«Ποτέ μόνο με μία γυναίκα»

7' 2" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΑΠΟΣΤΟΛΗ – ΑΝΔΡΟΣ «Είχα πάρει την απόφαση να μη δημιουργήσω δεσμό μακροχρόνιο με μια γυναίκα. Το να αλλάζει κανείς τακτικά τον ερωτικό σύντροφο και τον τρόπο διατροφής του πίστευα πως θα με βοηθούσε να διατηρήσω αυτό που λένε “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Το ποτό και οι μόνιμες σχέσεις είχαν προκαλέσει τον χαμό, ουκ ολίγων, φίλων μου» δήλωνε ο Μαν Ρέι (1890-1976) στο αυτοβιογραφικό του πόνημα με τίτλο «Self Portait». Και πράγματι μούσες, ερωμένες, συνοδοιπόροι, σύντροφοί του, υπήρξαν πολλές. Χρειάστηκε να φτάσει σε μεγάλη ηλικία για να περάσει αρκετά χρόνια στο πλευρό μιας συζύγου, να ζυμωθεί σε μια συνύπαρξη πιο μόνιμη και αρμονική.

Ομως, όλες οι προηγούμενες απόπειρες να προσεγγίσει τον μύθο της γυναίκας μέσα από την ανθρώπινη ενσάρκωσή του, όσο ενθουσιώδεις ή πικρές και αν ήταν, αποτέλεσαν τον πλακούντα του καλλιτεχνικού του έργου, που υπερέβη τις έξι δεκαετίες. Το θηλυκό ως θήραμα ζωής και τέχνης ήταν ο πιο σημαντικός στόχος της πορείας του, ο κοινός παρονομαστής των φωτογραφιών, των πινάκων, των χαρακτικών, των μικρών ταινιών, των γλυπτών, ενός ακαταπόνητου δημιουργού, που μπορούσε να προσεγγίσει καλειδοσκοπικά, το ίδιο θέμα, με αστείρευτη φαντασία.

Εραστής – καλλιτέχνης

Αυτό το πολύτιμο και συγκινητικό corpus που αριθμεί 150 έργα παρουσιάζει φέτος το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο, στην έκθεση που μόλις άνοιξε τις πόρτες της, υπό τον τίτλο «Τα πρόσωπα της γυναίκας». Είναι ένα άρτιο αφήγημα που στηρίζεται πάνω σε ένα πολύ έξυπνο τέχνασμα: γνωρίζουμε τον Μαν Ρέι καλλιτέχνη μέσα από τον Μάν Ρέι εραστή. Οχι ηδονοβλεπτικά αλλά ανθρώπινα και συναισθηματικά. Βλέπουμε κάποιον που γέμιζε σελίδες από φτηνά μπλοκάκια με το όνομα της αγαπημένης του που τον χώρισε ή που σχεδίαζε τα χείλη της για δύο χρόνια μετά τη διάλυση της σχέσης τους, που έφτιαχνε έργα τέχνης με στόχο την εκτόνωση του θυμού (ο μετρονόμος με το ντεκουπαρισμένο μάτι της ερωμένης του που κινείται σαν τρελό, δεν είναι τίποτα άλλο από μια προτροπή στον θεατή να καταστρέψει το αντικείμενο του πόθου του).

Εναν άνδρα που προτιμούσε τις πολύ μικρότερές του, που δεν είχε ποτέ σταθερό τύπο γυναίκας που να τον έλκει, τον σαγήνευαν από αγοροκόριτσα μέχρι ντίβες, που συνέδεσε όλη του την καριέρα με την ομορφιά όπως την έβλεπε ο ίδιος. Εναν καλλιτέχνη που σκηνοθετούσε ταινίες μικρού μήκους με την υποτιθέμενη αυτοκτονία του μετά από ερωτικές απογοητεύσεις, έναν άνθρωπο που αγαπούσε, μισούσε, ξαναερωτευόταν εύκολα, τρεφόταν από τις αναμνήσεις, που φωτογράφισε ως επαγγελματίας μερικές από τις ωραιότερες γυναίκες του κόσμου, που τον κατέτρωγε ο ερωτισμός σαν το σαράκι.

Μέσα από αυτό το πρίσμα, σχεδόν καταργείται η απόσταση που χωρίζει τον θεατή από το έκθεμα και έτσι ολόκληρο το αφιέρωμα γίνεται ένα οπτικό ημερολόγιο, χορταστικό και καλαίσθητο. Σαφέστατα είναι μια από τις καλύτερες εκθέσεις που έχουμε δει στην Ανδρο: μελετημένη, καλοστημένη, πλούσια με την επιμέλεια της Μαρίας Κουτσομάλλη. Και στις δύσκολες ημέρες που διανύουμε, είναι ένα αφήγημα παρηγορητικό για την ομορφιά του και τη λεπταισθησία του.

