Μια συνάντηση με την Ντέμπρα Ράποπορτ είναι φρέσκια και τονωτική όσο και η γνωριμία με τα έργα της. Στον εκθεσιακό χώρο του Μουσείου Λαλαούνη παρουσιάζεται μια ευρεία συλλογή από τα κομμάτια που δημιουργεί εδώ και χρόνια, ένα είδος «φορέσιμης τέχνης» – αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον όρο για το σύγχρονο εικαστικό κόσμημα. Μας ξεναγεί η ίδια και σταματάμε για λίγο μπροστά στις προθήκες: Μοναδικά καπέλα και τεράστια κολιέ φτιαγμένα από κάθε είδους παράξενα υλικά, σε όλα τα χρώματα και τα σχήματα σαν τα στολίδια ενός εξωτικού πτηνού, λάμπουν κάτω από τους προβολείς της αίθουσας.
Τέσσερα μακριά περιδέραια φτιαγμένα από κάψουλες Nespresso με μαύρες και χρυσές χάντρες, κάψουλες Nespresso με θήκες αυγών ως διαχωριστικά, κάψουλες Nespresso σε σύρμα με πρόσθετα ελατήρια, και θρυμματισμένο κερωμένο χαρτί, σύρμα, θρυμματισμένες κάψουλες Nespresso. Φωτ. Νίκος Κοκκαλιάς.
«Κάποτε με ρώτησαν σε ποια φυλή ανήκω», μας λέει γελώντας, με τη χαρακτηριστική άνεση μιας Νεοϋορκέζας που το στυλ αποτελεί καθημερινό της ένδυμα. «Τους απάντησα ότι ανήκω στη δική μου φυλή, είμαι όπως όλοι μας ένα ιδιαίτερο είδος». Στα 77 της χρόνια, υγιής και θαλερή όπως κάθε δημιουργικός άνθρωπος ανεξαρτήτως ηλικίας που η ζωή εξακολουθεί να τον παθιάζει, είναι η ίδια ένα έργο τέχνης. Τα πολύχρωμα ρούχα της συνδυάζονται με τα ιδιαίτερα κοσμήματα που δημιουργεί, όλα από ανακυκλωμένα υλικά. «Αυτό το μεταλλικό στοιχείο», λέει δείχνοντας το κολιέ της, «το μάζεψα από τον δρόμο στο Μεξικό». Αυτό το διάστημα ένα από τα έργα της από το τέλος της δεκαετίας του 1960, ένα μακρύ «ένδυμα» σαν μπέρτα με γιακά φτιαγμένο από videotapes πλεγμένα με βελονάκι, συμπεριλαμβάνεται στην ομαδική έκθεση «Off the Wall: American Art to Wear» στο Philadelphia Museum of Art.
«Δουλεύω με ανακυκλώσιμα υλικά περισσότερο από πενήντα χρόνια», σχολιάζει, «πριν η λέξη “βιωσιμότητα” γίνει δημοφιλής. Για κάποιον λόγο ήμουν ανέκαθεν πολύ περίεργη και μάζευα ό,τι παράξενο έβρισκα στον δρόμο, ή έμενε στο σπίτι αχρησιμοποίητο. Τίποτε ιδιαίτερο, καθημερινά, τετριμμένα αντικείμενα –πλαστικά κουτιά, άδεια μπουκάλια, ένα κομμάτι σωλήνα, η λαστιχένια σφήνα για την πόρτα– που μου “μιλούσαν”. Ετσι άρχισα να παίζω μαζί τους μέχρι που αποκτήσαμε μια σχέση. Βρίσκω τα υλικά μου στους δρόμους, στα παζάρια ή μου τα χαρίζουν φίλοι. Και εγώ πρώτα τα βλέπω και μετά τα αγγίζω, γιατί είμαι άνθρωπος της αφής. Οταν παίρνω κάτι στα χέρια μου είναι σαν να χορεύουμε μαζί, και έτσι αποφασίζω αν πρέπει κάτι να το αναποδογυρίσω, να το βάψω, να το πλισάρω ή να το στρίψω».
