Οι Αφροδίτες της Θεσσαλονίκης

Οι Αφροδίτες της Θεσσαλονίκης

2' 45" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Αφροδίτες και ειδώλια, πήλινοι λύχνοι και αμφορείς, ποτήρια και κύπελλα της πρώιμης ρωμαϊκής εποχής, μυροδοχεία, πυξίδες και κοσμήματα από ένα σύνολο 300.000 ευρημάτων του μετρό, καθρεφτίζουν τον αρχαίο κόσμο της Θεσσαλονίκης. Την παράσταση, ωστόσο, κλέβει η αγαπητή θεά της Θεσσαλονίκης, η Αφροδίτη.

Οι δύο απεικονίσεις της σε μαρμάρινο γλυπτό και σε ψηφιδωτή μορφή, που εντοπίστηκαν ανάμεσα σε θέρμες και νυμφαία, στον σταθμό της Αγίας Σοφίας δεν είναι τυχαίες. Απέχουν χρονολογικά μεταξύ τους, ωστόσο μαρτυρούν μια συνάφεια. Δείχνουν τη συνεχή παρουσία τής θεάς και έθιμα λατρείας στην καρδιά της πόλης ακόμη και στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους.

Η μορφή της συναντάται σε πληθώρα αγαλμάτων αλλά και σε ειδώλια με ποικίλες αποδόσεις που αφθονούν ιδιαιτέρως κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, εξήγησε η αρχαιολόγος και γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, σε μια πρώτη ερμηνεία για τη λατρεία της Αφροδίτης στη Θεσσαλονίκη. «Πολυάριθμοι αγαλματικοί τύποι της θεάς έχουν βρεθεί στο κέντρο της πόλης (εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης), ενώ αρκετά ευρήματα ήρθαν στο φως σε οικόπεδο ανατολικά της Αχειροποιήτου ακόμη και στον αύλειο χώρο της. Συσχετίζονται με την ύπαρξη στην περιοχή λατρείας της Αφροδίτης Θερμαίας, που σχετίζεται με τα νερά και το υδάτινο περιβάλλον», ανέφερε η κ. Βελένη μιλώντας στη διημερίδα «Αρχαιότητες σε Τροχιά» για τα ευρήματα από τις ανασκαφές των μητροπολιτικών σιδηρόδρομων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πειραιά.

Το μαρμάρινο αγαλμάτιο της Αφροδίτης (περίπου 20 εκ.) που βρέθηκε σε οικοδόμημα στρώματος του 3ου αιώνα, πίσω από το μνημειακών διαστάσεων κρηναίο οικοδόμημα του 4ου αιώνα, στον σταθμό Αγίας Σοφίας, παραπέμπει «σε μια παραλλαγή της αναδυόμενης Αφροδίτης των ελληνιστικών χρόνων», εξήγησε η κ. Βελένη. Απεικονίζεται χωρίς ένδυμα, δεν έχει ανασηκωμένα τα χέρια που κρατούν τα βρεγμένα μαλλιά της, αλλά δείχνει μια στηριζόμενη Αφροδίτη. «Πρόκειται εμφανώς για μια ελεύθερη ανάμειξη αγάλματος, αποδίδοντας ίσως κάποια δημιουργία των ελληνιστικών χρόνων».

Η απεικόνιση της θεάς σε ψηφιδωτό χρονολογείται πιθανότατα στο δεύτερο μισό του 4ου μ.Χ αιώνα. Αποκαλύφθηκε σε οικοδόμημα το οποίο αποτελεί προφανώς τμήμα ενός εκτεταμένου λουτρικού συγκροτήματος. Τους χώρους του κοσμούσαν ψηφιδωτά δάπεδα με γεωμετρικά σχήματα. Η θεά αποδίδεται σε κυκλικό διάχωρο, βρίσκεται σε χαλαρή στάση, μισοξαπλωμένη σε ανάκλιντρο, με ερεισίχειρο που φέρει μετάλλιο μέδουσας, ενώ το υπόλοιπο μέρος του καλύπτεται από το πλούσια πτυχωμένο ιμάτιό της. Πίσω της διακρίνεται ένας Ερωτας. Ο φτερωτός θεός αποδίδεται ως παιδί με κοντά σγουρά μαύρα μαλλιά.

Συνεχιζόμενη λατρεία

Τόσο οι Αφροδίτες του μετρό όσο και της Αχειροποιήτου μαρτυρούν συνεχή και επαναλαμβανομένη παρουσία της θεάς σε μια περιοχή με μεγάλα λουτρικά συγκροτήματα θερμών και ένα μεγαλειώδες νυμφαίο στη συμβολή του Decumanus maximus με τον cardo, δηλαδή των σημερινών οδών Εγνατία με Αγίας Σοφίας. Η σημασία της λατρείας της, επισημαίνει η κ. Βελένη, για μια πόλη που συνδεόταν άμεσα με τη θάλασσα, το φημισμένο λιμάνι της και το υδάτινο στοιχείο, ήταν προδιαγεγραμμένη. Η ανέγερση συγκροτημάτων με ειδωλολατρικά σύμβολα και απεικονίσεις θεοτήτων του δωδεκάθεου κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ. δείχνει ότι η «Θεσσαλονίκη εξακολουθεί να αποτελεί ισχυρό προπύργιο των παλαιών θρησκειών μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, αφού το λουτρικό συγκρότημα με το ψηφιδωτό της Αφροδίτης χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου μεταχριστιανικού αιώνα. Εκεί, ακόμη και η ύπαρξη ενός τεράστιου σε μέγεθος και σημασία χριστιανικού ναού, όπως είναι η Αχειροποίητος, αφιερωμένου στην άσπιλη και αμόλυντη Παναγία, μαρτυρά με τον καλύτερο ίσως τρόπο την προσπάθεια καθολικού εξαγνισμού ενός βέβηλου κατά τη χριστιανική αντίληψη τόπου όπου λατρευόταν η Αφροδίτη μέσα σε μια υδάτινη πανδαισία, ανάμεσα σε θέρμες και νυμφαία».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή