«Τι θα γίνει για μας;», «πού θα κοιμηθούμε και πού θα κουνήσουμε την κούνια του μωρού;» τραγουδούσαν παιδιά από διάφορες χώρες Ευρώπης που έσμιξαν στη Θεσσαλονίκη για να σηκώσουν τα πανιά στο «Τhe Ship of Tolerance/Το πλοίο της Ανεκτικότητας» – μια εγκατάσταση του καλλιτεχνικού ζεύγους Ilya & Emilia Kabakov.
«Τη φωνή αυτών των παιδιών αφουγκραζόμαστε. Οσες προκαταλήψεις κι αν κουβαλούν από τους ενήλικες, εκείνα όταν ανταμώσουν, βρίσκουν τον τρόπο να επικοινωνήσουν μέσα από την Τέχνη και κατανοούν την έννοια της ανεκτικότητας με εκπληκτικό τρόπο. Αρκεί να μπορούμε να τους ακούσουμε», έλεγε στην «Κ» η Εμίλια Καμπακόφ λίγο πριν οι μουσικές, τα παραδοσιακά τραγούδια και οι ζωγραφιές πλημμυρίσουν την Α προβλήτα του Λιμανιού όπου κατασκευάστηκε εξ ολόκληρου το ξύλινο καράβι μήκους 20 μέτρων.
Υπό την καθοδήγησή τους ταξιδεύει εδώ και 18 χρόνια το «Πλοίο της Ανεκτικότητας», ενθαρρύνοντας τον διάλογο ανάμεσα σε παιδιά από διαφορετικές ηπείρους με ετερόκλητες πολιτισμικές, φυλετικές, θρησκευτικές και άλλες ταυτότητες να επικοινωνήσουν με τη γλώσσα της τέχνης. «Οι συγκινήσεις που μας προσφέρει αυτό το ταξίδι σε κάθε τόπο είναι ασύλληπτες», περιγράφει η κ. Καμπακόφ.
Στη Θεσσαλονίκη δύο εκθέσεις, στο ΜΟΜus και στην γκαλερί Donopoulos, ξεδιπλώνουν το διεθνές πρότζεκτ του ιδρύματος Ilya & Emilia Kabakov με την πολύτιμη βοήθεια πολλών δωρητών. Μια ομότιτλη εγκατάσταση του ζεύγους, «Η εξέχουσα Κατεύθυνση των Σκέψεων», στο Πειραματικό Κέντρο Τεχνών του ΜΟΜus πλαισιώνεται από την έκθεση «The Golden Easel» με ζωγραφιές παιδιών από την Ουκρανία. «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο, τα θέματα που απασχολούν τα παιδιά είναι κοινά. Στην Ουκρανία πριν από τον πόλεμο είχαν τοπικό χαρακτήρα. Από την έναρξη του πολέμου όμως, στα καταφύγια τα παιδιά ζωγραφίζουν αεροπλάνα και αγγέλους. Οι άγγελοι απασχολούν συχνά και το έργο μας, ένα έργο μέσα στο οποίο συνυπάρχουν η ειρωνεία, το χιούμορ και η τραγωδία».
Η «Κατεύθυνση των Σκέψεων», πάνω στην οποία βασίστηκε η ιδέα του πλοίου, είναι χαρακτηριστικό δείγμα του έργου τους. Ενα δωμάτιο σκοτεινό που θυμίζει κελί φυλακής ή μονής με μια καρέκλα φωτισμένη από την οροφή προκαλεί τον θεατή να φανταστεί το πρόσωπο που κάθεται. «Είναι κάποιος μοναχός ή κάποιος στοχαστής; Θα μπορούσε να είναι ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ή ένας κρατούμενος», μας λέει η Εμίλια Καμπακόφ. «Τα χρώματα, πράσινο και γκρι, θυμίζουν τις κρατικές υπηρεσίες της Σοβιετικής Ενωσης».
