Πριν από δέκα χρόνια ένα τηλεφώνημα του αρχαιολόγου Τζακ Ντέιβις, συνεργάτη του Μουσείου Τέχνης του Σινσινάτι και πρώην διευθυντή της Αμερικανικής Σχολής στην Ελλάδα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ήταν η αφορμή για να ανοίξει ένα χάρτινο κιβώτιο που βρισκόταν στις αποθήκες του από τη δεκαετία του 1930. «Ανοίγοντάς το, αντικρίσαμε αυτά τα σπάνια αντικείμενα, για τα οποία ενημερώσαμε το μουσείο του Σινσινάτι, αφού καταλήξαμε πως είναι αμερικανικά, χωρίς να γνωρίζουμε περαιτέρω λεπτομέρειες», μας λέει ο αρχαιολόγος του ΕΑΜ Κώστας Πασχαλίδης.
Το μεσημέρι της περασμένης Κυριακής, σε μία από τις ξεναγήσεις του «Αθέατου Μουσείου», βρεθήκαμε και εμείς μπροστά στο περιεχόμενο του μυστηριώδους κιβωτίου, το οποίο τελικά περιείχε λίθινα αντικείμενα, όπλα και εργαλεία της 8ης χιλιετίας π.Χ. που προέρχονται από Ινδιάνους κυνηγούς της Βορείου Αμερικής, αλλά και τρία κεραμικά αγγεία από την Αριζόνα και το Νέο Μεξικό που χρονολογούνται στον 19ο αιώνα και στις φυλές γηγενών Χόπι και Ζούνι. Για αρκετά χρόνια όμως οι αρχαιολόγοι δεν γνώριζαν την προέλευσή τους.
Πέρα από τα ασυνήθιστα για εμάς αντικείμενα, την προσοχή μας τράβηξε αμέσως ένα έγγραφο από την 11η Μαΐου 1931, που έφερε την υπογραφή του τότε υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων Γεωργίου Παπανδρέου στην κυβέρνηση Βενιζέλου και βρισκόταν μέσα στη μία από τις δύο προθήκες των εκθεμάτων. Σύμφωνα με το δακτυλογραφημένο έγγραφο, ο Παπανδρέου ζητούσε εγγράφως τον εκτελωνισμό ενός κιβωτίου από «την Κινγκινάτην» στο λιμάνι του Πειραιά καθώς περιείχε «αρχαία των Ινδιάνων της Αμερικής δωρούμενα υπό του Μουσείου της Κινγκινάτης εις ημάς και προοριζόμενα διά το ημέτερον Εθνικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον».
Οπως εξήγησε ο κ. Πασχαλίδης, αυτό το έγγραφο, που βρέθηκε από την αρχαιολόγο Κατερίνα Βουτσά, στο αρχείο του ΕΑΜ, κατά τη διάρκεια διερεύνησης της αλληλογραφίας που σχετιζόταν με τη συγκεκριμένη ανταλλαγή, ήταν το στοιχείο που έδωσε τη λύση στο μυστήριο της προέλευσης των αρχαιοτήτων. Η χρονολογία του εγγράφου ήταν η ίδια με εκείνη των εφημερίδων, με τις οποίες ήταν τυλιγμένα τα μικρά λίθινα αιχμηρά εργαλεία και όπλα. Το έγγραφο αυτό, αφού πέρασε από το λιμάνι του Πειραιά κοινοποιήθηκε στο ΕΑΜ, ενημερώνοντας για την άφιξη του κιβωτίου με τις ινδιάνικες αρχαιότητες.
Την 11η Μαΐου 1931, ο Γεώργιος Παπανδρέου ζητούσε εγγράφως τον εκτελωνισμό ενός κιβωτίου καθώς περιείχε «αρχαία των Ινδιάνων της Αμερικής δωρούμενα».
«Πριν ξεκινήσει ο συγκεκριμένος κύκλος ξεναγήσεων, ανακαλύψαμε και τα τρία αγγεία που βλέπετε, τα οποία ήταν στην ίδια αποστολή», ανέφερε ο κ. Πασχαλίδης, κάτι που επιβεβαιώθηκε από το μουσείο Τέχνης του Σινσινάτι. Το ένα από τα δύο μικρότερα αγγεία, που έχει τοποθετηθεί στην ίδια προθήκη με τα λίθινα αντικείμενα, προέρχεται από τη φυλή γηγενών Χόπι και αποτέλεσε δωρεά για το μουσείο του Σινσινάτι από μία ιδιωτική συλλογή.
Το αγγείο που προσείλκυσε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και τις κάμερες των κινητών τηλεφώνων, ήταν εκείνο που αναπαριστά ένα ελάφι, από το στόμα του οποίου διέρχεται μία κόκκινη γραμμή σαν βέλος. Προέρχεται από τη γεωλόγο και πρώτη Αμερικανίδα γυναίκα εθνογράφο, Ματίλντα Κοξ Στίβενσον (1849-1915), που το συνέλεξε μαζί με άλλα, κατά την παραμονή της στην Αριζόνα και στο Νέο Μεξικό, συμβιώνοντας με τη φυλή των γηγενών Ζούνι. Μάλιστα, με δική της πρωτοβουλία προγραμματίστηκε συνάντηση του τότε προέδρου των ΗΠΑ, Γκόβερ Κλίβελαντ, και της εκπροσώπου της φυλής για να τονίσει την ανάγκη διαφύλαξης αυτών των πολιτισμών και των παραδόσεών τους. Τη δεκαετία του 1880 το αγγείο συμπεριλήφθηκε στη συλλογή του μουσείου του Σινσινάτι και έτσι επιλέχθηκε να είναι ένα από τα αντικείμενα της ανταλλαγής με την Ελλάδα, μια συνηθισμένη πρακτική την εποχή του Μεσοπολέμου. Το τρίτο αγγείο που προσφέρθηκε επίσης ως δώρο στο αμερικανικό μουσείο βρέθηκε κατά τη διάρκεια κατασκευής του σιδηροδρόμου, που περνούσε μέσα από τους οικισμούς των Χόπι, των Ζούνι αλλά και άλλων φυλών.
Εχει ενδιαφέρον ότι για την έκθεση αυτών των αντικειμένων οι Ελληνες αρχαιολόγοι επικοινώνησαν με τις φυλές των γηγενών. «Οι φυλές αυτές θεωρούν αυτά τα αντικείμενα έμψυχα και απαιτείται η έγκρισή τους για να εκτεθούν στην Αμερική. Δεν θα μπορούσαμε να μην πάρουμε την άδειά τους, γιατί κάτι τέτοιο δεν θα ήταν συμβατό με την ηθική μας».
«Αθέατο Μουσείο»: Επόμενη ξενάγηση στα ευρήματα των Ινδιάνων κυνηγών στις 25 Σεπτεμβρίου, 16, 30 Οκτωβρίου και 6 Νοεμβρίου.
