Το μανιφέστο ενός οπτιμιστή φυσικού

Ο καθηγητής της Οξφόρδης Ντέιβιντ Ντόιτς στοχεύει στην ολιστική, καθολική μέθοδο για την παραγωγή της γνώσης

3' 52" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

DAVID DEUTSCH
Η αρχή του άπειρου. Εξηγήσεις που αλλάζουν τον κόσμο
μτφρ. Ροζαλί Σινοπούλου
εκδ. Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, 2022 σελ. 520

Παρόλο που οι αστρολόγοι είναι περισσότεροι από τους αστρονόμους, όπως επισημαίνει ο Ντέιβιντ Ντόιτς, η επιστήμη δεν χάνει τον χρόνο της με αναμετρήσεις που στηρίζονται απλώς σε κάποιο ποσοτικό κριτήριο ή ένα κριτήριο μεγέθους και διατηρεί ανά τους αιώνες, ιδιαίτερα από τον Διαφωτισμό και ύστερα, την τάση της να προοδεύει, διορθώνοντας σφάλματα, τροποποιώντας αντιλήψεις, αλλάζοντας τη ζωή των ανθρώπων και μεταβάλλοντας τον κόσμο. Αλλωστε, ο ορθός λόγος, ο κριτής των ιδεών, δεν έχει όρια – όπως συμβαίνει σε τελική ανάλυση και με το άπειρο.

Η επιστήμη προοδεύει και όσο καλύτερα κατανοεί τον κόσμο, τόσο απομακρύνεται από την καθημερινή εμπειρία.

Ο Ντόιτς, φυσικός στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε αυτό το εμβληματικό βιβλίο του σχεδιάζει με λεπτομέρεια και υπομονή τη δική του εξήγηση για την επιστημονική κατανόηση του κόσμου στο σύνολό του, κατασκευάζει μια επιστημολογία που, όπως σημειώνει, «εξακολουθεί να αποτελεί καθαυτή μια μειοψηφική άποψη, ακόμη και ανάμεσα στους θεωρητικούς φυσικούς».

Ο κόσμος είναι «το σύνολο της φυσικής πραγματικότητας», ο πλανήτης, ο γαλαξίας και το σύμπαν ολόκληρο, με την καταπληκτική σύμπτωση σε μια γωνιά του απείρου να αναπτυχθεί η ανθρωπότητα. Η ανθρωπότητα, που από νωρίς έστρεψε το βλέμμα στον ουρανό και άρχισε να προσπαθεί να κατανοήσει τι βλέπει, τι είναι ο κόσμος. Και μέσα από τις εικασίες, με τη χρήση της φαντασίας, αλλά και με τον έλεγχο του κριτικού πνεύματος και τη μέθοδο της επαλήθευσης, ξεκίνησε να διαμορφώνει θεωρίες, να τις ελέγχει και τελικά να παράγει γνώση.

«Οι αστρονόμοι σήμερα δεν κοιτούν ποτέ ψηλά στον ουρανό και σχεδόν ποτέ δεν κοιτούν μέσα από τηλεσκόπια», διότι η επιστήμη προοδεύει και όσο καλύτερα κατανοεί τον κόσμο τόσο απομακρύνεται από την καθημερινή εμπειρία. Κι αν υπάρχουν πράγματα που δεν μπορεί να κατανοήσει ή να αναπαραγάγει, όπως η κίνηση του νερού μέσα σε ένα βραστήρα, με τη γνώση και τους επιστημονικούς κανόνες μπορεί να εξηγήσει τους λόγους αυτής της φαινομενικά απρόσμενης αδυναμίας. Οσο καλύτερη γίνεται η κατανόησή μας, τόσο πιο εξεζητημένη γίνεται η επιστήμη.

