα. Η Αγιορείτικη Φωτοθήκη προχωράει μνημειώδες και αθόρυβο έργο. Τα αρχεία του Δημήτρη Παπαδήμου (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ) και Δημήτρη Χαρισιάδη (Μπενάκη) είναι δύο ακόμη πυλώνες έρευνας.

Η τρέχουσα έκθεση για τη Nelly’s, άρτια και συγκινητική, από κάθε άποψη, συνεχίζει και διευρύνει μια γραμμή αυτογνωσίας. Αναρίθμητες περιπτώσεις φεγγοβολούν στην ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή