Πέντε χιονόμπαλες, η μία δίπλα στην άλλη, εκτεθειμένες στη μια πλευρά της κεντρικής αίθουσας του Art Space Pythagorion. Μπροστά τους, ένα τεράστιο παράθυρο που «φέρνει» τη θάλασσα μέσα στον χώρο. Ολα μοιάζουν ειδυλλιακά: το νερό στραφταλίζει και οι γυάλινες χιονόμπαλες φέρνουν στον νου τα παιδικά μας χρόνια.
Αλλά τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, ούτε έξω ούτε μέσα στην αίθουσα. Οι πέντε γυάλινες σφαίρες, το έργο «Miles Away From Home», αντιπροσωπεύουν τα μεγάλα κυκλωτικά ρεύματα των ωκεανών που προκαλούν τη συγκέντρωση των πλαστικών απορριμμάτων. Τα πολύχρωμα, φαινομενικά χαριτωμένα, μικροσκοπικά στρογγυλά πλαστικά σωματίδια ρητίνης που επιπλέουν όταν κουνάμε την μπάλα αποτελούν μία από τις σοβαρότερες απειλές για το θαλάσσιο περιβάλλον και για την υγεία μας. Ο Μάαρτεν Βάντεν Εϊντε τα συνέλλεξε από τον Βόρειο και τον Νότιο Ειρηνικό, τον Βόρειο και τον Νότιο Ατλαντικό, τον Ινδικό Ωκεανό. Και μία ακόμη μπάλα, η έκτη, περιέχει τα «μικροπλαστικά» (microplastics), που βρήκε εκεί όπου σκάει το κύμα στην άμμο του Πυθαγορείου. Μήπως αυτά είναι τα μελλοντικά τουριστικά μας σουβενίρ, χιονόμπαλες με τοξικά «δάκρυα γοργόνας» («Mermaid’s Tears»), όπως τα ονομάζουν;
Η φετινή έκθεση του Ιδρύματος Schwarz, που εγκαινιάστηκε πρόσφατα (3/8) στο Art Space Pythagorion, αντλεί την έμπνευσή της από τη συμβολική θέση του εκθεσιακού χώρου: ένα κτίριο σχεδόν μέσα στη θάλασσα, στην άκρη ενός από τους δημοφιλέστερους τουριστικά προορισμούς της Σάμου. Δεκατρία εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα είναι ο όγκος των υδάτων της Μεσογείου, και αυτός ο αριθμός, «13,700,000 km3», αποτελεί τον τίτλο της, σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης μουσειολόγου Κατερίνας Γρέγου, που συνεργάζεται με το ίδρυμα για τέταρτη συνεχή χρονιά. Είναι πρόσκληση να στρέψουμε το βλέμμα πέρα από τα προφανή, ώστε να δούμε εκείνα που κρύβονται κάτω από το «απέραντο γαλάζιο» των επιθυμιών μας.
Αλλωστε, η στερεοτυπική εικόνα του καλοκαιριού στο Αιγαίο –ξεγνοιασιά, ήλιος, και θάλασσα για πάντα!– έχει ήδη «θολώσει» τα τελευταία χρόνια από τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Οι γεωπολιτικές αλλαγές ταράζουν τη Μεσόγειο, και η Σάμος βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της αναταραχής λόγω του μεταναστευτικού ζητήματος. Εκτός αυτού, ως σημαντικό στοιχείο του οικοσυστήματος του πλανήτη, η πάλαι ποτέ Mare Nostrum, μια κλειστή θάλασσα-δίοδος επικοινωνίας και φορέας πολιτισμού, πιέζεται υπερβολικά από την αδιαφορία για το περιβάλλον και την αλόγιστη ανάπτυξη. Είναι η πιο υπεραλιευμένη θάλασσα στον κόσμο, ενώ απειλείται από τη ρύπανση και την εξάτμιση των υδάτων της. Η τέχνη δεν μένει αδιάφορη σε αυτά τα προβλήματα, υποστηρίζει η συγκεκριμένη έκθεση, αναδεικνύοντας τον ακτιβισμό και την επιστημονική έρευνα ως συστατικό στοιχείο της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
«Κάνω εκθέσεις πολιτικές», είπε η Κατερίνα Γρέγου στα εγκαίνια, «και όλες οι εκθέσεις που επιμελούμαι έχουν κοινωνικό παρονομαστή». Η τέχνη λοιπόν, εκτός από αισθητικό φαινόμενο, στις μέρες μας φέρει και μια αποστολή: την ευαισθητοποίηση του κοινού. Γι’ αυτό τον λόγο, στο Art Space Pythagorion η εικαστική έκθεση συνδυάζεται με δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, που, για τέταρτη χρονιά επίσης, επιμελείται και εμψυχώνει η εικαστικός Κατερίνα Ζαχαροπούλου με μεγάλη επιτυχία. Η παρουσίαση της δράσης της ΜΚΟ «Αρχιπέλαγος-Ινστιτούτο θαλάσσιας προστασίας» και το κάλεσμα για υποστήριξη, η ανάδειξη του ζητήματος που δημιουργεί η καταστροφή των καϊκιών στη χώρα μας, η προβολή του συγκινητικού ντοκιμαντέρ «Albatross» στον ωραίο θερινό κινηματογράφο Rex και τα έργα των Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών (σκίτσα, φωτογραφίες, video, installations), όλα συγκλίνουν σε μία κατεύθυνση: να μας κάνουν να υπερβούμε το όριο που χωρίζει τη φαντασία από την πραγματικότητα και να αντιληφθούμε πόσο εύκολο είναι να μετατραπεί ο παράδεισος σε δυστοπία.