Η Νότια Κορέα κέρδισε τόσο τις εντυπώσεις όσο και τον Χρυσό Λέοντα στη φετινή 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, παρουσιάζοντας μια πυκνοδομημένη έκθεση με πρωτότυπο αρχιτεκτονικό, πολεοδομικό και εικαστικό υλικό. Αντικείμενο πολύμηνης διεπιστημονικής έρευνας σ’ ένα εξαιρετικά φορτισμένο πολιτικά χώρο, η έκθεση έβαλε τις βάσεις για την αρχή μιας συζήτησης με άξονα μια διαφορετική γεωπολιτική πραγματικότητα. Εμπνευστής της, ο εθνικός επίτροπος και βασικός επιμελητής Minsuk Cho, ιδρυτής του αρχιτεκτονικού γραφείου Mass Studies, ο οποίος έδωσε τη δική του οπτική στο θέμα που έθεσε ο γενικός επιμελητής της φετινής Μπιενάλε Ρεμ Κούλχαας: την αφομοίωση της νεωτερικότητας τα τελευταία 100 χρόνια, από το 1914 μέχρι το 2014.
Το κορεατικό περίπτερο εμπνέεται από το ποίημα «Crow’s Eye View» (Θέα μέσα απ’ τα μάτια του κορακιού) του Κορεάτη Yi Sang (1910-1937), αρχιτέκτονα αλλά κυρίως σπουδαίου μοντερνιστή πεζογράφου και ποιητή με έντονα πειραματική και εικονοκλαστική γραφή.
Ο εθνικός επίτροπος και επιμελητής Minsuk Cho, με τη βοήθεια του Jihoi Lee και τους ιστορικούς και κριτικούς αρχιτεκτονικής Hyungmin Pai και Changmo Ahn, σχεδιάζουν έναν χώρο συμπυκνωμένα πολύπλοκο στον οποίο αναρτώνται σπάνιες φωτογραφίες και ποιήματα, καδράρονται χάρτες, παρατίθενται μακέτες μπετονένιων μεγακατασκευών, υφαίνονται στατιστικές μετρήσεις και διαγράμματα, παρουσιάζονται κατασκευαστικά σχέδια και μελέτες, προβάλλονται ντοκιμαντέρ και ξεπροβάλλουν εικαστικές αναζητήσεις. Ολα αυτά συνοδεύονται από μεγεθυντικούς φακούς, ευρετήρια, παλιά πόστερ και καρτ-ποστάλ αλλά κυρίως από ειδικές εφαρμογές και διαδραστικά μέσα. Πρόκειται για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία με σκοπό να έρθουν λίγο πιο κοντά, έστω και μέσω της αρχιτεκτονικής, δυο λαοί που μέχρι πριν από περίπου 70 χρόνια είχαν κοινά βιώματα και αναφορές και σήμερα αποτελούν δυο εντελώς διαφορετικές κουλτούρες, οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά.
Η έκθεση εστιάζει στην αρχιτεκτονική ανάλυση και την ερευνητική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής των δύο χωρών μέσα από ένα δυνητικό αστικό σενάριο «ενοποίησης», με το βλέμμα κυρίως της Νότιας Κορέας, μια και η Βόρεια Κορέα δεν συνέβαλε παρά ελάχιστα στην κορεατική συμμετοχή. Επισήμως, δεν συνέβαλε καθόλου. Πάνω απ’ όλα, για πρώτη φορά παρουσιάζονται προτάσεις Βορειοκορεατών αρχιτεκτόνων εκτός συνόρων, και αυτό από μόνο του θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή για διάκριση.
