Συμβαίνει συχνά, εκεί που δεν το περιμένεις. Κάποιος σε πλησιάζει σ’ ένα δείπνο, σε κάποια κοινωνική εκδήλωση, σε μια πλαζ και σε ρωτάει τι δουλειά κάνεις. Προσωπικά, άλλες φορές απαντάω δημοσιογράφος, άλλες πάλι συγγραφέας. Αυτό δεν γίνεται με προφανή κριτήρια κοινωνικής συναναστροφής -γιατί συχνά δεν ξέρεις ποιον έχεις απέναντί σου και ποια επαγγελματική συνομοταξία προτιμά. Μάλλον σχετίζεται με πιο προσωπικά πράγματα, τη διάθεση της στιγμής, ευκαιριακά ζητήματα ταυτότητας. Εχω παρατηρήσει, πάντως, πως είναι καλύτερο να δηλώνεις δημοσιογράφος σε νοσοκομεία ή στο ταξί, σε μέρη που ίσως φοβηθούν ότι, αν χρειαστεί, θα ασκήσεις «εξουσία». Και στις δύο περιπτώσεις πάντως είναι καταιγιστική η έφοδος στερεοτύπων που συγκεντρώνει πάνω της μια επαγγελματική συνομοταξία.
Αν δηλώσεις δημοσιογράφος, οι περισσότεροι σε ρωτούν σε ποιο κανάλι δουλεύεις, εξισώνοντας την έφοδο της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας με την απόλυτη μονοκρατορία της. Αν δηλώσεις συγγραφέας, πρέπει να απαντήσεις σε μια σειρά ερωτήσεων που αρχίζουν με «δηλαδή». Π.χ. «Τι δουλειά κάνετε;». «Είμαι συγγραφέας». «Δηλαδή;». «Γράφω βιβλία». «Δηλαδή;». «Να, ιστορίες». «Δηλαδή;». Δηλαδή η πνευματική εργασία παραμένει ανένταχτη στη νεοελληνική κοινωνία και κανείς δεν την αναγνωρίζει. Οι πιο συνηθισμένες παρατηρήσεις είναι: «Βγάζεις λεφτά απ’ αυτό;». «Πω, πω είναι πολύ δύσκολο να γράφεις». «Κι εγώ γράφω καμιά φορά, αλλά δεν έχω υπομονή να γράψω ολόκληρο βιβλίο». «Οταν λες μυθιστόρημα, εννοείς ότι γράφεις από το μυαλό σου, ό,τι σου κατέβει;». «Μου αρέσουν οι γυναίκες συγγραφείς, γιατί γράφουν με περισσότερα καλολογικά στοιχεία», «Εχω διαβάσει το βιβλίο της Παπαθανασοπούλου. Γράφεις σαν τη Μάιρα;» Και η κατακλείδα: «Πες μου ποια βιβλία έχεις γράψει, μήπως ξέρω κανένα». «Με ποιον από τους διάσημους συγγραφείς μοιάζεις στο γράψιμο;».
Τέτοιες στιγμές σκέφτεσαι τον Φλομπέρ να απαριθμεί, μετρώντας τα δάχτυλα του χεριού: «Λοιπόν, έχουμε και λέμε: τη Μαντάμ Μποβαρί, τη Συναισθηματική Αγωγή…». Τον Βιζυηνό να λέει απολογητικά: «Ξέρετε γράφω μόνο διηγήματα». Αυτή η φαντασίωση δεν έχει να κάνει με ναρκισσιστικούς συλλογισμούς: ότι δηλαδή ένας σύγχρονος συγγραφέας δικαιούται αυτόχρημα να σκέφτεται ως επίγονος των ογκόλιθων της λογοτεχνίας. Εχει να κάνει κυρίως με την αίσθηση γελοίου που νιώθει ένας άνθρωπος όταν καλείται να δώσει ένα στενογραφημένο βιογραφικό. Θέλεις να μάθεις, σύμφωνοι. Υπάρχουν πιο διακριτικοί τρόποι.
Ισως αυτό το φαινόμενο να σχετίζεται τελικά με τον εθισμό μας στις συνεντεύξεις και τη σταδιακή αποϊεροποίηση της καλλιτεχνικής ιδιότητας. Είναι ένα φαινόμενο που άρχισε με τις χορταστικές συνεντεύξεις του περιοδικού «Paris Review» στη δεκαετία του ’50 και συνεχίστηκε στα ειδικά και λιγότερο ειδικά περιοδικά όλου του κόσμου. Ο Αριστοφάνης δεν έδωσε ποτέ συνεντεύξεις. Ο Κάφκα, ο Προυστ, οι αδερφές Μπροντέ δεν φόρεσαν ποτέ τη διάφανη πούδρα της τηλεόρασης για να εμφανιστούν μπροστά στα τηλεοπτικά συνεργεία. Θα είχε ενδιαφέρον, βέβαια, να υποθέσουμε ποιοι από τους κλασικούς συγγραφείς θα ήταν «μεντιατικοί» και ποιοι θα αποστρέφονταν τα μέσα…
Οσο για τους σύγχρονους συγγραφείς μιας απολύτως μεντιατικής εποχής, στήριξαν κι αυτοί μερικές φορές τη διασημότητά τους στην πρωτόγονη αντίληψή τους για τα ΜΜΕ: ο Σάλιντζερ, λόγου χάρη. Σήμερα δεν ξέρουμε αν ο μύθος του βασίζεται περισσότερο στα βιβλία του ή στην απουσία του προσώπου του που είναι τελικά το άλλο άκρο της υπερέκθεσης. Μια μανιακή συμπεριφορά με το ίδιο αποτέλεσμα.
Ο συγγραφέας ερωτάται επί παντός επιστητού και η υποσυνείδητη προσδοκία είναι να πει κάτι πρωτότυπο ή έστω προβοκατόρικο για τη σχέση των δύο φύλων, για τη μόδα, για την πνευματικότητα σήμερα, για την απειλή της τεχνολογίας, για την πολιτική. Οπως λέει ο Βρετανός συγγραφέας Ιαν Μακ Γιούαν, ο συγγραφέας είναι σήμερα ο επίσημος «επεξηγητής» της κοινωνίας, αλλά και του ίδιου του έργου του. Αυτό που περιμένει ο αναγνώστης είναι να καταλάβει τι σημαίνει για τον ίδιο το συγγραφέα το έργο του. Βέβαια, αν το ήξερε, δεν θα χρειαζόταν να γράφει.
Αλλά οι συνεντεύξεις των συγγραφέων διαβάζονται κυρίως από τους ομότεχνούς τους, για να σχολιαστούν μετά με τους ανάρμοστους τρόπους που η κάθε κάστα επιφυλάσσει για τα μέλη της. Την ερχόμενη Κυριακή, αξίζει να δούμε τι συμβαίνει με τις υπόλοιπες κατηγορίες επαγγελματιών – τραγουδιστές, πολιτικούς και μοντέλα.