Στο Βερολίνο έβρεχε από το μεσημέρι. Ετσι, το απόγευμα, όταν έφτασα στην C/O Gallery, δεν χρειάστηκε να ρωτήσω σε ποιες αίθουσες φιλοξενείται η έκθεση «Eyes Wide Open!» (Μάτια ορθάνοιχτα!), αφιερωμένη στα 100 χρόνια της Leica: δεν είχα παρά να ακολουθήσω, από το φουαγιέ, τις εκατοντάδες υγρές πατημασιές… Από τις πιο επιτυχημένες των τελευταίων ετών στη Γερμανία, η έκθεση με την οποία η διάσημη κάμερα γιορτάζει έναν αιώνα «ζωής» ξεκίνησε το ταξίδι της στα τέλη της περσινής χρονιάς από το Αμβούργο. Την άνοιξη πέρασε από τη Φρανκφούρτη και τώρα βρίσκεται στη γερμανική πρωτεύουσα. Θα παρουσιαστεί και σε άλλες μεγάλες πόλεις.
Τι την κάνει τόσο δημοφιλή; Κατ’ αρχάς, το ότι αφηγείται ένα success story: τη δημιουργία της Ur-Leica, της πρώτης φορητής φωτογραφικής μηχανής 35 mm στον κόσμο από τον μηχανικό – μηχανολόγο Οσκαρ Μπάρνακ, στο εργοστάσιο οπτικών ειδών του Ερνστ Λάιτς, στην πόλη Βετσλάρ στο κρατίδιο της Εσσης. Επειτα, το ότι «εικονογραφεί» τα μεγάλα γεγονότα του 20ού αιώνα όπως τα απαθανάτισαν με μια Leica θρυλικοί φωτογράφοι, από τον Ρόμπερτ Κάπα, τον Αλμπέρτο Κόρντα και τον Ανρί-Καρτιέ Μπρεσόν μέχρι τον Ελιοτ Εργουιτ, τον Αντρέ Κερτέζ, τον Μπρους Ντέιβιντσον και την Ανι Λίμποβιτς. Η καθημερινότητα στην προπολεμική Ευρώπη, η Αμερική όπως την αντίκριζαν τα εκατομμύρια των μεταναστών που περνούσαν τον Ατλαντικό, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι συμφορές που έσπειρε σε όλη τη Γηραιά Ηπειρο, ο ισπανικός εμφύλιος, οι θηριωδίες στο Βιετνάμ, ο Ψυχρός Πόλεμος, η αναγέννηση των ’60s, οι ξέφρενοι ρυθμοί των ’70s, οι κρίσεις των ’80s, ο λαμπερός κόσμος της σόουμπιζ – όλα ζωντανεύουν στους τοίχους της βερολινέζικης γκαλερί.
Βέβαια, για τους ίδιους τους Γερμανούς υπάρχει μία ακόμη παράμετρος: της αυτογνωσίας. Η ιστορία της Leica είναι η δική τους ιστορία: τους θυμίζει πώς έγιναν πρωτοπόροι σε τόσους τομείς, πώς πέρασαν από τη δοκιμασία δύο πολέμων και την ταπείνωση της ήττας, πώς στάθηκαν και πάλι στα πόδια τους και βρήκαν το κουράγιο να δημιουργήσουν ξανά. Και, πάνω απ’ όλα, πώς διαχειρίζονται μέχρι σήμερα τις ενοχές τους για τα δεινά που προκάλεσαν στους λαούς της Ευρώπης. Πού κολλάει αυτό με τη Leica; O Ερνστ Λάιτς, ιδρυτής της εταιρείας, αν και μέλος του ναζιστικού κόμματος, είχε καταφέρει ρισκάροντας τη ζωή του να φυγαδεύσει δεκάδες Εβραίους στις Ηνωμένες Πολιτείες, σώζοντάς τους από βέβαιο θάνατο, μέχρι το 1939, οπότε, μετά την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων στην Πολωνία, τα σύνορα της Γερμανίας έκλεισαν…
Εφεύρεση λόγω… άσθματος
Ολα ξεκίνησαν από μια κρίση άσθματος. Ο Οσκαρ Μπάρνακ, διευθυντής ερευνών στο εργοστάσιο του Λάιτς, το οποίο κατασκεύαζε κυρίως μικροσκόπια, ήταν παθιασμένος με τη φωτογραφία. Λόγω της εύθραυστης υγείας του, όμως, δεν μπορούσε να σηκώνει βάρη. Και οι φωτογραφικές μηχανές εκείνης της εποχής ήταν όχι μόνο δύσχρηστες, αλλά και ασήκωτες. Εκτός από το «σώμα» και το τρίποδο για τη στήριξή τους, ο χρήστης έπρεπε να κουβαλάει και τις γυάλινες πλάκες τους, που είχαν διαστάσεις 16,5 cm x 21,6 cm. Ο Μπάρνακ πειραματίστηκε με διάφορες φορητές κάμερες, μέχρι που στα τέλη του 1914 έφτιαξε την πρώτη μηχανή με φιλμ 35 mm και τη «βάφτισε» Ur-Leica, από τις λέξεις Leitz (το όνομα του εργοδότη του) και Camera. Χρησιμοποίησε, μάλιστα, την εφεύρεσή του το 1920, στις πλημμύρες που έπληξαν εκείνη τη χρονιά τη Βετσλάρ προκαλώντας μεγάλες καταστροφές. Αυτές οι εικόνες του «πατέρα της Leica» βρίσκονται σε περίοπτη θέση στην C/O Gallery.
Ο Λάιτς διείδε τη σημασία της εφεύρεσης. Και άρχισε να κάνει σχέδια μαζικής παραγωγής. Τον πρόλαβε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η πατέντα μπήκε στο συρτάρι και πέρασε μία και πλέον δεκαετία μέχρι η νέα Leica να παρουσιαστεί στο κοινό: την άνοιξη του 1925, στην έκθεση της Λειψίας. Η Leica I, όπως ήταν η εμπορική ονομασία της, ήταν εντελώς χειροποίητη και πολύ πιο εξελιγμένη από το πρωτότυπο, αφού στο μεταξύ είχαν κατασκευαστεί γύρω στα 30 δοκιμαστικά μοντέλα. Μόνο δύο από αυτά υπάρχουν σήμερα σε όλο τον κόσμο: το ένα ανήκει στην εταιρεία και το άλλο σε ανώνυμο συλλέκτη.
Από το πρώτο λανσάρισμά της, η πρωτοποριακή κάμερα προκάλεσε μεγάλη αίσθηση. Το μικρό της σχήμα, η ευκολία στη χρήση της, η αθόρυβη λειτουργία της, η αξιοπιστία και η οξύτητα των φακών της, αλλά και το φιλμ των 35 mm την κατέστησαν πολύτιμο εργαλείο στα χέρια μιας νέας «φυλής» φωτογράφων: των φωτορεπόρτερ. Μία από τις πρώτες διάσημες εικόνες τραβήχτηκε το 1932: ο Ρόμπερτ Κάπα απαθανάτισε τον Λέοντα Τρότσκι σε ομιλία του στην Κοπεγχάγη. Με μια Leica, εννοείται. Τα υπόλοιπα είναι Ιστορία…
