Αντιπαραθέσεις: Εκμετάλλευση μιας ανθρώπινης τραγωδίας ή πράξη αφύπνισης;

Αντιπαραθέσεις: Εκμετάλλευση μιας ανθρώπινης τραγωδίας ή πράξη αφύπνισης;

3' 45" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στο Αρσενάλε της Γαληνοτάτης, στα καρνάγια όπου κατασκευάζονταν οι γαλέρες της, εκτίθεται στο πλαίσιο της Μπιενάλε Βενετίας το κουφάρι του ψαράδικου που το 2015 βυθίστηκε στα ανοικτά των ακτών της Λιβύης, στέλνοντας στον υγρό τάφο 800 πρόσφυγες. Το ανέσυρε από τον βυθό το ιταλικό ναυτικό και το παρέδωσε στην κοινότητα της Αουγκούστα, η οποία συνεργάστηκε με τον Ελβετοϊσλανδό καλλιτέχνη Christoph Büchel στο καλλιτεχνικό πρότζεκτ «Barca Nostra» (η δική μας βάρκα). Το κουφάρι του αλιευτικού εκτίθεται στην 58η διοργάνωση και έχει αποτελέσει αντικείμενο οξύτατης αντιπαράθεσης για φιλότεχνους και κριτικούς που διχάζονται για το αν πρόκειται για τέχνη ή για βαρβαρότητα. Ζητήσαμε την άποψη της Κατερίνας Γρέγου και της Μαρίνας Βρανοπούλου.

Παραβιάζει την ηθική

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΡΕΓΟΥ*

Το Barca Nostra του Christophe Büchel είναι ένα κατεξοχήν παράδειγμα δήθεν «πολιτικής» τέχνης – μία κενή, εύκολη, επιφανειακή χειρονομία, ένα κακόγουστο τερατώδες ready made που βρίθει αλαζονείας και οπορτουνισμού. Υποτίθεται ότι «στέκεται ως σιωπηρή μαρτυρία της αδιαφορίας της Ευρώπης για τη μεταναστευτική κρίση», αλλά μόνο αυτό δεν κάνει – είναι απλά μια ευκαιριακή κίνηση εντυπωσιασμού, ένα μακάβριο μνημείο που οικειοποιείται την τραγωδία που βρήκε τους επιβαίνοντες.

Κάνει το πρώτο σοβαρό λάθος στο οποίο πέφτουν πολλοί δήθεν πολιτικοποιημένοι καλλιτέχνες όταν διαπραγματεύονται ευαίσθητα ζητήματα όπως το μεταναστευτικό. Μιλούν δηλαδή «Αbout them, Without them», εξ αποστάσεως και εκ του ασφαλούς. Είναι εξαιρετικά απογοητευτικό που η τέχνη πολλές φορές (ή καλλιτέχνες όπως ο Ai Weiwei και ο Büchel) δεν μπορεί να παράγει μια πιο έξυπνη, στοχαστική, εκλεπτυσμένη, διεισδυτική και πιο ουσιαστική αντίδραση σε μια τεράστιων διαστάσεων ανθρωπιστική καταστροφή.

Το έργο παραβιάζει την ηθική, εκμεταλλεύεται τραγικές καταστάσεις και εμπειρίες και βασίζεται σε αυτό που έχει ονομαστεί pornography: τη χρήση εικόνων επισφάλειας για τη δημιουργία εντυπωσιακών εικόνων (τόσο στα μέσα όσο και στην τέχνη) και «disaster tourism: Κοιτάχτε!! Αυτό είναι το πλοίο στο οποίο πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους!». Η ιδέα της ανάσυρσης ενός ναυαγίου από τον βυθό της θάλασσας και της παρουσίασής του ως «έργου τέχνης» είναι ρηχή και άστοχη που δύσκολα μπορεί κανείς να πιστέψει ότι κάποιος την εκτέλεσε πραγματικά και επιπλέον ότι κάποιος χρηματοδότησε τη μεταφορά του στη Βενετία.

Η τέχνη πρέπει και μπορεί να αποτελεί παράδειγμα για το πώς αντιλαμβανόμαστε το ανθρώπινο δράμα. Οι πραγματικοί «πολιτικοί» καλλιτέχνες δεν κραυγάζουν με τέτοιο τρόπο, αλλά δουλεύουν χρόνια και πολλές φορές σιωπηρά πάνω σε τέτοια θέματα, κάνοντας μακροχρόνια έρευνα και εμπλέκοντας τους ανθρώπους με τους οποίους ασχολούνται, δίνοντάς τους φωνή και λόγο στη διαδικασία πραγματοποίησης του έργου τέχνης.

* Ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια και συγγραφέας.

Ο ελέφαντας στο δωμάτιο

ΜΑΡΙΝΑ ΒΡΑΝΟΠΟΥΛΟΥ*

Κοιτάζω και ξανακοιτάζω τις φωτογραφίες από την Μπιενάλε, τα κακόγουστα tweets, τις σέλφι. Κοιτάζω κι αυτό το τεράστιο πλοίο φάντασμα, τον ελέφαντα στο δωμάτιο που κανείς δεν θέλει να δει, κι αναρωτιέμαι αν μ’ αυτόν τον τρόπο –αρνούμενος να το σηματοδοτήσει, να το οριοθετήσει, ο καλλιτέχνης επιτυγχάνει να το νοηματοδοτήσει στο επίπεδο της αλληγορίας.

Πόσο διαφέρει η στάση των επισκεπτών της Μπιενάλε από τη συνολική μας στάση ως κοινωνία απέναντι στο προσφυγικό; Κάτι άβολα μεγάλο και νοσηρό, που αγνοούμε, ή μαθαίνουμε να ζούμε κοντά σ’ αυτό χωρίς να το πολυκοιτάμε, πίνοντας γύρω του τα απεριτίφ μας και αναρτώντας στα social media. Είναι κι αυτό το πλοίο ένα έργο ανθρώπινο, όπως το καθετί σ’ αυτήν την τραγωδία, κι η τέχνη είναι τα έργα των ανθρώπων, μπορεί να είναι και τα έργα των ανθρώπων, με λίγη ή περισσότερη επεξεργασία.

Κι από την άλλη, παραμένει ένας όγκος φρίκης, ένας τάφος στην ουσία και κάτι μέσα μας βαθιά ανθρώπινο και βαθιά κοινωνικό ταράζεται από την κίνηση της δημόσιας έκθεσής του. Αναρωτιέμαι αν με το να το αφήναμε θαμμένο κάπου θα ήμασταν όλοι πιο ήσυχοι. Κι από την άλλη, αυτοί οι άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους δεν ήταν μόνοι τους στον κόσμο. Εχουν αφήσει πίσω τους συγγενείς και αγαπημένα πρόσωπα, ανθρώπους που βρίσκονται πολύ μακριά από τη Βενετία και από τις συζητήσεις μας γύρω από το τι είναι τέχνη και τι όχι. Ως συγγενής θύματος της «17 Νοέμβρη» νιώθω συχνά μουδιασμένη από την αντιμετώπιση μερίδας του κόσμου (των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της κυβέρνησης) απέναντι στους συλληφθέντες πλέον τρομοκράτες. Γι’ αυτό και η συζήτηση σχετικά με το αν είναι σκληρή και αδυσώπητη – ή ακόμη και άτοπη η επιλογή του εικαστικού Christoph Büchel να μεταφέρει το πλοίο στο οποίο 800 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στο τραγικό ναυάγιο στα ανοιχτά της Λαμπεντούζα, το 2015, με ακούμπησε σε προσωπικό επίπεδο. Αναρωτιέμαι αν αρκεί κάτι να λειτουργεί ως μοχλός της σκέψης και του συναισθήματος για να χαρακτηριστεί τέχνη. Και τελικά αναρωτιέμαι αν το «έργο» αυτό προσβάλλει τη μνήμη των νεκρών ή την αμνησία των ζωντανών.

* Ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια εκθέσεων.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή