Το Μουσείο της Νικόπολης μπορεί να βρίσκεται στην είσοδο της πόλης, σε μια βιοτεχνική ζώνη, ανάμεσα σε συνεργεία και σούπερ μάρκετ, με ελλείψεις βασικών χώρων και αποθηκών, και χωρίς τμήμα περιοδικών εκθέσεων, όμως μια γνωριμία μαζί του παραμένει εμπειρία για τον επισκέπτη. Η μόνιμη έκθεση αφορά τα ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου της Νικόπολης. Ο,τι προέρχεται από αυτή την τεράστια έκταση με τα απομονωμένα μνημεία, την έντονη βλάστηση, τα παλαιοχριστιανικά τείχη, τις σωζόμενες βασιλικές. Τα πλούσια εκθέματα ολοκληρώνουν τις εντυπώσεις γι’ αυτή την πόλη-σύμβολο που ιδρύθηκε για να τονίσει τη δύναμη του Οκταβιανού Αυγούστου. Η επίσκεψη σε αυτό το μουσείο είναι μια ολοκληρωμένη αφήγηση για το σύνολο της Νικόπολης, τη χιλιόχρονη ιστορία της, τον κοσμοπολιτισμό της.
Για τον επισκέπτη αυτές τις ημέρες υπάρχει μια έκπληξη. Μια μικρή έκθεση αφιερωμένη στις κούκλες της αρχαιότητας, τις πλαγγόνες. Αρχαίες κούκλες ή νευρόσπαστα όταν τις έλεγαν παλιά, από την Αμβρακία αλλά και τη Νικόπολη, συγκεντρώνονται σε μια προθήκη και ολόγυρα παρουσιάζονται σύγχρονες εκδοχές, φτιαγμένες από χαρτί και σύρμα. Αρχαία παιχνίδια, αλλά και καλλιτεχνικές σύγχρονες δημιουργίες. Μια έκθεση που ετοιμάστηκε για τον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς και θα παραμείνει ανοιχτή για ένα μήνα με δωρεάν είσοδο.
Στη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, μικροί και μεγάλοι θαυμάζουν τις λεπτομέρειες αυτών των κοριτσίστικων κυρίως παιχνιδιών. Στη μία πλευρά, παρουσιάζονται πέντε ρωμαϊκές πλαγγόνες που προέρχονται από τις συλλογές του Μουσείου Νικόπολης και στην άλλη, επτά πιστά αντίγραφα από αρχαϊκές και ελληνιστικές κούκλες, που παραχώρησε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρτας. «Ετσι ο επισκέπτης σχηματίζει μια συνολική εικόνα για το πώς εξελίχθηκαν αυτά τα παιχνίδια από την κλασική στη ρωμαϊκή αρχαιότητα», λέει στην «Κ» η Ανθή Αγγέλη, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πρέβεζας.
Eμφαση δίνεται στις πλαγγόνες τόσο ως αντικείμενα-παιχνίδια όσο και ως καλλιτεχνικές δημιουργίες, που συνεχίζουν να εμπνέουν σύγχρονους καλλιτέχνες. Για τον σκοπό αυτό την έκθεση εμπλουτίζουν σύγχρονες εκδοχές της. «Πλαγγόνες σε κόσμο χάρτινο» όπως τις ονομάζουν οι δημιουργοί τους, η Ρούλα και Σοφία Τζήμα. Πολύχρωμες κούκλες φτιαγμένες στο χέρι από χαρτί, με βασικά υλικά για την κατασκευή τους τις εφημερίδες, το σύρμα και την κόλα, παρουσιάζονται στον ίδιο χώρο, τονίζοντας στους μικρούς επισκέπτες το θέμα της ανακύκλωσης.
