Τι είναι camp; Είναι το χρυσό φόρεμα της Κιμ Καρντάσιαν με την υπερβολικά στενή μέση ή τα τέσσερα φουστάνια που άλλαξε η Lady Gaga στο καθιερωμένο γκαλά του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης (MET) στις αρχές Μαΐου;
Είναι τα μοντέλα που συνωστίζονται μπροστά στις προθήκες για να δουν την επιτηδευμένα κιτς δημιουργία της Βίβιαν Γουέστγουντ, μια ολόσωμη φόρμα με ένα φύλλο συκής στα γεννητικά όργανα, αδιαφορώντας λίγο πιο κάτω για το έργο του Καραβάτζο, στο πλαίσιο της ομώνυμης προσωρινής έκθεσης του Ενδυματολογικού Ινστιτούτου στο μουσείο με τίτλο «Camp – σημειώσεις για τη μόδα»; Είναι η queer κουλτούρα και οι παρενδυτικοί του 19ου αιώνα, ο καταδικασθείς για σοδομισμό Οσκαρ Ουάιλντ και ο φίλος του Ομπρεϊ Μπίρντσλεϊ, που φιλοτέχνησε τη Σαλώμη του πρώτου;
Είναι τα χοντροκομμένα αντίγραφα των αρχαιοελληνικών αγαλμάτων της ιταλικής Αναγέννησης –όχι όμως και τα πρωτότυπα– που αντιπαραβάλλονται με τις φωτογραφίες του Ρόμπερτ Μέιπλθορπ; Είναι η πόζα των Γάλλων ευγενών και το ρήμα se camper, από το οποίο προέρχεται και ετυμολογικά η λέξη camp; Μέσα από 250 αντικείμενα που χρονολογούνται από τον 17ο αιώνα μέχρι σήμερα, η εαρινή έκθεση του ΜΕΤ σε επιμέλεια Αντριου Μπόλτον, που διαρκεί έως τις 8 Σεπτεμβρίου, προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα.
Νέες απορίες
Αυτό που επιτυγχάνει όμως τελικά είναι να προκαλέσει νέες απορίες για τη σύγχρονη εκδοχή του camp και τις έννοιες της ειρωνείας, του χιούμορ, της θεατρικότητας και της υπερβολής, όπως αυτές εκφράζονται τώρα στη μόδα.
Στο δοκίμιό της για το camp η Σούζαν Σόνταγκ μνημονεύει τις πρώτες «τεμπέλικες», όπως τις αποκαλεί, αναφορές του Κρίστοφερ Ισεργουντ (συγγραφέα του «Αντίο, Βερολίνο», πάνω στο οποίο βασίστηκε η ταινία «Καμπαρέ») στην έννοια του camp: «Δεν μπορείς να αποκαλέσεις camp κάτι που δεν παίρνεις σοβαρά. Δεν το γελοιοποιείς, κάνεις πλάκα μέσα από αυτά. Εκφράζεις βασικά κάτι που είναι σοβαρό για σένα από άποψη χιούμορ, επιτήδευσης και κομψότητας. Η τέχνη του μπαρόκ είναι camp που αναφέρεται στη θρησκεία. Το μπαλέτο είναι camp με αναφορές στον έρωτα…». Και δίνει τα εξής παραδείγματα ο Ισεργουντ: ο Μότσαρτ, ο Ελ Γκρέκο και ο Ντοστογιέφσκι είναι camp. O Μπετόβεν, ο Φλομπέρ και ο Ρέμπραντ δεν είναι.
Σύνολο (Ensemble) του Τζέρεμι Σκοτ για τη Μοσκίνο (Jeremy Scott), άνοιξη-καλοκαίρι του 2018.
Η Σόνταγκ αναλύει την έννοια του camp πιο διεξοδικά. Σε 58 παραγράφους εξετάζει το φαινόμενο που ορίζει «ως παράσημο ταυτότητας μεταξύ μικρών αστικών ομάδων». Κάνει λόγο για έναν «ιδιωτικό κώδικα» που απαλλοτριώνει τις παραδοσιακές έννοιες της υψηλής ή χαμηλής κουλτούρας, του ελιτισμού και της μαζικής απήχησης.
