«Ο πόλεμος είναι κόλαση» (War is Hell) είχε γράψει ο στρατηγός του αμερικανικού εμφυλίου Ουίλιαμ Σέρμαν. Ακόμα όμως και μέσα στην κόλαση, ο άνθρωπος κατορθώνει να βρίσκει μια φωτεινή χαραμάδα. Κατά τον τόσο καταστροφικό, «ολοκληρωτικό» Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος, σε ό,τι αφορά την Ευρώπη, έληξε επισήμως στις 8 Μαΐου του 1945 (προχθές έκλεισαν εβδομήντα ακριβώς χρόνια από τη λήξη του), πολλά αμερικανικά, και όχι μόνο, πολεμικά αεροσκάφη έφεραν πάνω τους δείγματα της λεγόμενης Nose Art: της «τέχνης της μύτης» ― με άλλα λόγια, της ζωγραφικής του ρύγχους βομβαρδιστικών και καταδιωκτικών.
Από τους πρώτους που έγραψαν για την ιδιότυπη αυτή «τέχνη» ήταν ο Αμερικανός Τζέιμς Τζόουνς (1921-1977), συγγραφέας του «Από εδώ στην αιωνιότητα» και της «Λεπτής κόκκινης γραμμής» (και τραυματίας της μάχης του Γκουανταλκανάλ), ο οποίος στο αμετάφραστο «World War II. A Chronicle of Soldiering» (1975) σημειώνει πως στη Nose Art θα έπρεπε να αποδοθεί ειδικός φόρος τιμής, τονίζοντας ότι κανένας δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά μαζί της. Οταν το 1975 ο Τζόουνς έγραφε αυτές τις αράδες, ουδείς είχε όντως ασχοληθεί με αυτή τη χαριτωμένη πτυχή ενός καταστροφικού πολέμου, σήμερα όμως υπάρχουν κάμποσα αγγλόφωνα βιβλία που μπορεί εύκολα κάποιος να βρει στο Διαδίκτυο. Ωστόσο είναι γεγονός πως το χρονικό της Nose Art παραμένει ελάχιστα γνωστό ― ειδικά στη χώρα μας.
Pin-Up Girls
Μπορεί να είναι ταυτισμένη με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως με τους Αμερικανούς αεροπόρους, όμως η Nose Art γεννήθηκε στα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου και μάλιστα στο γερμανικό (κυρίως) στρατόπεδο.
Στη μακρινή εκείνη εποχή, η σχετική ζωγραφική έφερε την υπογραφή του προσωπικού εδάφους. Ετσι, «άσοι» του 1914-18 (ιπτάμενοι με τουλάχιστον πέντε καταρρίψεις εχθρικών αεροσκαφών σε αερομαχίες), όπως ο Ιταλός Φραντσέσκο Μπαράκα και ο θρυλικός Γερμανός Φον Ριχτόφεν, είχαν τα ρύγχη των αεροσκαφών τους «πειραγμένα» από μηχανικούς, τεχνικούς και σμηνίτες.
Η «χρυσή εποχή» της Nose Art ωστόσο ήταν η περίοδος 1939-45, όταν η αμερικανική πολεμική αεροπορία (που ώς το 1945 δεν ήταν αυτόνομο σώμα αλλά όπλο υπαγόμενο στον αμερικανικό στρατό) ανέθετε σε πολίτες, επαγγελματίες καλλιτέχνες, αλλά και σε ταλαντούχους ένστολους, να ενισχύουν με την τέχνη τους το ηθικό των πληρωμάτων αφήνοντας τη φαντασία τους ελεύθερη. Ωστόσο και οι Γερμανοί επέδειξαν σχετικό ζήλο: τα Μέσερσμιτ που πέταξαν πάνω από την Κρήτη το 1941 έφεραν την τόσο χαρακτηριστική «μύτη καρχαρία» και πρέπει να είχαν μάλιστα την πρωτιά ως προς αυτό (η «μύτη καρχαρία» παραμένει έως σήμερα δημοφιλής ― παράδειγμα τα σύγχρονα A-10 Thunderbolt II).