Οι άνθρωποι της γερμανικής εταιρείας λένε πως τα κλασικά, χειροκίνητα προϊόντα τους έχουν… μηδενική νοημοσύνη, αφού όλα πρέπει να τα σκεφτεί ο φωτογράφος. Στη δική του ικανότητα εναπόκειται το να μετατρέψει ένα συνηθισμένο καθημερινό στιγμιότυπο σε έργο τέχνης. Αuto-focus δεν υπάρχει. Ο βαθμός δυσκολίας είναι μεγάλος, σαν σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες. Αλλά αυτή η πρόκληση είναι που έχει μέσα στο χρόνο δημιουργήσει τόσο ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στις Leica και τους χρήστες τους – επαγγελματίες ή μη. ∆εν είναι τυχαίο ότι ανάμεσα στους φανατικούς της «Φεράρι των φωτογραφικών μηχανών» θα βρούμε τη βασίλισσα Ελισάβετ, τον Ερικ Κλάπτον και τον Μπραντ Πιτ· τo ασπρόμαυρο πορτρέτο της Αντζελίνας Τζολί που το 2007 μπήκε στο εξώφυλλο του περιοδικού «W» είχε τραβηχτεί από εκείνον, με μια Leica M7… Αλλά και τον Ανδρέα Παπανδρέου, που με τη Leica του είχε τραβήξει περισσότερες από 1.000 εικόνες: πορτρέτα αγαπημένων του προσώπων και τοπία από τα μέρη όπου ταξίδευε…
Στα «άδυτα»του Leitz Park
Εργοστάσιο και κεντρικά γραφεία, και κατάστημα, και μουσείο, και εκθεσιακός χώρος, και χώροι εστίασης: έξι σε ένα. Το Leitz Park, το νέο κτίριο της Leica στη Βετσλάρ -που κόστισε σχεδόν 60 εκατομμύρια ευρώ και έχει εμβαδόν 8.500 τ.μ.- είναι πράγματι εντυπωσιακό. Σχεδιασμένο από το αρχιτεκτονικό γραφείο Gruber + Kleine-Kraneburg, μέσα σε μια έκταση 27.000 τ.μ., έχει σχήμα που παραπέμπει σε κιάλια και φωτογραφικό φακό! Είχα τη χαρά, μαζί με δεκαπέντε συναδέλφους από όλο τον κόσμο, να απολαύσω μια ξενάγηση από τον Μάρκους Λίμπεργκερ, τεχνικό διευθυντή και Νο 3 στην ιεραρχία της εταιρείας. Είδα τους υπαλλήλους να συναρμολογούν τις φωτογραφικές μηχανές με το χέρι, με χειρουργική ακρίβεια. ∆εν είναι τυχαίο που κάθε Leica θεωρείται σχεδόν μοναδικό κομμάτι…
O Λίμπεργκερ δεν μας έκρυψε τις δυσκολίες που πέρασε πριν από λίγα χρόνια ο γερμανικός κολοσσός, καθώς άργησε να προσαρμοστεί στην ψηφιακή εποχή. «Στις αρχές της νέας χιλιετίας, η Leica είχε μείνει πολύ πίσω σε σύγκριση με τους βασικούς ανταγωνιστές της, τη Nikon και την Canon. Ημασταν, όπως είχαν γράψει οι New York Times, σαν το λαγό που έχει μείνει ακίνητος στην άσφαλτο, βλέποντας τα φώτα του αυτοκινήτου το οποίο έρχεται καταπάνω του!» Ομως οι κινήσεις του νέου ιδιοκτήτη της εταιρείας, Αντρέας Κάουφμαν, απέδωσαν. Το πρώτο ψηφιακό μοντέλο της Leica, η Μ8, βγήκε στην αγορά το 2006.
«Και σήμερα, με τον ανταγωνισμό των smartphones τι γίνεται;» τον ρωτήσαμε. «Μπορείτε να παίξετε όσο θέλετε με τα κινητά σας», απάντησε γελώντας ο Μάρκους Λίμπεργκερ. «Ετσι θα αγαπήσετε τη φωτογραφία και κάποια στιγμή θα θελήσετε να βγάλετε και μια “σοβαρή” εικόνα. Τότε θα θελήσετε να αγοράσετε μια Leica. Εδώ θα είμαστε και θα σας περιμένουμε…»