Από 1,8 εκατ. αντικείμενα που περιλαμβάνονται στις συλλογές του Εθνικού Μουσείου Αμερικανικής Ιστορίας του Ιδρύματος Smithsonian, κάποια ενδέχεται να προβληματίσουν τον Ευρωπαίο επισκέπτη. Εκτός από την πρώτη «Αστερόεσσα» ή το γραφείο στο οποίο ο Τζέφερσον σχεδίασε τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, στο κτίριο του μουσείου στην Ουάσιγκτον υπάρχουν τα παπούτσια της Ντόροθι από τον «Μάγο του Οζ» και το σαξόφωνο του Κολτρέιν. Στις αίθουσές του παρουσιάζονται εκθέσεις με τίτλους όπως «Τα θεματικά πάρκα Ντίσνεϊ και η αμερικανική εμπειρία», αλλά και «Entertainment Nation» – η δεύτερη παρακολουθεί πώς η μουσική, η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, τα σπορ και το θέατρο διαμόρφωσαν τις ΗΠΑ. «Αμερικανιές», θα πει κάποιος. Ομως, η διευθύντρια του μουσείου, Ανθια Χάρτιγκ, βλέπει το ζήτημα αλλιώς.
«Φυσικά και η ποπ κουλτούρα είναι κομμάτι της Ιστορίας», λέει στην «Κ» η Χάρτιγκ, που το 2018 έγινε η πρώτη γυναίκα στα χρονικά του μουσείου που ανέλαβε τη διεύθυνσή του. Τα τελευταία χρόνια, εξηγεί, πολλά ιδρύματα έχουν αντιληφθεί ότι ένα αντικείμενο μπορεί να πει πολλά για την αμερικανική εθνική ταυτότητα και τις πολιτισμικές πτυχές της. «Θέλω οι άνθρωποι να έρθουν στο σπίτι της ιστορίας όπως μπορούν», συμπληρώνει. «Μέσα από μια σειρά σαν το M*A*S*H* για παράδειγμα – θα το δεχτώ. Απλώς τους θέλω μέσα σε αυτό το σπίτι».
Η Αμερικανίδα ιστορικός επισκέφθηκε αυτές τις ημέρες την Αθήνα για να συμμετάσχει στο συμπόσιο Partners in Democracy, που διοργάνωσε χθες στην Εθνική Πινακοθήκη η πρεσβεία των ΗΠΑ και το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών. Το συμπόσιο ήταν μέρος μιας ευρύτερης πρωτοβουλίας –για τη διαφύλαξη της δημοκρατίας και την προώθηση της συμπερίληψης στις κοινωνίες– στην οποία περιλαμβάνεται και η έκθεση «A more perfect union: American artists and the currents of time», που ξεκίνησε το ταξίδι της από το Μουσείο της Ακρόπολης. Στο συμπόσιο η Χάρτιγκ μίλησε για το πώς τα μουσεία Ιστορίας μπορούν να αξιοποιήσουν την τέχνη με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και την ενίσχυση της ευθύνης και της ενσυναίσθησης στο πλαίσιο της κοινωνίας των πολιτών. Εξίσου σημαντικές όμως για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων, όπως του αυταρχισμού, πρόσθεσε, είναι η γνώση της Ιστορίας.
Αραγε υπάρχει ενδιαφέρον σήμερα για την Ιστορία στις ΗΠΑ; «Μου αρέσει να λέω ότι “η ιστορία είναι πολύ απασχολημένη τελευταία”», αποκρίνεται. «Ειδικά λόγω της πανδημίας και των ζητημάτων που σχετίζονται με τις έμφυλες ταυτότητες, τις φυλετικές διακρίσεις και την κλιματική αλλαγή, τα οποία έχουν αναδειχθεί με τη μορφή ενός κυκλώνα κρίσεων. Οσον αφορά την Ιστορία, ελπίζω οι άνθρωποι να ενδιαφέρονται όντως περισσότερο γι’ αυτήν. Το κίνημα Black Lives Matter, η εισβολή των οπαδών του Τραμπ στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2022, λειτούργησαν για πολλούς σαν σήμα κινδύνου για το πού μπορούν να οδηγηθούν τα πράγματα. Πέρυσι, οι διαδικτυακές εκπαιδευτικές πηγές του Smithsonian προσείλκυσαν 12 εκατ. επισκέπτες. Στα καλύτερά του, το μουσείο μοιάζει με τη μεγαλύτερη αίθουσα διδασκαλίας της ιστορίας. Και το σημαντικό για μένα είναι οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι αποτελούν μέρος της».
Στα καλύτερά του, το μουσείο μοιάζει με τη μεγαλύτερη αίθουσα διδασκαλίας της Ιστορίας – το σημαντικό για μένα είναι οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι αποτελούν μέρος της.
Ποιος είναι, κατά τη γνώμη της, ο απόηχος του κύματος αποκαθήλωσης μνημείων που συνδέονται με τη δουλοκτησία, μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ το 2020; «Στην Ευρώπη γνωρίζετε πολύ καλύτερα τη σημασία των μνημείων», λέει η ιστορικός και συνεχίζει: «Αρκετά από τα μνημεία του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου δεν ανεγέρθηκαν στη δεκαετία του 1880, αλλά στην περίοδο των “νόμων του Τζιμ Κρόου” (σ.σ.: οι οποίοι κατοχύρωναν τις φυλετικές διακρίσεις), της έντονης καταπίεσης των Αφροαμερικανών και των γηγενών Αμερικανών. Κάποια λοιπόν ανεγέρθηκαν, πολύ συνειδητά, σαν σύμβολα της λευκής υπεροχής. Το να τα βλέπεις να πέφτουν και έπειτα να βλέπεις τι κάνουν με αυτά οι κοινότητες, το να αντιλαμβάνεσαι πόσο καταλυτικές είναι οι συζητήσεις για το πού ανήκουν τα μνημεία αυτά, είναι πολύ σημαντικό όσον αφορά τον τρόπο που οι κοινωνίες θέλουν να γραφτεί το επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας τους».
Η συζήτηση φτάνει και σε μνημεία πιο παλιά. Η Χάρτιγκ παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις στο ζήτημα των διεκδικήσεων και των επαναπατρισμών και, κατά τη γνώμη της, η απόσπαση αρχαιοτήτων από την Ελλάδα, την Αφρική και αλλού «ήταν ένα σημάδι αυτοκρατορικής ισχύος, στη λογική του “έχουμε τα αντικείμενά σας, επομένως σας έχουμε κατακτήσει, γιατί είστε ένας λιγότερο σημαντικός λαός”».
Γλυπτά Παρθενώνα
Μιλώντας ειδικά για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, λέει το εξής: «Υπάρχει κάτι πολύ δυνατό στο να επαναπατρίζεις αντικείμενα και έργα τέχνης. Το έχουμε δει και με κάποια που ανήκαν σε γηγενείς Αμερικανούς. Ενα μεγάλο μέρος της συλλογής του Smithsonian στην Ουάσιγκτον έχει μεταφερθεί πλέον στην Οκλαχόμα, κοντά στις φυλές από τις οποίες προέρχεται. Οι κοινότητές τους πραγματοποίησαν συναντήσεις ώστε να ταυτοποιήσουν τα αντικείμενα, ενώ οργάνωσαν και μια γιορτή για την επιστροφή τους. Νομίζω λοιπόν ότι πρέπει να αφήνουμε τα πράγματα να προχωρούν ελεύθερα· να τα προσεγγίζουμε με ένα πνεύμα γενναιοδωρίας και βέβαια, αναγνώρισης της νομιμότητας».