Ο Μπιλ Γκέιτς ξόδεψε 200 εκατ. δολάρια και επτά χρόνια από τη ζωή του για να εφεύρει μία λεκάνη τουαλέτας που θα έλυνε ταυτόχρονα το αποχετευτικό πρόβλημα αλλά και την πρόσβαση χιλιάδων ανθρώπων στην Αφρική σε καθαρό πόσιμο νερό – κυρίως παιδιών. Το πρώτο επεισόδιο του ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στη ζωή του, στο Netflx, μου κράτησε συντροφιά στην πτήση μου για Μιλάνο. Μέχρι την προσγείωση στο αεροδρόμιο του Malpense τα είχε καταφέρει με τεράστιες δυσκολίες. Το ίδιο βράδυ, η Μαρία Ξανθουδάκη, διευθύντρια εκπαίδευσης στο Εθνικό Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας Leonardo da Vinci του Μιλάνου, κατά την ξενάγηση που μου έκανε, μου αποκάλυψε ότι ο Μπιλ Γκέιτς διαθέτει στην προσωπική συλλογή του σκίτσα από μηχανικές μελέτες και εφευρέσεις ενός από τους πιο χαρισματικούς ανθρώπους που πέρασαν ποτέ από τον πλανήτη μας: του Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Ο Ντα Βίντσι εκπροσωπεί διαχρονικά την ανάγκη να αποσυναρμολογηθεί και να ανασυντεθεί ο μηχανισμός του κόσμου ολιστικά μέσα από την τέχνη και τις επιστήμες.
Ο άνθρωπος που φιλοτέχνησε τη Μόνα Λίζα καταπιάστηκε με την εφεύρεση του πρώτου καταδυτικού σκαφάνδρου, του σχεδιασμού πολεμικών μηχανών, ενώ προσέγγισε τη χαρτογράφηση της ανθρώπινης ανατομίας. «Η ιδανική πόλη», που σχεδιάστηκε σε μακέτα με βάση τα σωζόμενα σκίτσα του, τράβηξε περισσότερο την προσοχή μου στη νέα πτέρυγα του μουσείου. Τι ήταν αυτό που τον έκανε να ψάχνει τα εργαλεία της βιώσιμης ανάπτυξης της εποχής του και ταυτόχρονα να σχεδιάζει πάνω σε ξύλο το πιο αινιγματικό χαμόγελο στην ιστορία της τέχνης; Τι τον ωθούσε να μελετά το πέταγμα των πουλιών προσπαθώντας να εφαρμόσει τη μηχανική τους σε εφευρέσεις αυτοσχέδιων πτήσεων και την ίδια στιγμή να παρατηρεί τις κινήσεις και το ύφος καθημερινών ανθρώπων για να τα χρησιμοποιεί αργότερα ως μοντέλα στην αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου; Η απόλυτη αφοσίωσή του στην παρατήρηση του κόσμου.
Καλλιτέχνης, μηχανικός, ανθρωπολόγος, ερευνητής της φύσης, η αναγεννησιακή αυτή ιδιοφυΐα άφησε ανεξίτηλο ίχνος στην παγκόσμια πολιτιστική και επιστημονική κληρονομιά. Νόθος, ομοφυλόφιλος, αυτοδίδακτος –δεν φοίτησε σε κανένα σοβαρό σχολείο–, εκπροσωπεί διαχρονικά την ανθρώπινη περιέργεια, την ανάγκη να αποσυναρμολογηθεί και να ανασυντεθεί ο μηχανισμός του κόσμου ολιστικά μέσα από την τέχνη και τις επιστήμες.
Η επέτειος
Φέτος συμπληρώθηκαν 500 χρόνια από τον θάνατό του. Εκθέσεις και ημερίδες σχετικά με τη ζωή και το έργο του διοργανώθηκαν σε διάφορα μουσεία του κόσμου. Το μουσείο, ωστόσο, που φιλοξενεί την πιο ολοκληρωμένη συλλογή αφιερωμένη στον Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι αυτό που φέρει το όνομά του και ιδρύθηκε το 1953. Μια επιτυχημένη ομάδα επαγγελματιών, με επικεφαλής τον Κλαούντιο Τζιορτζιόνε, ύστερα από χρόνια εντατικής εργασίας κατάφερε να αναπαραστήσει το πλαίσιο της εποχής που τον περιέβαλλε με τη σκηνογραφική επιμέλεια του Φρανσουά Κονφινό και να δημιουργήσει μία εγκατάσταση 178 έργων που αφηγούνται το σφαιρικό βλέμμα του στον κόσμο. Για την υλοποίηση της έκθεσης «La nuove Gallerie Leonardo da Vinci» συνεργάστηκαν μουσεία και ιδρύματα απ’ όλο τον κόσμο, καθιστώντας το φιλόδοξο αυτό έργο ένα από τα σημαντικότερα διεθνή πολιτιστικά εγχειρήματα για το 2019. Η συνεργασία δημοσίων και ιδιωτικών εταίρων λειτούργησε χωρίς παρατράγουδα αποδεικνύοντας ότι στον πολιτισμό επιτυχημένη συνεργασία σημαίνει κοινές αξίες, κοινοί στόχοι, κοινή αισθητική και ξεκάθαρα κοινό όραμα.
