Αρτ ντεκό και νεογοτθικά μεγαθήρια συγχρωτίζονται με αστραφτερούς μεταμοντέρνους ουρανοξύστες, αντανακλάσεις στις παρυφές των Μεγάλων Λιμνών. Το Σικάγο, η πόλη που γέννησε το κυρίαρχο εργαλείο σχεδιασμού που άλλαξε μια για πάντα την κορυφογραμμή των σύγχρονων μητροπόλεων, τον ουρανοξύστη, εγκαινίασε πριν από λίγες ημέρες την πρώτη Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βόρειας Αμερικής.
Στην Μπιενάλε του Σικάγου δεν διασχίζεις υδάτινα κανάλια ούτε βενετσιάνικους κήπους για να θαυμάσεις την αρχιτεκτονική πρωτοπορία. Είσαι κυριολεκτικά στο κέντρο μιας πόλης που δονείται στους ρυθμούς, όχι μόνο του μπλουζ, αλλά μιας ατέρμονης νεωτερικότητας. Στην Πόλη των Ανέμων στροβιλίζονται εμβληματικά κτίρια της σχολής του Σικάγου, το S.R. Crown Hall του Ινστιτούτου Τεχνολογίας του Ιλινόις και το οικιστικό συγκρότημα Lake Shore Drive Apartments του Μις βαν ντερ Ρόε, ενώ υψώνονται χαλύβδινοι ουρανοξύστες του Λούις Σάλιβαν που μετρούν από τα τέλη του 1800. Στην πόλη που σχεδίασε ο Ντάνιελ Μπέρνχαμ, το «η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία» του Σάλιβαν εναλλάσσεται με το «Less is more» του Μις, δημιουργώντας ένα πλέγμα σύγχρονων αρχιτεκτονικών έργων όπως η νέα πτέρυγα του Ινστιτούτου Τέχνης και η πεζογέφυρα Nichols του Ρέντσο Πιάνο.
Ο δήμαρχος, Ραμ Εμάνουελ, επιχειρεί να επαναλάβει το πείραμα της πρώτης Διεθνούς Εκθεσης του Σικάγου, το 1893, που επανατοποθέτησε την πόλη στον παγκόσμιο μητροπολιτικό χάρτη μετά την καταστροφική φωτιά του 1871. Με αρκετά ασαφές θέμα, «Η κατάσταση της τέχνης της αρχιτεκτονικής», οι καλλιτεχνικοί διευθυντές της Μπιενάλε, Σάρα Χέρντα, διευθύντρια του Ιδρύματος Γκράχαμ, και Τζόζεφ Γκρίμα, ανεξάρτητος επιμελητής και πρώην εκδότης του ιταλικού περιοδικού Domus, καλούν αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, ακτιβιστές και πολεοδόμους να αφηγηθούν τη δική τους αρχιτεκτονική ανατρέποντας τη γραμμική συνθετική πορεία.
Εκατό συμμετέχοντες από 30 διαφορετικές χώρες, μεταξύ των οποίων η λονδρέζικη κολεκτίβα Assemble, ο Ιάπωνας Σου Φουτζιμότο και το Atelier Bow-Wow, ο Ολλανδός φωτογράφος Ιβαν Μπάαν, οι Δανοί BIG, η Μεξικανή Τατιάνα Μπιλμπάο, οι Κορεάτες Mass Studies και οι Ισπανοί Selgascano συζητούν για το μέλλον της αρχιτεκτονικής μέσα από κατοικίες χαμηλού προϋπολογισμού, προτάσεις με κοινωνικό πρόσημο, τεχνολογικές καινοτομίες αλλά και ουτοπικά οράματα. Αξίζει προσοχή η πρόταση της Αμερικανίδας Τζιν Γκανγκ για την επανεξέταση της δομής του αστυνομικού τμήματος προς ένα νέο υβριδικό μοντέλο εξανθρωπισμού της αστυνόμευσης που ενσωματώνει κοινωνικές εγκαταστάσεις, από νηπιαγωγείο μέχρι ιατρείο.
Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης και οι Point Supreme Architects είναι οι δύο ελληνικές ομάδες που επιλέχθηκαν από τη διεθνή επιτροπή της Μπιενάλε, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τους Ντέιβιντ Αντζάγε, Ελίζαμπεθ Ντίλερ, Φρανκ Γκέρι και Στάνλεϊ Τάιγκερμαν. Η πρώτη δημόσια βιβλιοθήκη της πόλης, το Πολιτιστικό Κέντρο του Σικάγου, φιλοξενεί τον κυρίως εκθεσιακό χώρο της Μπιενάλε: ένα εμβληματικό κτίριο Beaux-Arts κλασικισμού που φέρει έναν εντυπωσιακό γυάλινο θόλο. Παράλληλες δράσεις πραγματοποιούνται στο Millennium Park του Φρανκ Γκέρι, όπου δεσπόζει το γλυπτό Cloud Gate του Ανίς Καπούρ.
Δημόσιος χώρος
Ανοιχτή σε όλους, χωρίς το τσουχτερό εισιτήριο της Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας, η Μπιενάλε του Σικάγου, αν και χαώδης και χωρίς μεγάλη συνοχή, είναι φρέσκια, πειραματική, συνεργατική, ανοίγεται σε νέους αρχιτέκτονες και δίνει έμφαση στον δημόσιο αστικό χώρο σμιλεύοντας την περιβαλλοντική και κοινωνική συνείδηση μέσω παράλληλων εναλλακτικών δράσεων. Η πόλη, το Σικάγο, είναι η καρδιά της Μπιενάλε.
Ο διαγωνισμός για τον σχεδιασμό περιπτέρου στην ακτογραμμή της λίμνης Μίσιγκαν, που θα γίνεται κατά τη διάρκεια κάθε Μπιενάλε αντικαθιστώντας ένα από τα 40 υπάρχοντα, κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Το φετινό βραβείο κέρδισε ο «ορίζοντας του Σικάγου» του γραφείου Ultramoderne από το Ροντ Αϊλαντ: ένα μοντερνιστικό τετράγωνο κιόσκι 17 μέτρων.
Ο Αφροαμερικανός Θίαστερ Γκέιτς, καλλιτέχνης-ακτιβιστής που καταπιάνεται με το ζήτημα των φυλετικών διακρίσεων, μεταφέρει τη δράση 15 χλμ. νότια του κέντρου, στο South Side, στις μαύρες υποβαθμισμένες συνοικίες του Σικάγου. Ιδρυτής του Rebuild Foundation, μετέτρεψε την πρώην τράπεζα στο Stony Island Arts Bank, ένα καταπληκτικό πολιτιστικό κέντρο με συλλογές βιβλίων του John H.Johnson, εκδότη των περιοδικών Ebony, Jet και Negro Digest και βινυλίων του νονού της χάουζ, Frankie Knuckles. Εκεί, στο πλαίσιο της Μπιενάλε εκθέτει ο Πορτογάλος Κάρλο Μπούνγκα. Η επανάχρηση κτιρίων και η διεκδίκηση χώρων ανοιχτών στην κοινότητα ανοίγει μια ολόκληρη συζήτηση για τον ρόλο της αρχιτεκτονικής ως δράσης για το δημόσιο συμφέρον.
Κατ’ αντιστοιχία, η Μπράιονι Ρόμπερτς από το Λος Αντζελες συνεργάστηκε με την παιδική ομάδα South Side Drill Team σε μια προσπάθεια εμπλοκής της τοπικής κοινότητας με την Μπιενάλε δημιουργώντας «μια συγκινητική χορογραφία από ρυθμικές κινήσεις, μια πλατεία από ανθρώπους που παλλόταν ανάμεσα στους ουρανοξύστες του Μις βαν ντερ Ρόε στο κέντρο της πόλης», τονίζουν οι Point Supreme.
Ανδρέας Αγγελιδάκης
Αντισυμβατική άποψη
Οι δύο ελληνικές ομάδες εκθέτουν έργα που προσεγγίζουν με μια εικαστική ματιά τα όρια μεταξύ πραγματικού και εικονικού. Ο Ανδρέας Αγγελιδάκης δίνει έμφαση στην α λα Venturi παραγωγή συμβόλων, ποντάροντας σε σημειολογικές εγκαταστάσεις. Αντισυμβατικός αρχιτέκτονας-εικαστικός και επιμελητής εκθέσεων έχει συνεργαστεί μεταξύ άλλων με το Ελβετικό Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης στη Νέα Υόρκη, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα και το HetNieuweInstituut στο Ρότερνταμ. Με αφετηρία υπάρχοντα κτίρια αφηγείται εναλλακτικές ιστορίες, παράγοντας μακέτες-σουρεαλιστικά γλυπτά.
Δυστοπικές απεικονίσεις μιας εικονικής πραγματικότητας, τα έργα του «Bags, Body Parts και Bibelot», όλα φτιαγμένα με την τεχνική του 3d printing, μπλέκουν το ανεπίχριστο μπετόν με τους αρχαιοελληνικούς κίονες, τις πλαστικές σακούλες και τα χαρτόκουτα με γύψινες απομιμήσεις του Παρθενώνα. «Είναι μάλλον το πιο προσωπικό κομμάτι της δουλειάς μου, σαν να δείχνω το σημειωματάριό μου σε μορφή αντικειμένου». Μεταμοντέρνες άμορφες εκδοχές ενός εσεριανού σύμπαντος, όπου σκάλες οδηγούν στο άπειρο, τα έργα του είναι ένας κατασκευαστικός κάνναβος στον οποίο σφηνώνονται κοχύλια, κρανία και ανθρώπινα μέρη. «Ο τσιμεντένιος σκελετός είναι το πιο πρωτόλειο είδος σπιτιού στην Ελλάδα. Καμιά φορά κατοικούνται και ημιτελή, όταν τελειώνουν τα λεφτά πριν τελειώσει το σπίτι. Η σακούλα είναι το πρώτο πράγμα που ψάχνεις να βρεις όταν δεν έχεις πια σπίτι. Εκεί βάζεις τα πράγματά σου». Ολα κλείνονται σε γυάλινες προθήκες: τεκμήρια ενός πολιτισμού σύγχρονων εξωπραγματικών ερειπίων, πρωτόγονα και ταυτόχρονα αχρονικά.
Point Supreme Architects
Η δύναμη της εικόνας
Η Μαριάννα Ρέντζου και ο Κωνσταντίνος Πανταζής, οι Point Supreme, πραγματεύονται τη δύναμη και την αρχιτεκτονική της εικόνας ως επεξηγηματικό μέσο των συνθετικών ιδεών τους στα πρότυπα του Superstudio. Χρησιμοποιούν τεχνικές κολάζ, γκράφιτι και κόμικς και εμπνέονται από πίνακες του Εντουαρντ Χόπερ και του Ντέιβιντ Χόκνεϊ. Παράγουν σενάρια εναλλακτικής αστικής κατοίκησης και σύγχρονου «city branding». Οι αρχιτέκτονες συμπεριλήφθηκαν στον κατάλογο του 2015 του περιοδικού Wallpaper ως ένα από τα πιο ελπιδοφόρα αρχιτεκτονικά γραφεία του κόσμου, ενώ η μονογραφία τους «Athens Projects» εκδόθηκε από το Ιδρυμα Γκράχαμ.
Δίπολα τέχνης-πραγματικότητας, στην Μπιενάλε «εκθέτουμε μαζί τα δύο πιο ακραία κομμάτια της δουλειάς μας, πολεοδομικές προτάσεις μαζί με εικόνες από κατασκευές που έχουμε πραγματοποιήσει. Οι ομοιότητες φανερώνουν πώς οι μεγάλες ιδέες που αφορούν τη ζωή στην πόλη ενσωματώνονται σε κάθε δουλειά». H νησίδα της κουζίνας στην κατοικία Nadja συνομιλεί με το τοπόσημο για την κεντρική προβλήτα του Φαλήρου, Α΄ βραβείο αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Το ανθοπωλείο στην Πάτρα συναγωνίζεται την πρόταση Athens Heaven, για τη δημιουργία ενός πάρκου που ενώνει την Ακρόπολη με τη θάλασσα. Το καφέ στα Καλάβρυτα αντιγράφει τη μετατροπή της πλατείας Θεάτρου σε έναν «περίκλειστο κήπο».
Οι σουρεαλιστικές προτάσεις τους για την Αθήνα, όπως η αστική Πλατεία-Πισίνα αλλά και οι πραγματοποιημένες, όπως η αναπάντεχη μεταμόρφωση του εγκαταλελειμμένου ακάλυπτου του πολυχώρου 6 DOGS σε πραγματικό κήπο, δηλώνει τις προθέσεις τους. «Η αρχιτεκτονική μπορεί να ανάγεται σε τέχνη σε κάθε στιγμή και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Σε συνθήκες προβληματικές όπως αυτές που ζούμε, αυτή η αναγωγή έχει ακόμα περισσότερο νόημα και ενδιαφέρον».
2015 Chicago Architecture Biennial
«The state of the art of Architecture»
3 Οκτωβρίου 2015 – 3 Ιανουαρίου 2016