Ποιες ήταν οι πλαγγόνες; Ηταν παιχνίδια κυρίως για τα μικρά κορίτσια και αποτελούσαν μια εισαγωγή του κοριτσιού στον ρόλο και στις υποχρεώσεις που θα είχε ως γυναίκα, στην αρχαία κοινωνία. «Τις βρίσκουμε πάντα σε παιδικές ταφές ή σε τάφους εφήβων κοριτσιών. Συνδέονται με διαβατήριες τελετές, το πέρασμα δηλαδή από την παιδική στην εφηβική ηλικία, που ήταν το διαβατήριο για τον κόσμο των ενηλίκων. Συχνά οι πλαγγόνες βρίσκονται και ως αναθήματα σε ιερά της Αρτέμιδος, ως προστάτιδας νεαρών κοριτσιών. Οταν θεωρούσαν ότι τα παιδιά έφτασαν στην κατάλληλη ηλικία για τον κόσμο των ενηλίκων ή πριν από τον γάμο, τα κορίτσια αφιέρωναν τα παιχνίδια στις προστάτιδες θεές: Αρτέμιδα, Αφροδίτη, Αθηνά», λέει η κ. Αγγέλη. Αυτές που βρέθηκαν στη Νικόπολη, όπως και στην Αμβρακία, τη σημερινή Αρτα, αποτελούν ταφικά δώρα που συνόδευαν τα μικρά κορίτσια στον άλλο κόσμο. Και αυτά συνήθως συνυπήρχαν με άλλα παιχνίδια, κουδουνίστρες, θήλαστρα και ειδώλια, μικρογραφικά αγγεία. Αν ήταν έφηβες, «η παρουσία τους αποτελεί σύμβολο αιώνιας παρθενίας υποδηλώνοντας τον άωρο θάνατο των νεαρών παρθένων, πριν νυμφευθούν, πριν προλάβουν να αφιερώσουν τα αγαπημένα τους παιχνίδια ως προγαμιαία αναθήματα στις προστάτιδές τους θεές. Για τον ίδιο λόγο σε αττικές επιτάφιες στήλες άγαμων κοριτσιών, απεικονίζονται οι νεκρές να κρατούν πλαγγόνες».
Οι πλαγγόνες βρίσκονται σε όλη την Ελλάδα, «αλλά οι πιο παλιοί τύποι προέρχονται από την Κόρινθο, από τα αρχαϊκά χρόνια, τις αρχές του 5ου αι. π.Χ.». «Το σώμα είναι πιο επίπεδο, ιδίως στην πίσω πλευρά, και φοράει πόλο, καπέλο δηλαδή, στο κεφάλι». Κατασκευασμένη κυρίως από πηλό, αλλά και από ξύλο και ελεφαντόδοντο, οστέινες, μαρμάρινες, ακόμη και από κερί, γύψο ή ύφασμα, είχαν μία οπή ανάρτησης στην κορυφή της κεφαλής. Οσο για τα αρθρωτά μέλη τους, συνδέονταν με σύρμα ή κλωστή στους ώμους και στους μηρούς.
«Σπάνιες οι οστέινες»
Ο επισκέπτης αυτής της μικρής έκθεσης μπορεί να θαυμάσει αντίγραφο οστέινης πλαγγόνας με κινητά μέλη, από το αρχαίο νεκροταφείο της Αμβρακίας. «Είναι πολύ σπάνιες οι οστέινες», τονίζει η κ. Αγγέλη, προσθέτοντας ότι η κατασκευή της αρχαίας κούκλας γινόταν σε εργαστήριο κοροπλαστικής, εκεί όπου κατασκεύαζαν τα ειδώλια. «Τα άκρα είναι πάντα χειροποίητα και το σώμα και το κεφάλι μπορεί να είναι από μήτρα». Κάποιες πλαγγόνες χρωματίζονταν και άλλες είχαν ζωγραφισμένα πάνω τους τα ρούχα. «Τις μεταχειρίζονταν όπως τα ειδώλια. Τις περνούσαν ένα λευκό επίχρισμα και πάνω εκεί ζωγράφιζαν ανάγλυφες τις λεπτομέρειες των ρούχων». Η παραγωγή τους ήταν μαζική για τα δεδομένα της εποχής. Πρώτα ο τεχνίτης έφτιαχνε τη μήτρα, έπειτα τη γέμιζε με υγρό πηλό και όταν στέγνωνε το υλικό, έβγαζε από τη μήτρα τον πηλό.
Η μορφή της πλαγγόνας άλλαζε ανάλογα με την εποχή. Δεν πρόβαλαν κάποιο πρότυπο όπως έχουμε την Μπάρμπι στις ημέρες μας. «Στην αρχή, στις αρχαϊκές, έχει αποδοθεί συνοπτικά το σώμα. Οι λεπτομέρειες είναι κυρίως στο κεφάλι, μόλις που δηλώνεται το στήθος και το ένδυμα είναι ένας κοντός χιτωνίσκος. Καθώς προχωρούμε στα κλασικά χρόνια και στα ελληνιστικά, μπορεί να αλλάζει η κόμμωση, να γίνεται πιο περίτεχνη, τα ρούχα να έχουν περισσότερες λεπτομέρειες, ενώ στο πίσω μέρος του σώματος να αποδίδονται οι γλουτοί. Εξελίσσονται δηλαδή ανάλογα με την εποχή». Αλλά πάντα ήταν η αγαπημένη συντροφιά των παιδιών.