Δίπλα στο όνομα του Ιάννη Ξενάκη δεν είναι εύκολο να προστεθεί χαρακτηρισμός. Ενας άνθρωπος που κατάφερε να ενώσει τους (φαινομενικά) αντίρροπους κόσμους της τέχνης και της επιστήμης, της θεωρίας και της πράξης, του απόλυτα σύγχρονου και πρωτοποριακού με το αρχαιοπρεπώς κλασικό. Αυτόν τον πολύπλευρο δημιουργό του 20ού αιώνα επιδιώκει να παρουσιάσει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης μέσα από μια διπλή έκθεση αφιερωμένη στην προσωπικότητα και το έργο του.
Οταν βέβαια μιλάμε για τον Ξενάκη, στο επίκεντρο πρέπει να βρεθεί η μουσική. Ως εκ τούτου το ΕΜΣΤ συνεργάζεται με δύο σπουδαίους μουσικούς θεσμούς από τις αντίστοιχες πατρίδες του καλλιτέχνη: το Musee de la Musique-Philarmonie de Paris από τη Γαλλία και το Κέντρο Σύγχρονης Μουσικής Ερευνας – Ωδείο Αθηνών από την Ελλάδα. Το αποτέλεσμα είναι η μεγαλύτερη εκθεσιακή παρουσίαση του Ιάννη Ξενάκη διεθνώς, η οποία ξεκινάει στο ισόγειο του μουσείου με την παρουσίαση της έκθεσης «Ιάννης Ξενάκης: Ηχητικές Οδύσσειες» από τις 29 Ιουνίου.
Εκεί θα δούμε πρωτότυπο υλικό, το οποίο πηγάζει από την πολύπλευρη δημιουργική του φύση: φωτογραφίες, αρχιτεκτονικά σχέδια, απεικονιστικές παρτιτούρες, μακέτες, καθώς και ανέκδοτο ακουστικό υλικό. Ολα τα παραπάνω είναι χωρισμένα σε έξι ενότητες, επικεντρώνοντας την προσοχή στο πιο αντισυμβατικό κομμάτι του έργου του Ξενάκη και ρίχνοντας φως στην προσωπική του ιστορία, όπως επίσης και στην εικαστική, λογοτεχνική και μουσική παραγωγή του.
Η τελευταία είναι άλλωστε μοναδική. Εχοντας πρωτοστατήσει στη χρήση των μαθηματικών μοντέλων –π.χ. της θεωρίας παιγνίων– στη δημιουργία μουσικής, ο Ξενάκης υπήρξε κορυφαία επιρροή διεθνώς στο πεδίο ανάπτυξης του ηλεκτρονικού ήχου και της μουσικής σύνθεσης με τη χρήση υπολογιστή γενικότερα. Ηδη από τη δεκαετία του 1950, ο ίδιος πειραματίστηκε με τους κώδικες της σύγχρονης μουσικής δημιουργώντας ένα απόλυτα προσωπικό ύφος με αναφορές στην αρχαιότητα, στα στοιχεία της φύσης, καθώς και ένα όραμα πάνω στη χρήση της τεχνολογίας.
Κι επειδή είναι δύσκολη η κατανόηση οποιουδήποτε δημιουργού –πόσο μάλλον του ανήσυχου κοινωνικά Ξενάκη– δίχως την τοποθέτηση στην εποχή και τα πολιτικά και πολιτιστικά κινήματα που τον καθόρισαν, ο ειδικά διαμορφωμένος χώρος της έκθεσης από τους Εύα Μανιδάκη και Θανάση Δεμίρη (Flux Office) υπόσχεται να κάνει ακριβώς αυτό· καλεί δηλαδή τον επισκέπτη να βυθιστεί στην ταραγμένη προσωπική ιστορία του Ξενάκη και να ανακαλύψει το πολυδιάστατο σύμπαν του. Η επιμέλεια του συγκεκριμένου πρότζεκτ ανήκει στη Μάχη Ξενάκη, τον Τιερί Μανιγκέτ και την Κατερίνα Γρέγου.
Παράλληλα, στον τρίτο όροφο του ΕΜΣΤ παρουσιάζεται μια ακόμα έκθεση με τίτλο «Ο Ξενάκης και η Ελλάδα», η οποία διερευνά την ενδιαφέρουσα όσο και πολύπλοκη σχέση του Ξενάκη με τη χώρα που γεννήθηκε· από τα χρόνια της αυτοεξορίας στη Γαλλία έπειτα από την (ερήμην) καταδίκη σε θάνατο, μέχρι την επιστροφή και την καταξίωση σχεδόν τρεις δεκαετίες αργότερα. Πλούσιο αρχειακό υλικό, φωτογραφίες και επιστολές, καταγράφουν τη μουσική ζωή της Ελλάδας κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, τις πρωτοβουλίες που προώθησαν τις πρωτοποριακές τάσεις και τελικά τον ερχομό του ίδιου του Ιάννη Ξενάκη και τη διοργάνωση των μεγάλων ελληνικών του έργων όπως το «Πολύτοπο Μυκηνών».
Οι δύο εκθέσεις θα διαρκέσουν μέχρι 7/1/2024. Συγχρόνως το ΕΜΣΤ πρόκειται να διοργανώσει μια σειρά εκδηλώσεων, προβολών και συναυλιών που θα αναδείξουν συμπληρωματικά την κληρονομιά του Ξενάκη και τον σύγχρονο χαρακτήρα του οράματός του.