«Για μένα το στούντιο είναι κεντρικό σημείο της δουλειάς μου, ένας προσωπικός τόπος με την κυριολεκτική και τη μεταφορική έννοια. Το στούντιο προστατεύει την αβεβαιότητα του καλλιτέχνη, την ασάφεια, προστατεύει έναν τρόπο σκέψης. Εξω από το στούντιο η ζωή είναι πολύ πιο δύσκολη από ό,τι μέσα. Αυτό ήταν κάτι που ήθελα να σου δείξω από την πρώτη στιγμή που ήρθες».
Ο Ουίλιαμ Κέντριτζ απευθύνεται στον Ματέο Λοπέζ. Ο 45χρονος εικαστικός από την Κολομβία μοιάζει ακόμη να μην πιστεύει στην τύχη που του πρόσφερε μια τόσο γενναιόδωρη μαθητεία με έναν από τους μεγαλύτερους παγκόσμιους καλλιτέχνες του καιρού μας. Τώρα κάθονται ο ένας δίπλα στον άλλον στο σαλόνι του αθηναϊκού ξενοδοχείου, είναι ο μέντορας και ο προστατευόμενός του στο πλαίσιο του προγράμματος Rolex mentoring, που φέτος συμπληρώνει 20 χρόνια διοργανώνοντας στην Ελλάδα το Φεστιβάλ Τεχνών Rolex.
«Ποτέ δεν είχα αντιληφθεί ότι το στούντιο μπορεί να αποτελεί εκτός από φυσικό χώρο κι έναν χώρο περισυλλογής. Μέχρι τότε δούλευα πολύ απομονωμένος. Αυτό ήταν το πρώτο πράγμα που έμαθα κοντά σου, ένα ανοιχτό στούντιο», απαντάει ο Λοπέζ.
Το σχέδιο τους ένωσε, αλλά παράλληλα έχουν πολλές διαφορές. «Η δουλειά του Ματέο είναι ακριβής, πέρασα πολλή ώρα να τον παρακολουθώ να σχεδιάζει. Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι εκείνος έχει πολύ λεπτά δάχτυλα, ενώ τα δικά μου είναι χοντρά σαν πατάτες. Οπότε σκέφτηκα, “ας κάνουμε μια μεγάλη ατσαλιά”». Ο κύριος Κέντριτζ διαθέτει χιούμορ και μια επιφανειακή αυστηρότητα. Πολύ έξυπνα ανοιχτόχρωμα μάτια κάτω από κάτασπρα φουντωτά φρύδια. Συγκροτημένη σκέψη, ευρεία μόρφωση, καλλιεργημένη ομιλία· γιος οικογένειας διαπρεπών δικηγόρων, διάσημων στην πατρίδα τους, τη Νότια Αφρική, για την υποστήριξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατά τα χρόνια του απαρτχάιντ.
«Δεν σας αρέσει η πολλή τάξη, προτιμάτε την ακαταστασία», λέω ενόσω εκείνος τσιμπάει από τα μπισκότα που συνοδεύουν τον καφέ του.
«Η αλήθεια είναι ότι θέλω να δοκιμάζω τα πάντα στην πράξη, να τα βλέπω με σάρκα και οστά. Δεν είμαι κάποιος που βρίσκει τη μια ιδέα, μετά μια άλλη και μια άλλη. Γεννιέται μια σκέψη και αυτόματα παίρνω ένα χαρτί κι αρχίζω και σχεδιάζω. Ή αναζητώ κείμενο από ένα βιβλίο ή ένα μουσικό κομμάτι. Συνεπώς υπάρχει μια αμεσότητα σκέψης και πράξης. Σε κάποιον μιλούσα σήμερα για τη ζωφόρο του Παρθενώνα και όπως του έλεγα την ιστορία που περιγράφει, σκέφτηκα ότι πρέπει να γίνει κάτι για το ανατολικό αέτωμα. Στο μυαλό μου γύριζε τι έργο θα ήταν αυτό: περφόρμανς, γλυπτό, σκιές; Ισως η Αθηνά να βγαίνει από το κεφάλι του Δία; Μπορεί να ήταν κιτς, αλλά θα το προσπαθούσα. Και μετά άρχισα να σκέφτομαι με τι υλικά θα πραγματοποιούσα την ιδέα».
Σε κάποιον μιλούσα για τη ζωφόρο του Παρθενώνα. Σκέφτηκα ότι πρέπει να γίνει κάτι για το ανατολικό αέτωμα. Στο μυαλό μου γύριζε τι έργο θα ήταν αυτό: περφόρμανς, γλυπτό, σκιές;
«Δεν υπάρχουν όμως κάποια μοτίβα στα οποία σας αρέσει να επιστρέφετε;».
«Δεν μου αρέσει η επανάληψη, αλλά είμαι καταραμένος να συμβαίνει. Μακάρι να είχα νέες ιδέες, εικόνες, θέματα. Μάλιστα για μια στιγμή, κάποιες φορές, νομίζω ότι έχω κάτι καινούργιο. Και μετά, καθώς το δουλεύω, ανακαλύπτω ότι το έχω ξανακάνει χρόνια πριν. Είναι αναπόφευκτο. Οντως χρησιμοποιώ τις σκιές πολλά χρόνια. Θα μπορέσω ποτέ να τους ξεφύγω; Προσπαθώ, αλλά εκείνες επιστρέφουν με τον ίδιο τρόπο που επιστρέφουν τα σχέδια με κάρβουνο. Ευτυχώς ξέρω καλά τα υλικά μου γιατί τα έχω δουλέψει πολλές φορές. Περπατάω μέσα στο στούντιο, πιάνω οικεία αντικείμενα και αναρωτιέμαι τι ιστορία θα διηγηθούν τώρα».
«Είστε ένας λευκός Νοτιοαφρικανός καλλιτέχνης; Απλώς ένας καλλιτέχνης;».
«H ιστορία της χώρας μου και ειδικά η ιστορία της αποικιοκρατίας μπαίνει συχνά στη δουλειά μου. Δουλεύω στον νότο της Αφρικής, με την Ευρώπη στις πλάτες μου. Μπορείς να αποδεχθείς κάτι τέτοιο ή να του αντισταθείς. Υπάρχει μια περίπλοκη σχέση με το παρελθόν της Νότιας Αφρικής. Με το τι μπορούν και πρέπει να βλέπουν οι λευκοί και τι οι μαύροι, ποιο κομμάτι της αφρικανικής κουλτούρας αφορά την κάθε ομάδα. Εδώ υπάρχει μια ανοιχτή συζήτηση και πολλές διαφωνίες. Προσωπικά πιστεύω πως όλη η πολιτιστική κληρονομιά αυτού του τόπου, η λεγόμενη αφρικανική και η δυτική –λογοτεχνία, ποίηση, τέχνη– πρέπει να είναι διαθέσιμη σε όλους».
«Βιάζεστε να επιστρέψετε στο Γιοχάνεσμπουργκ;».
«Κάποτε ήταν πολύ εξαντλητικό να μπαίνω στο στούντιο. Νεότερος αισθανόμουν χαμένος αναζητώντας τι θα κάνω, πώς θα το κάνω. Τώρα πια βιάζομαι γιατί αισθάνομαι πως δεν υπάρχει αρκετός χρόνος. Εχω ένα είδος επείγουσας ανάγκης να δουλέψω. Λέω στον εαυτό μου κάποια στιγμή: “Σταμάτα”. Πρέπει να ετοιμάσω φαγητό, να δω μερικούς ανθρώπους. Αλλιώς θα ήθελα να μη φεύγω από εκεί ποτέ».