Η «Ολυμπία» του Μανέ έχει κατακτήσει την αθανασία, πόσοι όμως αναρωτιούνται για το όνομα της γυναίκας που στέκεται δίπλα στην προκλητική πρωταγωνίστρια, σχεδόν αόρατη μπροστά στο σκούρο φόντο του διάσημου πίνακα;
Πρόκειται για τη Λορ, την «όμορφη νέγρα», όπως την περιγράφει στις σημειώσεις του ο ίδιος ο ζωγράφος, ο οποίος δούλεψε σκληρά για να αποδώσει σωστά τις αποχρώσεις της επιδερμίδας της στο πορτρέτο «Λορ», πριν της ζητήσει να υποδυθεί την υπηρέτρια της πόρνης Βικτορίν Μεράν στην «Ολυμπία», το 1863. Κατά πάσα πιθανότητα, το πορτρέτο ήταν περισσότερο μια καλλιτεχνική άσκηση για τον Μανέ και λιγότερο μια ουσιαστική απεικόνιση της προσωπικότητας της Λορ. Υπηρέτες, νταντάδες και, στην «καλύτερη» περίπτωση, ερωμένες, τα μαύρα μοντέλα των ζωγράφων, από τον Ντελακρουά έως τον Πικάσο, ήταν συνήθως καταδικασμένα σε δεύτερους ρόλους, τόσο στην τέχνη όσο και στην καθημερινότητα τους.
Η έκθεση «Le Modèle noir, de Gericault a Matisse» («Τα μαύρα μοντέλα, από τον Ζερικό έως τον Ματίς»), που εγκαινιάστηκε χθες στο Μουσείο Ορσέ του Παρισιού, φιλοδοξεί να αποκαταστήσει αυτή την αδικία. Ετσι, για τουλάχιστον όσο διαρκεί το αφιέρωμα, η «Ολυμπία» μετονομάζεται σε «Λορ» και δεκάδες άλλα αριστουργήματα του Σεζάν, του Μονέ, του Ντεγκά, του Ντελακρουά και πολλών άλλων από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο δανείζονται τα ονόματα των αφανών πρωταγωνιστών τους. Μεταξύ άλλων, το «Πορτρέτο μιας νέγρας» της Marie-Guillemine Benoist μετονομάζεται σε «Πορτρέτο της Μαντλέν» και ο Τζοζέφ, ο ακροβάτης από την Αϊτή που ποζάρει ως ένας από τους ναύτες της «Σχεδίας της Μέδουσας» του Γάλλου ρομαντικού ζωγράφου Ζαν – Λουί – Τεοντόρ Ζερικό, λαμβάνει επιτέλους την προσοχή που του αξίζει. Με χρονική αφετηρία τη Γαλλική Επανάσταση, η διαδρομή έχει ως σταθμούς την κατάργηση της δουλείας στη Γαλλία και στις αποικίες της, την επανάσταση των σκλάβων στη σημερινή Αϊτή και τη γέννηση του κινήματος Negritude τη δεκαετία του ’30.
Αφορμή για την έκθεση στάθηκε η διδακτορική διατριβή της Denise Murrell, η οποία προβληματίστηκε από την τάση των καθηγητών της στο Τμήμα Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια να αγνοούν παντελώς τα μαύρα μοντέλα όταν μιλούσαν για εμβληματικούς πίνακες των τελευταίων δύο αιώνων.
Η έρευνά της την οδήγησε στο συμπέρασμα πως μια σημαντική πτυχή της μοντέρνας τέχνης, δηλαδή η συμβολή ανθρώπων με καταγωγή από την Αφρική και την Καραϊβική στη γέννηση του κινήματος, στην πορεία αποσιωπήθηκε από τους ιστορικούς. To Παρίσι του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα ήταν αρκετά πολυπολιτισμικό ώστε να αποδέχεται, έστω και επιφανειακά, τη διαφορετικότητα, ενώ καλλιτέχνες όπως ο Ματίς, ο οποίος είχε ενθουσιαστεί με το Χάρλεμ, την τζαζ και τη μαύρη αστική κουλτούρα, είχαν ταξιδέψει αρκετά ώστε να αμφισβητήσουν τα ρατσιστικά στερεότυπα της εποχής τους.
Ακόμα και η σχεδόν αόρατη Λορ στην «Ολυμπία» αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του έργου του Μανέ, θέτοντας ερωτήματα σχετικά με την καταγωγή, την κοινωνική θέση και τη σεξουαλική ταυτότητα των δύο γυναικών – άλλωστε, στα μάτια των περισσότερων Γάλλων αστών και τα δύο μοντέλα ανήκαν στο κοινωνικό περιθώριο.