Η τύχη το έφερε ο Ιλια Καμπακόφ να συνδεθεί και με την Ελλάδα. Οχι μόνο επειδή εδώ βρίσκονται δύο από τα εμβληματικά έργα του -«Το καράβι της ζωής μου» είναι μόνιμα στην Αθήνα και το «Πλοίο της ανεκτικότητας» προσωρινά στη Θεσσαλονίκη- αλλά και γιατί ταυτίζονται κατά κάποιον τρόπο με τη ζωή και τον θάνατό του.
«Το «καράβι» είναι το τελευταίο ταξίδι ενός ανθρώπου, ίσως το τέλος της ζωής του. Στέκεται μεταξύ γης και ουρανού, μεταξύ ζωής και θανάτου. Κουβαλάει την ανθρώπινη ύπαρξη, τα συναισθήματα και τις μνήμες. Πλέει πέρα από τον χρόνο», έλεγε η Εμίλια Καμπακόφ από τη Θεσσαλονίκη μιλώντας στην «Κ», μεταξύ άλλων και για τη μνημειώδη εγκατάσταση στο ΕΜΣΤ. Δέκα ημέρες αργότερα έμελλε να αποχαιρετήσει τον σύντροφο της ζωής της, στο Λονγκ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης.
Ο σπουδαίος εννοιολογικός καλλιτέχνης, Ιλια Καμπακόφ, απεβίωσε ξαφνικά, ήσυχα, λίγο πριν κλείσει τα 90 του χρόνια. «Ο άνθρωπος που πέρασε τη ζωή του οραματιζόμενος την ουτοπία, έφυγε από αυτόν τον κόσμο το Σάββατο 27 Μαΐου περιτριγυρισμένος από τους αγαπημένους του», ανακοίνωσε το Ιδρυμα «Ilya and Emilia Kabakov», με την παράκληση, αντί λουλουδιών, να γίνουν φιλανθρωπικές δωρεές στο πρότζεκτ «Πλοίο της Ανοχής» («The Ship of Tolerance»).
Πρόκειται για την τελευταία του εγκατάσταση, που «ταξιδεύει» εδώ και 18 χρόνια, και αυτές τις μέρες είναι εγκατεστημένο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, μαζί με την εικαστική εγκατάσταση «Η Εξέχουσα κατεύθυνση των Σκέψεων» στο Πειραματικό Κέντρο Τεχνών του MOMus και τα «Εργα σε χαρτί» στην γκαλερί «Donopoulos International Fine Arts.
Ο Ιλια Καμπακόφ πρόλαβε να χαρεί, έστω από μακριά, την «άφιξη» του πλοίου στη Θεσσαλονίκη. Η προχωρημένη ηλικία του δεν του επέτρεψε να βρεθεί στο «καλωσόρισμα». Ηταν όμως εκεί η σύζυγός του, Εμίλια Καμπακόφ, για να ανεβάσει τα πανιά του ζωγραφισμένα από μαθητές της χώρας μας, στο πλοίο-έργο ζωής του ζεύγους, με το οποίο ονειρεύτηκαν έναν κόσμο ιδανικό για όλα τα παιδιά του κόσμου.
Γεννημένος στη σοβιετική Ουκρανία το 1933, ο Ιλια Καμπακόφ σπούδασε στην Ακαδημία Τέχνης VA Surikov στη Μόσχα, όπου και ξεκίνησε την καριέρα του ως εικονογράφος παιδικών βιβλίων κατά τη δεκαετία του 1950.
Το εργαστήριό του στο Σρέτενσκι Μπουλβάρ ήταν από τη δεκαετία του 1960 το κέντρο ζύμωσης της εναλλακτικής -ανεπίσημης του σοβιετικού καθεστώτος- τέχνης και ο ίδιος πρωταγωνιστής της Εννοιολογικής Σχολής της Μόσχας. Το 1985 πραγματοποίησε την πρώτη ατομική έκθεσή του στο Παρίσι. Δύο χρόνια αργότερα εγκατέλειψε τη Σοβιετική Ενωση για τη Δύση, έζησε στην Αυστρία και το 1987 εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη.
Σε όλη του τη ζωή, ο Ιλια Καμπακόφ, μέσα από το εκτενές έργο του, καθώς και μέσα από το κοινό έργο που πραγματοποιούσε με τη σύζυγο του, Εμίλια, από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, «δεν έπαυε να αφηγείται ιστορίες στις οποίες η φαντασία εισχωρούσε διαρκώς μέσα στην πραγματικότητα», σημειώνει το ΜΟΜus.
Από τις υπέροχες γραφιστικές σειρές των «Χαρακτήρων» έως τη δημιουργία των «απόλυτων εγκαταστάσεων» ισχυρής ποιητικής και συμβολικής δύναμης, μιλούσε διαρκώς για θέματα της ουτοπίας, συνδυάζοντας ταυτόχρονα την «ειρωνεία, το χιούμορ και το τραγικό», όπως είπε στην «Κ» η Εμίλια Καμπακόφ (19/5/2023).
Στο έργο του, αναγνωρισμένο διεθνώς με βραβεία, διακρίσεις και αφιερώματα, ο εννοιολογικός καλλιτέχνης, εμβαθύνοντας στους ανθρώπινους φόβους, τις ανασφάλειες και τα όνειρα, ανακαλεί ιστορίες και έννοιες προσωπικής και συλλογικής μνήμης που αναδεικνύουν την οικουμενική τους διάσταση.
Αντιπροσωπευτικό έργο του είναι το «Καράβι της ζωής μου», το οποίο κατάφερε να αποκτήσει το ΕΜΣΤ. Η εγκατάσταση -ένα ξύλινο καράβι μήκους 17 μέτρων φορτωμένο με κιβώτια συσκευασίας, αντικείμενα φωτογραφίες και κείμενα- αγοράστηκε το 2001. Θεωρείται από τα ακριβότερα έργα της συλλογής και, κατά τους ιστορικούς τέχνης, «ένα σπάνιο μουσειακό κομμάτι». Το «καράβι της ζωής» του, μαζί με άλλα έργα της μόνιμης συλλογής, μπορεί να αποσύρθηκε προσωρινά (3.1.2023) από τον τέταρτο όροφο του ΕΜΣΤ. Πλέει, όμως, πια πέρα από τον χρόνο. Σ’ έναν άγνωστο κόσμο, ίσως της ουτοπίας που ονειρεύτηκε.