Εξω ψυχραιμία…

Ας κάνουμε ένα φωτογραφικό close up στην Ανδρο, το Σαββατοκύριακο του Ιουνίου του 2015 που άλλαξε η ζωή μας. Mια γρήγορη ματιά: Η γνωστή δημοσιά που οδηγεί στην πλατεία ήταν γεμάτη από τα αφισάκια της έκθεσης, με την Κοκό Σανέλ να καπνίζει με τη νεοαποκτηθείσα αυτοπεποίθηση της γυναικείας χειραφέτησης, φωτογραφημένη από τον Μάν Ρέι. Κάποιοι τουρίστες έκαναν βόλτες, ενώ οι ντόπιοι ήταν παγωμένοι από τα τελευταία νέα και τις ραγδαίες εξελίξεις. Τα ΑΤΜ είχαν λεφτά και όχι ουρές και στα σούπερ μάρκετ δεν υπήρχε αυξημένη πελατεία. Ο καιρός, δύσθυμος και κρύος, δεν επέτρεπε μπάνια. Οι κουβέντες στα καφενεία και τις ταβέρνες μονοπωλούνταν από ένα και μόνο θέμα: τι θα γίνει μέσα στις επόμενες εβδομάδες;

Μια ανήσυχη ζωή

Κόντρα σε αυτήν τη μελαγχολική διάθεση, τα έργα του Μαν Ρέι έλαμπαν μέσα στους κάτασπρους τοίχους του μουσείου που είναι δίπλα στο κύμα. Μικρά διαμαντάκια σε άσπρο μαύρο, κομψοτεχνήματα που παρέπεμπαν στον ταραγμένο και ενδιαφέροντα 20ό αιώνα, σε μετέφεραν πέρα από το δυσοίωνο παρόν. Η εισαγωγή στην έκθεση γίνεται όπως πάντα με το γνωστό χρονολόγιο όπου παρουσιάζονται συνοπτικά η ζωή και το έργο του καλλιτέχνη. Σταχυολογούμε: Γεννημένος το 1890 στη Φιλαδέλφεια από γονείς εβραϊκής καταγωγής ο Εμάνουελ Ρουτζίσκι, μεγάλωσε στο Μπρούκλιν και ποτέ δεν αναφερόταν στα παιδικά του χρόνια. Αλλαξε το πρώτο του όνομα σε Μαν και το επίθετο σε Ρέι, όπως έκανε ολόκληρη η οικογένειά του.

Αρνήθηκε μια υποτροφία για να σπουδάσει αρχιτεκτονική, με τη φιλοδοξία να γίνει ζωγράφος. Κάνει την πρώτη του ατομική έκθεση όπου δεν πραγματοποιεί ούτε μια πώληση, ενώ ανακαλύπτει τη φωτογραφία καθώς βλέπει πως δεν υπάρχουν πολλοί καλοί επαγγελματίες να κάνουν λήψεις των πινάκων του. Σταθμός στη ζωή του η γνωριμία με τον Μαρσέλ Ντισάν στην Αμερική, που τον προτρέπει να πάνε στο Παρίσι ώστε να ζήσουν το κίνημα του Νταντά στην Ευρώπη. Φτάνει στην Πόλη του Φωτός το καλοκαίρι του 1821 και το ίδιο βράδυ γνωρίζει όλη την εκλεκτή παρέα των σουρεαλιστών, με την οποία κράτησε μια απόσταση ασφαλείας σε ολόκληρη την πορεία του αν και θεωρείται ένας από αυτούς. Χάρις σε μια περίεργη φωτογραφία που έκανε σε μια αριστοκράτισσα (επρόκειτο για τεχνικό λάθος που την έβγαλε με τέσσερα μάτια), η φήμη του εξαπλώνεται ταχύτατα. Μέσα σε λίγες ημέρες γίνεται ένας από τους πιο περιζήτητους φωτογράφους, με προτάσεις από όλα τα μεγάλα περιοδικά μόδας. Επίσης είναι ο πρώτος που αποκτά δικό του φωτογραφικό στούντιο, μια έννοια άγνωστη πριν από αυτόν.

Η εβραϊκή του καταγωγή τον βάζει στο στόχαστρο των Ναζί και καταφέρνει να διαφύγει από τη Γαλλία με προορισμό τις ΗΠΑ για να γλιτώσει. Επιστρέφει μετά τον πόλεμο και εγκαθίσταται στη Γαλλία μέχρι και τον θάνατό του. Ισότιμος συνομιλητής ποιητών, συγγραφέων και καλλιτεχνών, ο Μαν Ρέι πηγαίνει τη φωτογραφία σε άλλο επίπεδο. Δεν είναι μονάχα η ματιά του αλλά και οι ανορθόδοξες τεχνικές που του δίνουν τον τίτλο του πρωτοπόρου.

