«Σήκωσε το χέρι σου. Και μην το κατεβάσεις μέχρι να πάρεις το έργο!». Αυτή ήταν η εντολή που είχε δώσει ο συλλέκτης Γιάννης Περδίος σε έναν δικό του άνθρωπο που «χτυπούσε» για λογαριασμό του σε δημοπρασία του Λονδίνου σπανιότατο έργο του ζωγράφου της Επτανησιακής Σχολής Παναγιώτη Δοξαρά (1662-1729). Ηταν μια ολόσωμη προσωπογραφία του Graf von der Schulenburg, στρατάρχη της Βενετίας και υπερασπιστή της Κέρκυρας από τους Τούρκους, που τελικά επαναπατρίσθηκε και τοποθετήθηκε αργότερα σε περίοπτη θέση στο σπίτι του, στο Παλαιό Ψυχικό.
Ο Περδίος ήταν η ενσάρκωση του μανιώδους συλλέκτη. Για ένα έργο μπορούσε να κάνει υπομονή επί δεκαετίες, να το πληρώσει με αστρονομικό ποσό αντίστοιχο με το κόστος αγοράς μιας πολυτελούς μονοκατοικίας στην περιοχή των Ανακτόρων, ακόμα και να πάει φυλακή. Και πήγε. Βρέθηκε για κάποιους μήνες πίσω από τα κάγκελα, καθώς η ελληνική Δικαιοσύνη δεν πείσθηκε από τις εξηγήσεις του σχετικά με μια αγοραπωλησία έργων από την οικονόμο του Χατζηκυριάκου-Γκίκα.
Πριν από λίγες ημέρες ο Περδίος έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας πίσω του μια εκπληκτική συλλογή με τους εκλεκτότερους πίνακες ελληνικής τέχνης από τον 17ο μέχρι και τον 20ό αιώνα. Οσο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα και αν υπήρξε, εχθροί και φίλοι παραδέχονται ότι κανένας δεν είχε το μάτι του, το αισθητήριο και τις γνώσεις του. Κανένας δεν είχε το πάθος του, το σαράκι που τον έτρωγε μέχρι το τέλος της ζωής του. Αγόραζε και δεν πουλούσε. Διάβαζε, παρακολουθούσε όλες τις δημοπρασίες, δεν έβγαινε από το σπίτι για να μην αφήσει τα έργα μόνα τους. Δεν πήγαινε καν διακοπές.
«Ακόμα και αν έστυβες δέκα ιστορικούς τέχνης, δεν έφταναν το επίπεδο της κατάρτισής του. Είχε εμμονή με την τέχνη», λέει ένας από τους λίγους ανθρώπους που τον γνώριζε καλά. Υπήρξε πάντα μονήρης αλλά έγινε σχεδόν φοβικός μετά τη φυλακή. Αλλωστε κανείς δεν ήξερε πόσα και ποια έργα ήταν στη συλλογή· πόσων ετών ήταν ο ίδιος· τι έκρυβε στα ντουλάπια και στο πατάρι του. Ποιες ήταν οι διασυνδέσεις του, ο φωτεινός ή σκοτεινός του ρόλος, σε διάφορες περιπτώσεις. Οπως στο «Ευαγγέλιο του Ιούδα», ένα βιβλίο από πάπυρο που είχε χαρακτηρισθεί αιρετικό κείμενο κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια και εξαφανίστηκε από προσώπου γης για να γυρίσει στον νόμιμο ιδιοκτήτη ύστερα από μια μεγάλη περιπέτεια, στην οποία ενεπλάκη και ο συλλέκτης.
Τον είχα επισκεφθεί στο σπίτι του στο Ψυχικό τον χειμώνα του 2009, όπου δέχθηκε με τρομερές επιφυλάξεις να μου δείξει κάποια από τα έργα του. Επίτηδες δεν είχε θέρμανση για να είναι ιδανικές οι συνθήκες φύλαξής τους. Ο ίδιος καθόταν ανάμεσά τους, με ένα γαλάζιο πουκάμισο, ένα μπεζ παντελόνι και μοκασίνια πάντα χωρίς κάλτσες. Αλεξανδρινός, κοσμοπολίτης, πολύγλωσσος, αρχοντικός. Δίπλα στο απογευματινό του ουίσκι είχε δεκάδες καταλόγους δημοπρασιών με σημειώσεις. Στην κουζίνα του υπήρχαν κρεμασμένα εκατοντάδες εγχάρακτα μπακιρένια σκεύη που ήταν η τελευταία του μανία. Κάθε πίνακας είχε μια τρομερή περιπέτεια απόκτησης, την οποία διηγούνταν με χάρη και πολλές λεπτομέρειες. Ηταν τόσο εμμονικός με τη συλλογή, που δεν απαντούσε στην ερώτηση τι θα γίνει μετά τον θάνατό του. Ζούσε για τα έργα και σχεδόν πίστευε ότι και τα έργα θα διαρκέσουν όσο και η δική του ζωή.
Σφραγίστηκε το σπίτι
Τι θα απογίνουν οι ωραιότεροι Παρθένηδες, οι Βρυζάκηδες, οι προσωπογραφίες του Πίτζε, τα πορτρέτα του Τσαρούχη, τα χαρακτικά του Γαλάνη, ακόμα και η πρέσα του Ντεγκά που είχε στα χέρια του ο συλλέκτης, ανάμεσα σε δεκάδες άλλα πολύτιμα αποκτήματα; Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το σπίτι του Περδίου σφραγίστηκε ύστερα από μια αιφνίδια κίνηση της Εθνικής Πινακοθήκης και του υπουργείου Πολιτισμού. Βεβαίως υπάρχει και διαθήκη, αλλά και δύο αδέλφια του συλλέκτη στην Αθήνα και τη Νέα Υόρκη, που έχουν οικογένειες και απογόνους. Γνώστες του αντικειμένου και παλαιοί δημοπράτες ισχυρίζονται ότι ακόμα και αν συμπεριλάβει κανείς στην επίσημη εκτίμηση μόνον τους πίνακες που εξέθεσε ο Περδίος στην έκθεση της συλλογής του στην Εθνική Πινακοθήκη το 1999, το ποσό πρέπει να ανέρχεται σε δέκα εκατομμύρια ευρώ.
Παράλληλα, αν σκεφτεί κανείς ότι αγόραζε ό,τι καλύτερο υπήρξε από την ισχνή καλλιτεχνική μας παραγωγή, γίνεται αντιληπτό πως τα έργα αυτά είναι πράγματι μοναδικά και ανεκτίμητα. Ενα εθνικό κεφάλαιο. Οι κληρονόμοι του, που θα κληθούν να καταβάλουν ένα τεράστιο ποσό ως φόρο κληρονομιάς (που μπορεί να φτάσει και το 45%), ενδεχομένως να προτιμήσουν να το καλύψουν δίνοντας έργα τέχνης και όχι χρήματα. Και θα είναι μια σπάνια ευκαιρία να περάσουν έτσι στα χέρια του κράτους μερικά από τα ωραιότερα έργα αυτής της μυθικής συλλογής.