Μία από τις προθήκες της έκθεσης με εκθέματα μποά πλεγμένα στο χέρι από νήματα τυλιγμένα με διάφορα υλικά. Φωτ. Νίκος Κοκκαλιάς.
Πρωτότυπη και ευφάνταστη από παιδί, τότε που έπαιζε με την αδερφή της φορώντας τα ρούχα της μαμάς και παλιά καπέλα, έχει με τα χρόνια δημιουργήσει ένα απολύτως προσωπικό ύφος στην εμφάνισή της, που την έχει κάνει διάσημη στα social media. Οι ιδέες της γεννιούνται από τα ίδια τα υλικά, και προτιμά να χαρακτηρίζει τον εαυτό της κατασκευάστρια παρά καλλιτέχνιδα. «Η δουλειά μου είναι ένας συνδυασμός των υλικών, των χεριών μου και της πράξης της δημιουργίας. Αυτή η διαδικασία είναι πολύ σημαντική για κάθε καλλιτέχνη. Στην αρχή της βρίσκεται ο ενθουσιασμός για το καινούργιο και ακολουθεί η “συνομιλία” με το υλικό. Για να φτιάξεις κάτι, οτιδήποτε, πρέπει να λερώσεις τα χέρια σου. Οπως όταν ζυμώνεις ψωμί, όπως όταν μαθαίνεις στα παιδιά να φτιάχνουν κουλούρια. Ολα πλέον είναι τόσο καθαρά λόγω του κομπιούτερ, ο πολιτισμός μας είναι τόσο εγκεφαλικός. Δεν αγγίζουμε πλέον, αλλά είμαστε άνθρωποι, χρειαζόμαστε την αφή, το δέρμα έχει αισθήσεις».
Διαθέτει άραγε ένα μυστικό για τη νεότητά της που υπερβαίνει την εικόνα της ηλικίας της; «Η ηλικία μου είναι μόνον ένας αριθμός, δεν τη νιώθω. Η ζωή μου είναι πλούσια. Εχω όλο τον χρόνο να παίζω, να ασχολούμαι με την τέχνη και να συναντώ ανθρώπους. Η νεότητα είναι βεβαίως πολύτιμη και ανεκτίμητη όταν ο άνθρωπος ξεκινάει, και πρέπει να εξερευνήσει τη ζωή. Με ρωτούν αν θα ήθελα να είμαι πάλι δεκαοκτώ ετών. Καθόλου. Αυτές είναι δύσκολες ηλικίες επειδή προσπαθείς να ανακαλύψεις ποιο μονοπάτι θα ακολουθήσεις στη ζωή. Ηξερα ανέκαθεν ότι ήθελα να γίνω καλλιτέχνης, αλλά πέρασαν πολλά χρόνια για να αποφασίσω ποιο είδος τέχνης θα διαλέξω. Πλέον είμαι όποια είμαι και μου πήρε 77 χρόνια να φτάσω ως εδώ. Το ταξίδι πήγε μια χαρά, μερικές φορές ήταν δύσκολο, άλλοτε λυπημένο, αλλά και αυτό είναι μέρος της ζωής».
Μακρύ περιδέραιο, 2019. Μεταχειρισμένα μεταοχείων γεμισμένα με τμήματα από βαμμένες θήκες αυγών, βαφή, χάρτινο κορδόνι. Φωτ. Νίκος Κοκκαλιάς.
Η παρέα της στη Νέα Υόρκη, μια ομάδα γυναικών μεγάλης ηλικίας που τολμούν να αυτοσχεδιάζουν με τη μόδα, έχει δημιουργήσει ένα πολύ επιτυχημένο site, το Advanced Style, που τις έχει κάνει διάσημες και εξαιρετικά αγαπητές. «Νομίζω ότι οι ηλικιωμένες έχουμε γίνει πλέον περισσότερο ορατές. Με λίγα λόγια, επιτέλους οι γυναίκες δεν θεωρούμαστε ξοφλημένες μετά τα πενήντα πέντε μας χρόνια».
Debra Rapoport, «Από τις λεωφόρους της Νέας Υόρκης». Εως 12/4