Τέσσερις ενότητες με τα «αντικείμενα του πόθου του»

Η έκθεση είναι μοιρασμένη σε τέσσερις ενότητες μέσα από τις οποίες χαρτογραφείται η σχέση του με τις γυναίκες και εικονογραφείται από λήψεις, πίνακες, γλυπτά, χαρακτικά κ.ά. Στις «Μούσες του Μαν Ρέι» μας συστήνονται οι γυναίκες της ζωής του: η πρώτη – εντελώς άχρωμη σύζυγός του, Ντόνα Λεκέρ, την οποία χώρισε έπειτα από έξι χρόνια. Την ιέρεια του καμπαρέ Κικί Ντε Μονπαρνάς που γνωρίζει στο Παρίσι και μένει άλλα τόσα χρόνια μαζί της. Τη Λι Μίλερ που τον στοίχειωσε με τον χωρισμό τους (αυτή είναι υπαίτια για τα χείλη και τα μουντζουρωμένα μπλοκ όπως και για τις ταινίες με τις ψεύτικες αυτοκτονίες). Μαζί της έζησε τρία φλογερά χρόνια. Η Αντριέν Φιντελίν που τη διαδέχθηκε δεν τον γιάτρεψε πλήρως αλλά κάθισε μαζί της άλλα τρία χρόνια. Μούσα του -αλλά όχι ερωμένη του- υπήρξε και η καλλιτέχνις Μερέτ Οπενχάιμ. Τελικά, η Αμερικανίδα Τζούλιετ Μπράουνερ ήταν η σύζυγος με την οποία πέρασε την υπόλοιπη ζωή του.

«Ντεφιλέ» εικόνων

Επεται η ενότητα με φωτογραφίες από το επαγγελματικό του στούντιο, με γνωστές και άγνωστες πρωταγωνίστριες. Ο φωτογράφος επέλεξε να μην εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη αλλά στο Χόλιγουντ και εκεί έκανε όλες τις επαφές του με τον κύκλο της μόδας αλλά και της διανόησης, τις οποίες συνέχισε και στο Παρίσι. Ετσι υπάρχει ένα «ντεφιλέ» εικόνων από την Κοκό Σανέλ και την Κατρίν Ντενέβ μέχρι τη Γερτρούδη Στάιν, την Αβα Γκάρντνερ και την Ντόρα Μααρ.

Τρισδιάστατη αίσθηση

Ακολουθεί ένας ολόκληρος κύκλος για τη «γυναίκα ως αντικείμενο του πόθου» όπου φαίνεται η λατρεία του για το γυναικείο σώμα και την ανατομία του από το πιο τολμηρά έργα (που είναι μαζεμένα σε μια μικρή αίθουσα) μέχρι και τα αμιγώς καλλιτεχνικά όπου γυναικείοι κορμοί είναι φωτογραφημένοι σαν αγάλματα και αποκτούν μια τρισδιάστατη αίσθηση. Ο τρόπος με τον οποίον χειρίζεται τις σιλουέτες τους, δείχνει τον απόλυτο θαυμασμό. Δεν είναι τυχαίο ότι την Κικί Ντε Μονπαρνάς, την έντυνε, της έφτιαχνε τα φρύδια με μολύβι, την τοποθετούσε όπως ακριβώς ήθελε στο κάδρο, της φερόταν σαν κούκλα.

Η έκθεση κλείνει μέσα από την τελευταία ενότητα για τη Σουρεαλιστική Γυναίκα και πώς το ασθενές φύλο ήταν στο επίκεντρο του κινήματος. Επίσης μέσα από αυτήν την παρουσίαση αντιλαμβάνεται κανείς και τις σχέσεις του Μαν Ρέι με τον ποιητή Πολ Ελυάρ, όπου ποιήματα και γλυπτά συνυπάρχουν και πώς η προσωπικότητά του σφυρηλατήθηκε από την επαφή του με όλους τους διανοούμενους του Παρισιού.

Αυτό που εντυπωσιάζει στην έκθεση δεν είναι μόνον το καλό της στήσιμο αλλά η γενικότερη εικόνα. Ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός από την ομάδα της «Μικρής Αρκτου» είναι πράγματι εξαιρετικός, το ίδιο και ο τρίγλωσσος κατάλογος που μας περιηγεί στη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη. Το Ιδρυμα που ετοιμάζει και το νέο του αθηναϊκό παράρτημα στην οδό Ερατοσθένους στο Παγκράτι, μας χάρισε την πιο ενδιαφέρουσα έκθεση του καλοκαιριού. Η διάρκειά της είναι μέχρι και τις 27 Σεπτεμβρίου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή