Τι είναι ο «ιδιωτικός εαυτός» και πώς ευδοκιμεί σε ένα μυθιστόρημα; Εχουν αναγνωστικό ενδιαφέρον οι ηθικές κρίσεις ενός συγγραφέα; Πώς «εξανθρωπίζονται» οι αφηγήσεις για πρόσωπα όπως η Κλυταιμνήστρα; Και πότε ο χρόνος είναι σύμμαχός μας;
Για αυτά και για πολλά άλλα θέματα μίλησε την Πέμπτη ο συγγραφέας Κολμ Τοϊμπίν, σε συζήτηση που είχε με τον Ελληνα ποιητή Διονύση Καψάλη στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Τεχνών της Rolex. Και όπως φάνηκε, ο Ιρλανδός –αγαπητός για μυθιστορήματα όπως «Σπίτι με ονόματα», «Μπρούκλιν», «H διαθήκη της Μαρίας» (κυκλοφορούν από τον Ικαρο)– συνδύαζε την ευρεία γνώση του για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό με τη βαθιά ευαισθησία του για τα ανθρώπινα.
Εκτός λοιπόν από τον Τιντορέτο, τον Μπαχ ή τον Φρόιντ, ο Κολμ Τοϊμπίν μίλησε και για τη λογοτεχνία, σχολιάζοντας ότι ειδικά το μυθιστόρημα «συνδέεται με την ιδέα ότι υπάρχει μια απόσταση ανάμεσα στον εαυτό, στις εσωτερικές διεργασίες του που είναι σχεδόν μυστικές και στην προσωπικότητα ενός ατόμου όταν βρίσκεται σε μια συγκεκριμένη κατάσταση». Η απόσταση αυτή δραματοποιείται ιδανικά στο μυθιστόρημα, «γιατί μπορείς να δείξεις τι σκέφτεται κάποιος και έπειτα να δείξεις τι λέει ή δεν λέει», τόνισε ο συγγραφέας, που έχει αξιοποιήσει τη συγκεκριμένη ιδιότητα της λογοτεχνίας σε έργα του για τους Χένρι Τζέιμς («The master») και Τόμας Μαν («The magician»).
«Οταν επινοείς ένα χαρακτήρα, προσπαθείς να συλλάβεις τη συνολική παρουσία στον κόσμο κάποιου που δεν είσαι εσύ».
Ειδικά για τον Μαν, ο Διονύσης Καψάλης παρατήρησε ότι στο «The magician» ο Τοϊμπίν δεν τον επικρίνει για τα σφάλματά του, με τον Ιρλανδό να απαντάει ότι οι ηθικές κρίσεις είναι δουλειά της Εκκλησίας. «Αν έχεις απόψεις, υπάρχουν οι εφημερίδες», είχε πει λίγο νωρίτερα ο Τοϊμπίν, εξηγώντας ότι ειδικά «όταν επινοείς ένα χαρακτήρα, προσπαθείς να συλλάβεις τη συνολική παρουσία στον κόσμο κάποιου που δεν είσαι εσύ».
Στο «Σπίτι με ονόματα» προσπάθησε να δει την Κλυταιμνήστρα σαν να έχει δική της βούληση, σαν οι θεοί να έχουν άλλες δουλειές. «Το μυθιστόρημα αγαπά το χρήμα, αγαπά τους ανθρώπους που αναζητούν κάτι αλλά δεν το παίρνουν, αγαπά την απογοήτευση, όχι τους κεραυνούς που πέφτουν και εμφανίζονται οι θεοί», είπε. Κάτι ανάλογο, πρόσθεσε, έκανε και στη «Διαθήκη της Μαρίας», όπου αναρωτήθηκε πώς θα ήταν η Παναγία αν ήταν μια ηρωίδα μυθιστορήματος ηλικιωμένη, με αναμνήσεις και επιθυμίες.
Και όσο για τη δική του ζωή, αυτή συνοψίζεται στο αυτοβιογραφικό «A guest at the feast». Σε ένα σημείο του βιβλίου, ο Τοϊμπίν επιστρέφει στη γενέτειρά του, το Ενισκόρθι, διαπιστώνοντας ότι αντί για ένα συνονθύλευμα αναμνήσεων, μπορεί τελικά εκεί να βιώσει και κάτι το οποίο «λες και έχει ήδη διαμορφωθεί από όλον τον χρόνο που έχει περάσει». Ο Τοϊμπίν μίλησε και για ένα ακόμη τέτοιο μέρος, το Μπλακγουότερ, όπου πήγαινε διακοπές με την οικογένειά του και από το οποίο θυμάται τα πάντα. «Θέλησα έπειτα από χρόνια να αγοράσω ένα σπίτι εκεί. Ο κόσμος μού έλεγε “μα γιατί να πας εκεί;”. Ομως εγώ είχα όλους τους λόγους να το κάνω».