Η ίδια η αρχιτεκτονική κατέχει πολύ σημαντικό ρόλο στη Βόρεια Κορέα. Ο Κιμ Γιονγκ Ιλ, ο πρώην «Πολυαγαπημένος Ηγέτης» των Βορειοκορεατών έγραψε μάλιστα το 1991 ένα βιβλίο, «Για την Αρχιτεκτονική», υπερτονίζοντας την εμμονή του καθεστώτος με αυτήν. Στα πρότυπα του κριτικού τοπικισμού, η αρχιτεκτονική πρέπει να «συνδυάζει τα εθνικά χαρακτηριστικά με τον μοντερνισμό», να «είναι πιστή στο κόμμα», να «απορρίπτει τον παρακμιακό κυρίαρχο αστικό» σχεδιασμό αλλά κυρίως «να θεωρεί τα σχέδια, τις προθέσεις και τα προγράμματα του ηγέτη ως απόλυτα». Απομονωτισμός, μνημειακός σχεδιασμός και συμβολισμός. Το τρίπτυχο αυτό διατρέχει ολόκληρη την αρχιτεκτονική της Βόρειας Κορέας. Χωρίς καμιά επαφή με τη δυτική κουλτούρα και τις εξελίξεις, αγνοώντας κινήματα όπως το μεταμοντέρνο και την αποδόμηση, ούτε λόγος για αειφόρα ανάπτυξη, οικολογία, ψηφιακή τεχνολογία και παραμετρικό σχεδιασμό, εμμένει σε έναν διάλογο μεταξύ μοντερνισμού και κορεατικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Ανοικοδόμηση της ζωής
Η έκθεση σφυρηλατεί ένα νοητό τοπίο για τις δυο πρωτεύουσες, επιδιώκει να αναδείξει την εθνική τους αρχιτεκτονική ταυτότητα και αναλύει την ανακατασκευή του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος. Από τη μια, η Πιονγιάνγκ, πρωτεύουσα της Βόρειας Κορέας, ιδωμένη κυρίως μέσα από το φωτογραφικό αρχείο του Γερμανού αρχιτέκτονα Philipp Meuser, σε πολεοδομικά σχέδια του Kim Jeong-hui, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η απόλυτη «μνημειακή» πόλη. Χρησιμοποίησε την αρχιτεκτονική για να προσδώσει γόητρο στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Βόρειας Κορέας μετά την ισοπέδωσή της από τους βομβαρδισμούς και συνδέθηκε άμεσα με την προβολή του εκάστοτε πολιτικού ηγέτη. Από την άλλη, η ιστορική Σεούλ, πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας, ισοπεδώθηκε από μόνη της για να αναδειχθεί σε μια υβριδική δυτικότροπη μητρόπολη. Σημείο καμπής στον «αστικό μοντερνισμό» της αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα αμφιλεγόμενα έργα ανάπτυξης, το γιγάντιο εμπορικό συγκρότημα Sewoon Sangga του Kim Swoo Geun το1967. Εγκλωβισμένη σ’ ένα καπιταλιστικό περιβάλλον, τρέχοντας πίσω από τις επιταγές της οικονομίας, οικοδόμησε ένα αντίστοιχο «μνημειακό» τοπίο διαφορετικής λογικής, αλλά τελικά αντίστοιχης «μεγαλειώδους» αισθητικής.
Ο διαμελισμός της κορεατικής χερσονήσου ξεκινά επίσημα με το Σύμφωνο Ανακωχής του 1953, στο οποίο προσδιορίζονται τα σύνορα της διχοτόμησης. Μια λωρίδα γης 250 χιλιομέτρων μήκους και τεσσάρων πλάτους αποτελεί την ουδέτερη εκείνη ζώνη μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας, η οποία εκτείνεται κατά μήκος του 38ου βόρειου παραλλήλου, που θα αποκαλείται από τότε κατ’ ευφημισμόν αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Κορέας (DMZ). Η κορεατική συμμετοχή στη φετινή 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, με μια εμπεριστατωμένη οικολογική και ιστορική ανάλυση, επιχειρεί να προσεγγίσει αυτά τα σύνορα, τα πλέον στρατιωτικοποιημένα στον κόσμο, αμβλύνοντας όχι μόνο τα φυσικά, αλλά και τα συναισθηματικά και εννοιολογικά όρια που χωρίζουν τις δυο χώρες.
Η έκθεση θα διαρκέσει ώς τις 23 Νοεμβρίου