Ο Ντόιτς όμως γνωρίζει πως στα όρια της επιστημονικής γνώσης υποχρεωτικά επανερχόμαστε σε φιλοσοφικά ερωτήματα και επιστημολογικούς προβληματισμούς. Και σε αυτά τα σημεία συνεργάζονται όλες οι επιστήμες για την υπέρβαση των ορίων της υπάρχουσας γνώσης και την παραγωγή, τη δημιουργία νέων, καλύτερων εξηγήσεων του κόσμου. Τέτοιες υπερβάσεις δεν μπορούν να προκύψουν ούτε με το πείραμα, ούτε με το βίωμα, ούτε εμπειρικά, όπως υποστηρίζει. Το απαραίτητο συστατικό στοιχείο αυτών των υπερβάσεων είναι η δύναμη της αμφισβήτησης και η άσκηση της δημιουργικής φαντασίας. Και επιμένει ο συγγραφέας πως κάθε πρόβλημα που θέτουμε είναι επιλύσιμο. Ενδεχόμενη δυσκολία να απαντήσουμε επιδεικνύει απλώς τα όρια της δικής μας κατανόησης και όχι πως το ίδιο το πρόβλημα είναι άλυτο.

Το μανιφέστο ενός οπτιμιστή φυσικού-1

Η αρχή του απείρου υποδεικνύει για τον Ντόιτς τη δυνατότητα να επιτευχθεί άπειρη πρόοδος, τη δυνατότητα της άπειρης αύξησης της γνώσης, τη χρήση της άπειρης εμβέλειας μιας ιδέας. Η γνώση πολλές φορές μπορεί διαισθητικά να μας φαίνεται πως ξεπερνάει τη λογική, αλλά ακόμη και η έννοια του απείρου, στη σκέψη της οποίας σαστίζει ο ανθρώπινος νους, διέπεται από λογικούς κανόνες. Η κβαντική θεωρία με τα πολλαπλά σύμπαντα αποτελεί ένα καλό παράδειγμα αυτής της εναντίωσης στην κοινή λογική και τη διαισθητική κατανόηση του κόσμου, καθώς συνυπολογίζει εξίσου με το υπαρκτό και αυτό που υπάρχει δυνάμει. Ωστόσο, για τον συγγραφέα, είτε πρόκειται για τις φιλοσοφικές βάσεις της επιστήμης, είτε για τις επιστήμες, είτε για την τεχνολογία, είτε ακόμη για την πολιτική ή την ατομική δράση, η γνωσιολογική βάση είναι κοινή. Μια καλή εξήγηση –επιστημονική, κοινωνική, πολιτική κ.ο.κ.– θα προσθέτει πάντοτε νέα γνώση, θα αναδιαμορφώνει προηγούμενα γνωστικά λάθη, θα συμβάλλει στην πρόοδο της ανθρωπότητας.

Μια κακή εξήγηση, από την άλλη, μπορεί να επικρατήσει για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σταδιακά θα αντικατασταθεί και θα διορθωθεί από μια καλύτερη εξήγηση. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια κακή εξήγηση όταν χρησιμοποιείται ως γενική αρχή για τα πάντα, όταν θίγει μόνο επιφανειακά τα ζητήματα που εξετάζει, όταν αντί να εξηγεί, δικαιολογεί, όταν για να θεμελιωθεί χρειάζεται την αναφορά σε κάποια αυθεντία – ιδεών, ειδικών, θεσμών. Ή, τέλος, όταν επιμένει ότι εξαιρείται από τη δικαιοδοσία της κριτικής.

Αυτό το βιβλίο αποτελεί το μανιφέστο ενός οπτιμιστή φυσικού, ενός σύγχρονου οικουμενιστή, ενός πιστού στην έννοια της προόδου και της επιστήμης. Θίγει με τρόπο κατανοητό για τον επίμονο και φιλομαθή αναγνώστη θέματα αστρονομίας, αστροφυσικής, μαθηματικών, ιστορίας της φιλοσοφίας, τεχνολογίας, φιλοσοφίας της επιστήμης, επιστημολογίας, ακόμη και πολιτικής θεωρίας. Αυτό στο οποίο στοχεύει είναι η δημιουργία και η καθιέρωση μιας ολιστικής, καθολικής μεθόδου για την παραγωγή της γνώσης. Για τον συγγραφέα, το τέλος του πεσιμισμού σηματοδοτεί την ανοιχτότητά μας στην αρχή του απείρου, στην αισιοδοξία της γνώσης.

comment-below Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή
MHT