«Θα ήμουν επτά ή οκτώ χρονών. Δεν θυμάμαι παρά κάποιες λεπτομέρειες». Ετσι ξεκινάει το σημείωμά της «Μερικές σκέψεις ως εισαγωγή» στον πολυσέλιδο, πληρέστατο κατάλογο με τίτλο «Συλλογή Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, Μοντέρνα Τέχνη 1870-1945» (θα ακολουθήσει δεύτερος τόμος για τη σύγχρονη τέχνη), η Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ, υπεύθυνη της συλλογής του ιδρύματος.
Η ανάμνηση που διηγείται έχει σχέση με την πρώτη της εμπειρία σε μια αίθουσα μουσείου, το «πρώτο εικαστικό σκίρτημα», όπως λέει η ίδια, μπροστά σε έναν πίνακα του Πικάσο: ένα πορτρέτο του γιου του Πολ που είναι ντυμένος με φορεσιά αρλεκίνου. Ξαφνικά αισθάνθηκε λιγότερο μόνη, γράφει. «Κάθε έργο τέχνης γίνεται παράθυρο στον κόσμο, που μου ζητά να τον ανακαλύψω, αίνιγμα που κάθε φορά φανερώνει καινούργια σημάδια, μα και καινούργια μυστήρια», γράφει.
Βίνσεντ βαν Γκογκ, «Τα Αλυσκάν», 1888 .
Η πρώτη δική μας επαφή –αυτή των δημοσιογράφων– με τη διεθνή συλλογή των έργων μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης που πλέον εκτίθεται στο ολοκαίνουργιο κτίριο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι (Ερατοσθένους 23), έγινε με τη βοήθειά της. Διέθετε τη συγκίνηση της ολοκλήρωσης μιας προσπάθειας πολλών ετών και τον ενθουσιασμό μιας νέας αρχής, όπως άλλωστε και οι ομιλίες της Φλερέτ Καραδόντη, προέδρου του ιδρύματος και του Κυριάκου Κουτσομάλλη, διευθυντή του ιδρύματος.
«Τα έργα ήρθαν στο σπίτι τους», τόνισαν όλοι οι συντελεστές της προσπάθειας, η δε παρουσίαση της κυρίας Κουτσομάλλη υπήρξε πραγματικά αποκαλυπτική για το σκεπτικό τόσο της επιλογής των έργων όσο και για τον τρόπο παρουσίασής τους, πριν καν επισκεφτούμε τις αίθουσες. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες, ζωγράφοι και γλύπτες κατά κύριο λόγο Ευρωπαίοι, συνδέθηκαν μεταξύ τους ως μέλη μιας ευρείας καλλιτεχνικής παρέας, και με αυτόν τον τρόπο αναδείχθηκαν οι εκλεκτικές συγγένειες των έργων τους. Αυτές οι εξαιρετικές «συνομιλίες» δημιουργών που χαρακτήρισαν με τη δουλειά τους την τέχνη του προηγούμενου αιώνα «ζωντανεύουν» στις αίθουσες του νέου μουσείου που απλώνονται σε 4 ορόφους, προσφέροντας στην Αθήνα την ευκαιρία να συναντηθεί με τα αποκτήματα μιας από τις σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές που δημιουργήθηκαν κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα.
Οπως ισχύει για κάθε συλλογή, έτσι και με τη συγκεκριμένη, τα κριτήρια επιλογής των έργων που τη συγκροτούν υπήρξαν καθαρώς υποκειμενικά. Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή, αν και περιβάλλονταν ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 από διακεκριμένους ιστορικούς και επαγγελματίες της τέχνης, επέλεξαν τα συγκεκριμένα έργα με μοναδικό γνώμονα τις προσωπικές προτιμήσεις τους και τους δικούς τους αισθητικούς κώδικες. Σχεδόν επί πενήντα χρόνια έχτιζαν τη συλλογή τους με φροντίδα, υπομονή και πραγματική αφοσίωση, με απώτερη βλέψη, κάποια μέρα, να εκτεθεί στο μουσείο που είχαν κατά νουν.
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, «Η Θεία Μορφή», 1580.
Περπατάμε στις αίθουσες ανακαλύπτοντας πραγματικά θαύματα, σπάνια έργα τέχνης μεγάλων ονομάτων της νεότερης και σύγχρονης ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, όπως Βαν Γκογκ, Γκογκέν, Μονέ, Ντεγκά, Ροντέν, Τουλούζ-Λοτρέκ, Μπονάρ, Πικάσο, Μπρακ, Λεζέ, Μιρό, Τζακομέτι, Μπαλτύς, Μπέικον κ.ά., καθώς και έργα διακεκριμένων ονομάτων της ελληνικής πρωτοποριακής ζωγραφικής όπως Παρθένης, Μπουζιάνης, Βασιλείου, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Τσαρούχης, Μόραλης, Τέτσης κ.ά. Κεντρικό πρόσωπο αυτής της σύναξης καλλιτεχνών είναι ο Πολ Σεζάν, για τον οποίο ο Πικάσο έλεγε ότι «ήταν ο πατέρας όλων μας». Το μουσείο έχει τη δυνατότητα να στεγάσει το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής σε συνθήκες που προκύπτουν από ειδική σκηνογραφική μελέτη, ώστε να εξασφαλίζεται, κατά το δυνατόν, η καλύτερη παρουσίαση και αναγνωσιμότητα των έργων.
Εκτίθενται 180 έργα και αντικείμενα τέχνης. Εκτός από τα εμβληματικά έργα της συλλογής που παρουσιάζονται στο σύνολό τους και θα εκτίθενται μόνιμα, άλλα επίσης σημαντικά έργα θα εκτίθενται εκ περιτροπής προκειμένου ολόκληρη να τεθεί σε κοινή θέαση.
Το Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή σεβάστηκε επίσης την επιθυμία των ιδρυτών για μια αίθουσα αφιερωμένη στη σημαντική συλλογή τους από γαλλικά έπιπλα υπογεγραμμένα από τους διασημότερους ébénistes και αντικείμενα τέχνης, χρονολογούμενα από τον 18ο αιώνα, όπως και κινεζικά αντικείμενα τέχνης από νεφρίτη ή πορσελάνη, καθώς η τέχνη ήταν παρούσα στη ζωή του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή, αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς τους.
Τα επίσημα εγκαίνια του μουσείου θα πραγματοποιηθούν την 1/10 και για το κοινό θα ανοίξει στις 2/10.