Κάνει στην ουσία νέα ιεραρχία γούστου που δεν καθορίζεται από τους παλιούς θεματοφύλακες της κομψότητας.
Το camp είναι τρόπος θέασης του κόσμου σαν αισθητικό φαινόμενο, με όρους επιτήδευσης και στυλιζαρίσματος. Για πρώτη φορά περιγράφεται δηλαδή το οικείο πλέον οξύμωρο σχήμα περί αισθητικής: «Είναι τόσο άσχημο, ώστε φαντάζει ωραίο». Συστατικό στοιχείο του camp είναι η υπερβολή, π.χ. «μια γυναίκα να κυκλοφορεί με ένα φουστάνι φτιαγμένο από τρία εκατομμύρια φτερά». Κάποια από τα πράγματα που η Σόνταγκ θεωρούσε κιτς το 1964, οπότε έγραψε το δοκίμιό της, είναι σήμερα ευρέως αποδεκτά και κομμάτι της ποπ κουλτούρας. Ο διεθνής Τύπος συζητεί και οι ειδικοί αντιπαρατίθενται.
Είναι το «Camp – σημειώσεις για τη μόδα» μια σημαντική έκθεση; Στο ντιμπέιτ των επιμελητών που διοργάνωσαν οι Νew Υork Τimes (ΝΥΤ) οι απόψεις διίστανται: «Προβλέψιμη, παρωχημένη, αλλά και άρτια επιμελημένη» είναι μερικές από τις κρίσεις που επανέρχονται. «Πρέπει να του αναγνωρίσω το εξής. Μόλις βγεις από την πόρτα, δεν μπορείς να σταματήσεις να τη σκέφτεσαι. Σου κολλάει, τριβελίζει το μυαλό σου», λέει η Βανέσα Φρίντμαν, υπεύθυνη μόδας των Νew Υork Τimes, απονέμοντας εύσημα στον επιμελητή της έκθεσης Αντριου Μπόλτον.
Η τελευταία αίθουσα
Φωτεινές λωρίδες με αποσπασματικά τσιτάτα από το δοκίμιο της Σόνταγκ διατρέχουν την έκθεση. Στην τελευταία αίθουσα, κατάμεστη από χρωματιστά φουστάνια, βλέπεις στις προθήκες το φουστάνι-κύκνο της Μπγιορκ που φόρεσε στις Κάννες, τρίπατα παπούτσια Balenciaga που αυτοσαρκάζονται και καπέλο με δύο ροζ φλαμίνγκο, ενώ από τα ηχεία ακούγεται σε λούπα η Τζούντι Γκάρλαντ να τραγουδά «Somewhere over the rainbow».
Σύνολο (Ensemble) του Αλεσάντρο Μισέλ (Alessandro Michele) για την Γκούτσι, φθινόπωρο 2016.
Οι φασιονίστας με το κινητό ανά χείρας απαθανατίζουν σε βίντεο τη σκηνή, στροβιλιζόμενοι γύρω από τον εαυτό τους. Στο προσωρινό museum shop που έχει στηθεί έξω από την έκθεση, τα αναμνηστικά κυμαίνονται από εσκεμμένα κακόγουστες πινέζες-κόκκινες γόβες μέχρι πανάκριβες τσάντες από σχεδιαστές μόδας.
«Το camp είναι η ψυχοπαθολογία της αφθονίας» είναι η πρόταση της Σόνταγκ που έχει επιλέξει και απαγγέλλει η Μαίρη Κατράντζου. Μια δημιουργία της Ελληνίδας σχεδιάστριας φιλοξενείται επίσης στην αίθουσα, δίπλα σε αυτές των Thierry Migleur και Alexander McQueen.
Τώρα είναι αυτό camp; Οταν βγαίνεις από την έκθεση, ακόμη δεν μπορείς να πεις με βεβαιότητα. Την απάντηση δίνει η ίδια η Σόνταγκ: «Ο κανόνας του camp μπορεί να αλλάξει. Ο χρόνος διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στον ορισμό του. Ο χρόνος μπορεί να ζωντανέψει κάτι που μοιάζει μονοδιάστατο ή διακατέχεται από έλλειψη φαντασίας σήμερα, επειδή είμαστε πολύ κοντά του».