Για το πρότζεκτ δούλεψε επί χρόνια ομάδα επαγγελματιών με επικεφαλής τον Κλαούντιο Τζιορτζιόνε. Η σκηνογραφική επιμέλεια είναι του Φρανσουά Κονφινό.
Τι λόγο ύπαρξης έχει ένα μουσείο αφιερωμένο στον Λεονάρντο ντα Βίντσι; Στο κατώφλι της νέας δεκαετίας, η ψηφιακή κουλτούρα και όσα πρόκειται να οικοδομήσουμε με υλικά που φέρνουν οι εξελίξεις και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας οφείλουν να εμπεριέχουν φιλοσοφικό και ανθρωπιστικό έρμα. Το ολιστικό βλέμμα στον κόσμο οφείλει να εμπεριέχει στον ίδιο βαθμό την τέχνη και την επιστήμη. Τι νόημα έχει η διάνοια, η ανικανοποίητη περιέργεια, αν δεν συνδέεται με ένα ευρύτερο θετικό πρόσημο για τον άνθρωπο και τον κόσμο που τον περιβάλλει. Ο άνθρωπος που δημιούργησε τη δομή του πιο επιτυχημένου software στον κόσμο έδειξε την ίδια θέληση να δημιουργήσει μια πρωτοποριακή λεκάνη τουαλέτας. Ο άνθρωπος που παρατήρησε την κίνηση του αίματος και του νερού στο ανθρώπινο σώμα την εποχή της Αναγέννησης θέλησε να σχεδιάσει την ιδανική πόλη με το ιδανικό αποχετευτικό σύστημα λαμβάνοντας υπόψη τις αστικές ανάγκες της εποχής. Η νέα εποχή θα ήταν χρήσιμο να αποκλείσει τους μονοσήμαντους ανθρώπους. Αυτούς που απορροφούνται από το «πείραμα» ξεχνώντας τον λόγο που βρέθηκαν εξαρχής στο «εργαστήριο». Και αυτό είναι το μήνυμα της έκθεσης.
Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι θέλησε να σχεδιάσει την ιδανική πόλη με το ιδανικό αποχετευτικό σύστημα, λαμβάνοντας υπόψη τις αστικές ανάγκες της εποχής.
Το μουσείο μπαίνει επάξια πλέον στη λίστα με τους λόγους που θα έπρεπε κάποιος να επισκεφθεί το Μιλάνο σήμερα. «Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η πόλη ήταν συνώνυμη της μόδας και του design. Σήμερα έχει μπει πολύ δυναμικά στον χάρτη και ο πολιτισμός. Σε μεγάλο βαθμό η μεταμόρφωση του Μιλάνου οφείλεται στον δήμαρχο Τζουσέπε Σάλα και στην αποτελεσματική ομάδα του», συμπληρώνει η Μαρία Ξανθουδάκη.
Τα μανταρίνια
Στις 9 Δεκεμβρίου, μία μέρα πριν από τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης, οι οικοδεσπότες του μουσείου υποδέχονταν φίλους και δημοσιογράφους με άφθονο προσέκο, παρμεζάνα που ξέθαβαν με επιδεξιότητα αποκλειστικά οι Ιταλοί προσκεκλημένοι μέσα από μεγάλες ξύλινες φωλιές και… άφθονα μανταρίνια. Η έντονη μυρωδιά του όξινου χειμωνιάτικου φρούτου με συνόδευσε σε όλη τη διάρκεια της περιήγησής μου στα εντυπωσιακά εκθέματα. Το αναφέρω γιατί η αίσθηση της όσφρησης είναι η μόνη αμέτοχη στην επίσκεψή μας σε ένα μουσείο, και επιτρέπει το παρόν να παρεισφρέει εκεί που ξεκινά το ταξίδι στον χρόνο. Αλλά ο Λεονάρντο ντα Βίντσι δεν ανήκει στην εποχή του. Οπως και όσοι καταφέρνουν να ξεπεράσουν τη σχετικότητα και τα όρια που θέτει ο χρόνος. Αν μπορούσε να είναι παρών στην έκθεση, τον φαντάζομαι να ξεγλιστρά προς την Αίθουσα του Διαστήματος στην άλλη πλευρά του μουσείου, όπου και η σχετική μόνιμη έκθεση. Να περιδιαβαίνει τη μόνιμη έκθεση «Διάστημα» και να στέκεται μπροστά στο θραύσμα της πέτρας που έφεραν οι αστροναύτες του «Απόλλων 11» από τη Σελήνη και να την περιεργάζεται ως τον πολυτιμότερο λίθο που έχει αντικρίσει ποτέ στη ζωή του.
Η ιδιοφυΐα που φιλοτέχνησε τη Μόνα Λίζα καταπιάστηκε με τον σχεδιασμό πολεμικών μηχανών, ενώ προσέγγισε τη χαρτογράφηση της ανθρώπινης ανατομίας.
Η έκθεση εγκαινιάστηκε στις 10 Δεκεμβρίου και φιλοξενείται στο http://www.museoscienza.org/en.