«Ο πόλεμος στην ουκρανία είναι ο πιο επικίνδυνος στην Ευρώπη. Κατέστρεψε και τις δύο χώρες. Η Ουκρανία θα ξαναχτιστεί. Η ελεύθερη και δημοκρατική Ρωσία θα αργήσει».
Θα μπορούσε να είναι η ίδια η χώρα από την οποία ήθελε να δραπετεύσει; «Εζησα στη Μόσχα και στο Ιρκούτσκ σε μια οικογένεια που ήθελε να φύγει από τη Σοβιετική Ενωση. Πάντα ήμουν εξωστρεφής, μιλούσα ανοιχτά και ήξερα ότι θα καταλήξω στη φυλακή. Μεγάλωσα με το όνειρο της φυγής. Δεν αναζητούσα καλύτερες οικονομικές συνθήκες αλλά την ελευθερία. Οι δικοί μου δεν έζησαν το όνειρο αλλά εξορίες και φυλακίσεις. Εγώ τα κατάφερα. Την εγκατέλειψα όταν ήμουν 26 χρονών, το 1973», τονίζει.
Βρήκε τελικά τη χώρα που ονειρεύτηκε; «Ζω εδώ και πενήντα χρόνια στη Δύση ελεύθερα, μεγάλωσα τα παιδιά μου ελεύθερα. Ποτέ δεν ένιωσα τύψεις που εγκατέλειψα τη χώρα μου, ποτέ δεν τη νοστάλγησα ακόμα και στις χειρότερες στιγμές της ζωής μου. Πάντα έβρισκα λύσεις. Οσο ταξίδευα στη Ρωσία, πριν από τον πόλεμο, είχαν προσφερθεί να μου εξασφαλίσουν διαβατήριο. Δεν το θέλω. Μου κοστίζει πολύ περισσότερο να το ξεφορτωθώ παρά να το δεχθώ. Οποιος έχει μυαλό, φεύγει από τη Ρωσία», μας λέει.
Γεννήθηκε στο Ντνιπρό της Ουκρανίας (1945) στην ίδια γενέθλια πόλη του Ιλια Καμπακόφ ενός από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της εννοιολογικής τύχης. Η μοίρα, ο γάμος και οι σοβιετικές καλλιτεχνικές καταβολές τούς ένωσαν στην Αμερική, όπου εδώ και 30 χρόνια δημιουργούν εγκαταστάσεις με οικουμενική διάσταση και τα έργα τους κατέχουν εξέχουσα θέση σε ιδιωτικές συλλογές και σε μουσεία του κόσμου, όπως και στο δικό μας ΕΜΣΤ.
Η κοινή καταγωγή είναι ένας επιπλέον λόγος να νιώθει θυμό για τη ρωσική εισβολή και τις καταστροφές στη γενέθλια Ουκρανία; «Ούτε θυμό ούτε θλίψη. Αηδία νιώθω. Κανείς δεν το περίμενε. Κι όμως, έγινε. Πολέμους έζησαν στη Γεωργία, στην Αρμενία στο Αζερμπαϊτζάν, παντού στον κόσμο υπάρχει ένας πόλεμος, παντού πεθαίνουν παιδιά. Αυτός όμως είναι ο πιο επικίνδυνος στην Ευρώπη. Κατέστρεψε και τις δύο χώρες. Η Ουκρανία θα ξαναχτιστεί. Η ελεύθερη και δημοκρατική Ρωσία θα αργήσει», τονίζει.
Αν ζωγράφιζε τα πανιά του πλοίου, ποιο μήνυμα θα έστελνε στη Ρωσία του Πούτιν; «Την ενσυναίσθηση». Μέχρι να γίνει κατανοητή η φωνή των παιδιών, το πλοίο θα συνεχίσει να ταξιδεύει. Ποιος είναι ο τελικός του προορισμός; «Αν καταφέρουμε να ζούμε σε έναν ιδανικό κόσμο, τότε “Το πλοίο της Ανεκτικότητας” θα έχει εκπληρώσει την αποστολή του».