Νομίζω ότι τα λόγια του Γιάννη Αντετοκούνμπο μετά τον πρόωρο και απροσδόκητο αποκλεισμό των Μιλγουόκι Μπακς δεν θα ξεχαστούν εύκολα.
Επειτα από ερώτηση δημοσιογράφου αν θεωρεί αυτή την εξέλιξη αποτυχία, ο Γιάννης υπερασπίστηκε την άποψη ότι δεν υπάρχει αποτυχία στον αθλητισμό. Τι γίνεται όμως με τα υπόλοιπα πεδία; Διδάσκοντας τα τελευταία χρόνια Φιλοσοφία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, αναρωτήθηκα πολλές φορές πώς θα μπορούσε να αποσυνδεθεί η αίσθηση της αποτυχίας από την εμπειρία της επαφής με ένα αντικείμενο όπως αυτό της φιλοσοφίας.
Και ταυτόχρονα, πώς θα μπορούσε να γίνει κατανοητό ότι η φιλοσοφία δεν είναι μια δραστηριότητα που καθιστά αυτόματα κάτι «φιλοσοφικό», ούτε είναι απαραίτητα κάτι που συνεπάγεται μεγαλύτερο βάθος ή εγκυρότητα. Στη Γαλλία γνωρίζω ότι είναι της μόδας η αυτοαναγόρευση κάποιου σε φιλόσοφο αρκεί να χρησιμοποιήσει ένα κάπως περίτεχνο λεξιλόγιο και, ιδανικά, μια εκκεντρική παρουσία.
Στην Ελλάδα, ευτυχώς τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Αλλά ακόμα κι αν ήταν, αυτό θα ήταν αποτυχία της ίδιας της φιλοσοφίας; Ασφαλώς, υπάρχουν ορισμοί για αυτό που είναι η φιλοσοφία και οι ορισμοί είναι πολύ βοηθητικά εργαλεία. Ποιο είναι το ζητούμενο όμως; Να δοθούν οι απαντήσεις ή να διατηρηθεί το ενδιαφέρον, να υπάρξει μια αγάπη για αυτό που είναι η φιλοσοφία; Το ένα σίγουρα τροφοδοτεί το άλλο. Και η αγάπη εδώ θα ήταν η αγάπη για ένα αντικείμενο που είναι το πλέον κατάλληλο να ασχολείται με ερωτήματα που δεν επιδέχονται απαραίτητα συγκεκριμένη απάντηση. Πώς όμως να πείσεις ένα ακροατήριο ότι αξίζει να ασχοληθεί με ερωτήματα που δεν επιδέχονται απαραίτητα μια συγκεκριμένη απάντηση όταν υπάρχουν τόσα άλλα ερωτήματα στην καθημερινότητα της ζωής τους που πρέπει επιτακτικά να απαντηθούν; Το αναπάντητο που με τόση ειλικρίνεια αποδέχεται η φιλοσοφία για τον εαυτό της είναι ίσως το μεγαλύτερο και το πλέον ευτυχές παράδοξό της. Φανταστείτε, για παράδειγμα, τι θα γινόταν εάν ο φιλόσοφος είχε μια συγκεκριμένη απάντηση για τα ερωτήματα που είναι κατεξοχήν της φιλοσοφίας. Η επιτυχία της φιλοσοφίας θα ήταν η πραγματική αποτυχία της.
Προφανώς, δεν εννοούμε όλοι το ίδιο πράγμα όταν αναφερόμαστε στη φιλοσοφία. Υπάρχει μια παράδοξη σύγκρουση σε κάθε πεδίο, μια διαμάχη των ομωνυμιών, και η φιλοσοφία δεν θα μπορούσε να είναι εξαίρεση. Γιατί και στη φιλοσοφία υπάρχει μια τέτοια σύγκρουση ανάμεσα σε κάποιον που λέει φιλοσοφία και σε κάποιον άλλο που λέει πάλι φιλοσοφία και ωστόσο εννοούν κάτι τελείως διαφορετικό. Πολλές φορές αυτή η σύγκρουση έχει γίνει η αφορμή για την ανάληψη θέσεων που τείνουν σε έναν ριζικό σχετικισμό. Είναι στο εσωτερικό αυτής της τάσης που κάποιοι θα επικαλεστούν με αντανακλαστική ευκολία το μεταμοντέρνο, τη νοηματική διασπορά, το γλωσσικό παίγνιο, τη ρευστότητα. Είναι πάντα στο εσωτερικό αυτής της τάσης που το μόνο διαθέσιμο μέτρο για το άμετρο παρουσιάζεται να είναι το ίδιο το άμετρο.
Το αναπάντητο που με τόση ειλικρίνεια αποδέχεται η φιλοσοφία για τον εαυτό της είναι ίσως το μεγαλύτερο και το πλέον ευτυχές παράδοξό της.
Νομίζω ότι σε αυτό το σημείο έχει σημασία να γίνουν κατανοητά δύο πράγματα. Πρώτον, ότι η ίδια η φιλοσοφία έχει προβληματοποιήσει αυτές τις απορίες και τις έχει κάνει αντικείμενο σκέψης σχεδόν από καταβολής της, παρέχοντας ταυτόχρονα μια θεωρία για την πρακτική της συζήτησης τέτοιων ζητημάτων. Δεύτερον, ότι ακόμα και οι ιδέες και οι έννοιες δεν έχουν ούτε την αφαίρεση ούτε τη συνοχή που παρ’ όλα αυτά θα ήθελαν πολύ να έχουν. Διακινούνται και διαμορφώνονται, όπως γίνονται επίσης αντικείμενα λόγου και επίκλησης, υπό την επίδραση παραγόντων όπως η προκατάληψη, το συμφέρον, οι συσχετισμοί εξουσίας αλλά και το ιδιαίτερο κάθε φορά διανοητικό, θεσμικό και γενικότερο πολιτισμικό κλίμα. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι, εκτός από τη ρητορική διάσταση, υπάρχει και μια τοπολογική, και με αυτό εννοώ τον σύνθετο και με δυσκολία στη θέασή του τόπο διαμόρφωσης, επεξεργασίας και χρήσης των εννοιών στην πράξη. Από αυτή την άποψη η φιλοσοφία είναι αμιγώς πολιτική ως δραστηριότητα, αλλά και παραδόξως ίσως για πολλούς αμιγώς αισθητική επίσης. Είναι μια δραστηριότητα που κατά περίσταση φέρνει στο προσκήνιο κάποιες φωνές, κάποιες εικόνες, με άλλα λόγια είναι μια δραστηριότητα κατά βάση αισθητηριακή, όπου η σύγκρουση ανάμεσα σε αυτόν που λέει φιλοσοφία και σε κάποιον άλλο που λέει πάλι φιλοσοφία είναι στην ουσία η σύγκρουση δύο διαφορετικών αισθήσεων για το ίδιο φαινομενικά πράγμα. Η αποτυχία στην προκειμένη περίπτωση θα ήταν η αδυναμία ή έστω η απροθυμία κατανόησης της σημασίας που έχει η επεξεργασία των διαφορετικών αισθήσεων για το ίδιο πράγμα, η επεξεργασία κοινών ιστών ορατότητας και κατανόησης αυτής της διαφοράς. Δεν υπάρχει λοιπόν αποτυχία ούτε στη φιλοσοφία. Υπάρχει μόνο η εργασία στο εσωτερικό της και η αγάπη για την παράδοξη τελικότητά της.
Ο κ. Θωμάς Συμεωνίδης είναι συγγραφέας, διδάσκων Αισθητικής και Φιλοσοφίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.