Καθώς η Ευρώπη αλλάζει, μεταβάλλονται πολλές ισορροπίες. Πράγματα αδιανόητα έως χθες θεωρούνται τώρα μέρος της καθημερινότητας και άλλα που ώς χθες ήταν αυτονόητα σήμερα είναι υπό αμφισβήτηση. Αυτές οι μεταβολές επηρεάζουν τις κλίμακες ιεραρχίας και το έδαφος που διεκδικούν μέσα στις κοινωνίες οι παράγοντες της οικονομίας.
Τίποτε πιο αποκαλυπτικό, από όσα συμβαίνουν στη συντήρηση των μνημείων ή στην ανέγερση μουσείων και κέντρων πολιτισμού. Περισσότερο από ποτέ, η συμβολή των οικονομικών κολοσσών είναι ολοένα και πιο ορατή, αποτελεσματική και αναγκαία. Το παράδειγμα της Ιταλίας, που διακινήθηκε πρόσφατα στα διεθνή ΜΜΕ ως περίπτωση ιδιαίτερου βάρους, είναι ενδεικτικό.
Μια από τις βαριές βιομηχανίες της Ιταλίας, η μόδα, έρχεται όχι μόνο να αναπληρώσει το κράτος στη συντήρηση μνημείων αλλά να πάρει την πρωτοβουλία κινήσεων και να κερδίσει τις εντυπώσεις, καθώς μεγάλοι οίκοι μόδας εφαρμόζουν εκτενή προγράμματα αναστήλωσης που συνολικά αντιστοιχούν σε δεκάδες εκατομμύρια ευρώ.
Ισως είναι ο καιρός της κοινωνικής ανταπόδοσης, όπως είπε ο Τζαν Τζάκομο Φερούτσι, εκτελεστικός διευθυντής του οίκου Versace, που ανακαινίζει την περίφημη Galleria Vittorio Emanuele II στο Μιλάνο. Ισως και της ανάγκης βελτίωσης της δημόσιας εικόνας τους (ο οίκος Prada ελέγχεται για φοροδιαφυγή, κατηγορία την οποία απορρίπτει), περισσότερο όμως δείχνει να είναι η ανάγκη πλήρωσης ενός κενού. Καθώς το κράτος υποχωρεί, απελευθερώνεται χώρος. Στην Ιταλία η κρίση εξαρχής είχε πλήξει τη διαχείριση της ευρύτατης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, της πιο πυκνής σε όλη την Ευρώπη, και είχε θέσει ζητήματα ιεράρχησης και ελέγχου. Το μεγάλο απόθεμα κεφαλαίου που έχει ο ιδιωτικός τομέας στις πρωτοπόρες βιομηχανίες της χώρας, όπως είναι η μόδα, έρχεται τώρα να υπηρετήσει την κοινωνία με τον τρόπο της ανάπτυξης δικτύων και ενθάρρυνσης των συνεργειών κατά τον τρόπο του πρώιμου 21ου αιώνα.
Τα παραδείγματα είναι εντυπωσιακά. Αυτή την περίοδο εφαρμόζονται προγράμματα αναστήλωσης σε κορυφαία μνημεία της Ιταλίας: Κολοσσαίο (χορηγία από Tod’s 25 εκατ. ευρώ). Φοντάνα ντι Τρέβι (από Fendi 2 εκατ.). Πιάτσα ντι Σπάνια (από Bulgari 1,5 εκατ.). Σκάλα του Μιλάνου (παλαιότερη χορηγία Tod’s 5 εκατ.). Uffizi στη Φλωρεντία (από Salvatore Ferragamo 600.000). Galleria Vittorio Emanuele II στο Μιλάνο (από Versace 1,5 εκατ. και από Prada 1,5 εκατ.).
Ο οίκος Versace, που ανοίγει νέο κατάστημα μέσα στην Γκαλέρια του Μιλάνου, δηλώνει κερδοφορία από το 2011 και το 2013 είχε αύξηση κατά 17% έναντι του 2012. Το 40% των εσόδων προέρχεται από τα αξεσουάρ και η επιστροφή σε υψηλό τζίρο δεν είναι άσχετη από την αναδιάταξη της κοινωνικής διαστρωμάτωσης σε όλον τον κόσμο. Καθώς οι Ευρωπαίοι δαπανούν λιγότερα για είδη πολυτελείας, η απώλεια υπερκαλύπτεται από τις αναδυόμενες μεσαίες τάξεις της Ινδίας, της Κίνας και άλλων χωρών της Ασίας.
Η ανάπτυξη πρωτοβουλιών εκ μέρους των μεγάλων οίκων μόδας δεν έγινε αποδεκτή χωρίς αντιδράσεις. Η Ιταλία είναι από τις χώρες με την έως πρόσφατα λιγότερο ευέλικτη πρακτική στη συνέργεια ιδιωτικού και δημοσίου τομέα, πόσο μάλλον στην παραχώρηση πλήρους οικονομικού ελέγχου σε κορυφαία μνημεία όπως είναι το Κολοσσαίο. Και στην Ιταλία ακούγονται φωνές από πιο συντηρητικά τμήματα της κοινωνίας που εκφράζονται αμυντικά έναντι της ανάληψης πρωτοβουλίας από τους μεγάλους οίκους μόδας. Αλλά οι ενδοιασμοί ή ακόμη και η εξωστρεφής διαμαρτυρία για «εμπορευματοποίηση» ή «ιδιοτελείς σκοπούς» παρεκάμφθησαν, καθώς τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων στα μνημεία αποκαλύπτονται και γοητεύουν το κοινό.
Μοντέλο συνύπαρξης
Ειδικά η Galleria Vittorio Emanuele II με τη διπλή στοά και τον γυάλινο θόλο (κατά το μεγαλοπρεπές πρότυπο του 19ου αιώνα) βρίσκει και πάλι τη λάμψη της με αποκατάσταση οροφογραφιών και αρχιτεκτονικών στοιχείων, σε μια διαδικασία συντήρησης ώς τον Απρίλιο του 2015. Αρχιτεκτόνημα που άρχισε να σχεδιάζεται το 1861, τη χρονιά ίδρυσης του ενωμένου Βασιλείου της Ιταλίας, έχει μεγάλο συμβολισμό. Ολοκληρώθηκε το 1877 και ονομάστηκε προς τιμήν του πρώτου βασιλιά της χώρας, έμβλημα μιας νέας κατεύθυνσης (συμβολικά τοποθετημένο ανάμεσα στη Σκάλα και το Ντουόμο). Εκεί, στο σημείο που η κουλτούρα της Λομβαρδίας συναντά τον απόηχο της Αυστρίας και της Γαλλίας, ξαναγεννιέται σήμερα μια άλλη ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο η Ιταλία μπορεί να δείξει ένα μοντέλο συνύπαρξης.