Ο Τζέιμς Τζόουνς σημειώνει πως ένα άλλο βασικό θέμα στις ζωγραφιές αυτές ήταν βέβαια τα πουλιά. «Τα αεροπλάνα πετάνε, οπότε είναι σαν τα πουλιά. Αμεση συνέπεια αυτού ήταν το θέμα του αυγού. Τα πουλιά γεννάνε αυγά, τα βομβαρδιστικά ρίχνουν βόμβες. Βόμβες ίσον αυγά. Δύο παραλλαγές αυτού του θέματος ήταν ένα Β-29 που λεγόταν “Special Delivery” (Ειδική Παραγγελία) και ένα Β-24 Liberator που λεγόταν “Wongo Wongo”».
Αετοί, γεράκια και πελαργοί, αλλά και τίγρεις, καθώς και οι καρχαρίες που λέγαμε, ή ήρωες των παιδικών κόμικς, όπως ο Ντόναλντ Ντακ, ο Μπαγκς Μπάνι και ο Ποπάι (στην πτέρυγα ενός αμερικανικού καταδιωκτικού P-47 Thunderbolt, βετεράνου του Β΄ Παγκοσμίου, είχε φωτογραφηθεί ο πατέρας μου, εκπαιδευόμενος Ικαρος της 22ης Σειράς, στο Σαν Αντόνιο του Τέξας το 1949-50, στο ρύγχος του οποίου διακρίνεται ο μεγαλοπρεπής Mighty Mouse) επαναλαμβάνονταν σε παραλλαγές ― καθώς και εμβληματικές φράσεις, όπως «Lucky Strike»: η μάρκα των τσιγάρων που έκαναν θραύση τη δεκαετία του ’40 μα και αυτό ακριβώς που σημαίνει: τυχερό χτύπημα.
Καμία όμως τέτοια ζωγραφική παράσταση δεν ήταν τόσο συχνή όσο οι απεικονίσεις θελκτικών θηλυκών, στα πρότυπα των ιδιαίτερα δημοφιλών τότε Pin-Up Girls, των φωτογραφιών ή ζωγραφικών απεικονίσεων αθώων πλην όμως ημίγυμνων γυναικών της εποχής που προκαλούσαν το ανδρικό βλέμμα (και τη φαντασίωση). «Οι άνδρες σκέφτονταν τις γυναίκες», γράφει ο Τζόουνς. «Για την ακρίβεια, οι γυναίκες πρέπει να ήταν συνεχώς στη σκέψη τους όταν δεν βρίσκονταν στη μάχη ή σε κάποια άλλη εργασία, προετοιμαζόμενοι για τη μάχη. Οταν ο θάνατος και η ανυπαρξία βρίσκονται μόλις στην άλλη γωνία ή στο επόμενο σύννεφο, η παρηγοριά των γυναικών αποκτά ύψιστη σημασία. Η γυναίκα είναι το αντίθετο του πολέμου». Η Ρίτα Χέιγουορθ και η Μπέτι Γκρέιμπλ, αγαπημένα Pin-Up Girls της περιόδου έτσι κι αλλιώς, φιγουράριζαν σε πολλά αμερικανικά αεροσκάφη. Μάλιστα, στο μέτωπο του Ειρηνικού, σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό, τα ήθη ήταν πιο χαλαρά και το γυμνό όλο και πιο αποκαλυπτικό.
Ο χώρος δεν επιτρέπει για περισσότερα, πάντως και οι Ιάπωνες και οι Ρώσοι είχαν δείγματα Nose Art στα δικά τους αεροπλάνα, οι Αμερικανοί όμως κατέχουν τη μερίδα του λέοντος. Το θετικό πνεύμα και το χιούμορ τους βρήκε εν καιρώ πολέμου την ιδανική τους έκφραση στο ρύγχος ενός στρατιωτικού αεροσκάφους, κάπου ανάμεσα σε επικίνδυνες πολεμικές αποστολές. Βεβαίως, όπως γράφει ο Τζέιμς Τζόουνς: «Δεν μπορεί κάποιος να μην αναρωτηθεί αν όλα αυτά τα παιδιά που επιδίδονταν στη Nose Art γύρισαν σπίτια τους». Προφανώς και όχι.