Το καραβάκι με κατεύθυνση την Πρίγκιπο αυλακώνει τα ήρεμα νερά μέσα στην πρωινή αχλή. Σε ένα από τα βιβλία του, ο Ορχάν Παμούκ θυμίζει κάτι που έλεγε ένας μύστης για τη Θάλασσα του Μαρμαρά: εάν ξαφνικά δεις μια ανατριχίλα στην επιφάνεια, ενώ δεν φυσάει καθόλου, είναι γιατί έχει τη δική της ψυχή και αυτό το τρέμουλο των υδάτων έρχεται από τα βάθη.
Η επιμελήτρια Καρολίν Κρίστοβ-Μπακαργκίεβ έχει διασπείρει ένα μεγάλο αριθμό έργων σε χώρους μέσα στον αστικό ιστό -πέρα από την παραδοσιακή στέγη της διοργάνωσης, το Μουσείο Istanbul Modern- όπως γκαράζ, δωμάτια ξενοδοχείων, εγκαταλελειμμένα σπίτια, κήπους, φάρους. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι επισκέπτες της έκθεσης δεν θα προλάβουν να τα ανακαλύψουν όλα, αλλά σίγουρα στην προσπάθειά τους να εντοπίσουν μερικά, θα μάθουν καλύτερα την Κωνσταντινούπολη.
Η Μπακαργκίεβ φημίζεται άλλωστε για την κατακερματισμένη της αφήγηση. Οσοι είχαν δει την επιμελητεία της στην Documenta το 2012 είχαν άλλωστε πάρει μια πρόγευση για τον τρόπο με τον οποίο εργάζεται η καταξιωμένη Ιταλοβουλγάρα. Πιστεύει σε ένα νέο αφήγημα, όπου η τέχνη συμπορεύεται με τη ζωή και την επιστήμη.
Προς επίρρωσιν, το πρώτο έργο που είδαμε μόλις αποβιβαστήκαμε στο νησί ήταν πάνω σε ένα πλοιάριο. Η Τουρκάλα καλλιτέχνις Πινάρ Γιολντάς έχει κάνει μια εγκατάσταση με λεπτά σωληνάκια μέσα από τα οποία φιλτράρεται θαλασσινό νερό, με τον ίδιο ρυθμό που πραγματοποιεί την ίδια διαδικασία το σώμα της φάλαινας, συνδέοντας την εικαστική δημιουργία με την οικολογία.
Πολλά από τα έργα που συμπεριέλαβε η Μπακαργκίεβ είχαν τέτοιες αναφορές: από ένα αντίτυπο του βιβλίου του Κάρολου Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών μέχρι και τις εκπληκτικές φωτογραφίες του Καρλ Μπλόσφελντ (1865-1932), ενός χαρισματικού φωτογράφου που αφιέρωσε τη ζωή του στα φυτά και στην ιδιόρρυθμη «αρχιτεκτονική» των μορφών τους.
Στην Πρίγκιπο, με τις ξύλινες επαύλεις που ανήκαν κάποτε σε Ελληνες, Αρμένιους και Ιταλούς, κρύβονταν πολλές εκπλήξεις. Ενα βίντεο του Ουίλιαμ Κέντριτζ, με θέμα τον Τρότσκι που είχε ζήσει στο νησί, εντυπωσίαζε όσους πήγαν στο ωραίο Hotel Splendid, και στο ετοιμόρροπο Palazzo Rizzi όλοι έβλεπαν με ενθουσιασμό ένα βίντεο του Εντ Ατκινς.
Οικία Τρότσκι
Η σημαντικότερη, όμως, μας περίμενε στο σπίτι όπου κατοίκησε για μερικά χρόνια ο Τρότσκι, προτού πάει στο Μεξικό. Εκεί ο Αργεντινός Αντριάν Βιλάρ Ρόχας έχει εκμεταλλευτεί τον παράλιο χώρο για να τοποθετήσει εντός της θάλασσας έναν πλωτό ζωολογικό κήπο με καμηλοπαρδάλεις, ελέφαντες και 26 άλλα γλυπτά φυσικού μεγέθους.
Προσπαθώντας να συμπυκνώσει κανείς το σκεπτικό της Μπακαργκίεβ, θα έλεγε πως επιχείρησε μιας μεγάλης κλίμακας έκθεση πάνω στο θέμα των κυμάτων της Ιστορίας. Το παρελθόν και τα φαντάσματά του -κυρίως των θρησκευτικών και εθνικών μειονοτήτων- κάνουν υπαινικτικά αλλά επώδυνα την εμφάνισή τους κάθε τόσο, μέσα από τις επιλογές πολλών Αρμένιων καλλιτεχνών αλλά και μιας ενότητας με την τέχνη των Αβορίγινων που μιλάει για φυλετική κάθαρση.
Η καλλιτέχνις Ασλι Τσαβούζογλου που ζει στην Πόλη έχει κάνει το πιο χαμηλόφωνο και ουσιαστικό έργο με τίτλο «Κόκκινο». Αναφέρεται στην αναβίωση μιας παλαιάς αρμένικης μεθόδου παραγωγής του χρώματος -που θυμίζει περισσότερο ώχρα- και το συγκρίνει με την κατακόκκινη απόχρωση στις τουρκικές σημαίες.
Το παλαιό ελληνικό σχολείο στον Γαλατά φιλοξενεί και αυτό έργα, θυμίζοντας πως οι Ελληνες δεν είναι πια εκεί, 60 χρόνια μετά τα Σεπτεμβριανά.
Ταυτόχρονα με την αστική αρχαιολογία, υπάρχει για την Μπακαργκίεβ ο στοχασμός για το παρόν και το μέλλον. Πού βρισκόμαστε και πού πρέπει να πάμε, με ποιο όραμα για τους ανθρώπους και τον πλανήτη…
