ROBERT PENN WARREN
Αγριότοπος
μτφρ.: Αννα Μαραγκάκη
εκδ. Πόλις, 2023, σελ. 304
Ασμα αντιηρωικό και πένθιμο για τη χαμένη στα βάθη του χρόνου Αμερική. Ενα έπος όπου τα ανδραγαθήματα δεν δίνουν δάφνες και οι νικητές δεν έχουν καλύτερη μοίρα από τους ηττημένους.
Αλλωστε, ένας εμφύλιος πόλεμος, όπως αυτός ανάμεσα στους Βόρειους και τους Νότιους, γίνεται πάντα ένας βωμός στον οποίο ομνύουν οι άνθρωποι προσφέροντας αίμα, αποκτήνωση και ηθική τυφλότητα.
Το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Γουόρεν Πεν «Αγριότοπος» (μτφρ. Αννα Μαραγκάκη, εκδ. Πόλις) είναι ένα λογοτεχνικό σχόλιο υψηλής έντασης και εξαιρετικής λεπτότητας για το πώς η ιδέα της ελευθερίας, ακόμη κι αν προέρχεται από πράξεις που έχουν ως γνώμονα το κοινό καλό, μπορεί να σπιλωθεί από τη σκληρότητα του πολέμου.
Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ένας ιδεαλιστής νέος Εβραίος, ο Ανταμ Ρόζεντσβαϊγκ, ο οποίος αποφασίζει να αφήσει τη βολή του στη Βαυαρία και να στρατευτεί στις γραμμές των Βορείων με σκοπό να βοηθήσει όσο μπορεί να πνεύσει ο αέρας της ελευθερίας.
Ο συγγραφέας ουσιαστικά εξηγεί πώς η ιδέα της ελευθερίας μπορεί να σπιλωθεί από τη σκληρότητα του πολέμου.
Θέλει να ακολουθήσει το παράδειγμα του πατέρα του, που, αν και στα τελευταία του αρνήθηκε τον αγώνα του πιστεύοντας στους ανθρώπους, εντούτοις χάρισε τη ζωή του σε ένα ιδανικό.
Ο χωλός εκ γενετής Ανταμ, όμως, δεν θα καταφέρει να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Αντίθετα, προοδευτικά θα το δει να αμαυρώνεται, να χάνει την αίγλη του, να τσαλαπατιέται από την αγριότητα των ανθρώπων. Ο αγριότοπος στον οποίο αναφέρεται ο Γουόρεν δεν είναι μόνο το μέρος στο οποίο καταφεύγει ο ήρωας στο τέλος, αλλά ένα εσωτερικό πεδίο ωμότητας, ασπλαχνίας και αχαλίνωτης δίψας για κτηνωδία.
Είναι ένα πραγματικό και εσωτερικό ταξίδι αυτό που κάνει ο Ανταμ έως τη στιγμή που θα φτάσει στη συνειδητοποίηση ότι δεν ξέρει αν υπάρχει ένας σκοπός σ’ αυτόν τον μάταιο κόσμο.
Από την αρχή καταλαβαίνει πως η αψάδα της μάχης δεν θα τον περιλαμβάνει. Στο καράβι που τον μεταφέρει στην Αμερική γίνεται αντιληπτό πως το ένα του πόδι είναι κουτσό και κινδυνεύει να γυρίσει πίσω άπραγος. Τελικά το σκάει και μεταβαίνει στη Νέα Υόρκη. Εκεί έρχεται πρώτη φορά σε επαφή με το οργισμένο πλήθος που με μανιακή ευφορία λιντσάρει και κατακρεουργεί αδύναμους μαύρους. Ενας τέτοιος, ο Μόουζ, θα τον σώσει από πνιγμό.
Δεν θα είναι ο μόνος που θα συναντήσει στο ομιχλώδες διάβα του. Μια σειρά από ανθρώπους θα βρεθούν μπροστά του: από τον Εβραίο ευεργέτη Ααρον Μπλαουστάιν που έχασε τον γιο του έως τον στρατοκόπο Τζεντίν Χόκσγουορθ που παρά την τραχιά θωριά του κάποια στιγμή όρθωσε το ανάστημά του υπέρ ενός μαύρου.
Αντί για στρατιώτης, ο Ανταμ θα δουλέψει για τον Χόκσγουορθ ως προμηθευτής του στρατού έχοντας δίπλα του τον Μόουζ, πρώην σκλάβο που το έσκασε από το στράτευμα.
Θα γνωρίσει ανθρώπους που δουλεύουν με τα χέρια τους τη γη και παλεύουν να σταθούν όρθιοι σε έναν άβολο τόπο. Θα δει με τα μάτια του τη σκληρότητα των στρατιωτών (δεν διστάζουν να διασκεδάσουν βασανίζοντας μια πόρνη) και την αναλγησία που δεν έχει κανένα άλλοθι.
Ο εσωτερικός κόσμος του Ανταμ στροβιλίζεται, ψάχνει ένα νόημα στη ζωή του, ένα έρμα για να κρατηθεί ελπίζοντας πως έτσι δεν θα έχει κάνει λάθος που θέλησε να ριχτεί στη μάχη για το κοινό καλό. Παντού, όμως, τον περιμένει η απομάγευση και η θρηνητική μοναξιά. Βρίσκει τον πραματευτή εργοδότη του σκοτωμένο και τον Μόουζ φευγάτο. Αυτός, ο Στραβοπόδης, όπως τον φωνάζουν, προσπαθεί να περπατήσει ίσια σε έναν κόσμο που μπατάρει επικίνδυνα και πάσχει από ηθική χωλότητα.
Ο Γουόρεν υφαίνει μια ιστορία προκλητική, καθώς δεν διστάζει να μας παρουσιάσει τον κόσμο στην πλέρια πολυπλοκότητά του. Οι ήρωές του είναι γεμάτοι αντιφάσεις, κάτι που επιτείνει το δράμα και ενισχύει τη βασική προβληματική του βιβλίου που έχει να κάνει με τις αποφάσεις που παίρνουν οι άνθρωποι μπρος στο μέγα ηθικό δίλημμα: με τον πολιτισμό ή με τη βαρβαρότητα.
Η γλώσσα του Γουόρεν είναι μεθυστική, ειδικά στην περιγραφή των τοπίων. Απουσιάζουν οι μάχες (άλλωστε δεν επιδιώκει να τονίζει κανέναν ηρωισμό), ενώ δίνει χώρο στην εσωτερική σύγκρουση του Ανταμ και στην ουσιαστική αποδόμηση του ψευδούς διπόλου «καλοί Βόρειοι – κακοί Νότιοι» θέλοντας να καταδείξει πως η χύδην συμπεριφορά είναι –υπό συνθήκες– σύμφυτη με την ανθρώπινη περίπτωση, όπου κι αν πιστεύει, για όποιο σκοπό κι αν πολεμάει. Πολύ καλή η μετάφραση της Αννας Μαραγκάκη.
