Οι Βρετανοί αγαπούν πολύ τη Λι Μίλερ, μια Αμερικανίδα που έκανε δεύτερη πατρίδα της τη χώρα τους: το 2007, η μεγάλη έκθεση με φωτογραφίες της στο Victoria & Albert Museum ήταν από τις πιο επιτυχημένες εκείνης της χρονιάς. Τότε, είχαμε την ευκαιρία να δούμε τα διάσημα πορτρέτα της: του Πολ Ελιάρ, της Κολέτ, του Πικάσο, του Ζαν Κοκτό, του Χένρι Μουρ, του Μαξ Ερνστ, του Χουάν Μιρό κ.ά. Φέτος, ένα άλλο λονδρέζικο μουσείο αποκαλύπτει μια διαφορετική πλευρά της, με εικόνες της από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και, επιπλέον, με τον φακό της στραμμένο στις γυναίκες: στα πεδία των μαχών, στα εργοστάσια όπλων και πυρομαχικών, στις ρημαγμένες από τους βομβαρδισμούς πόλεις.
Τέτοιες γυναίκες «συνάντησα» ένα βροχερό φθινοπωρινό πρωινό στο Imperial War Museum: δύο όμορφες νεαρές Λονδρέζες σε ένα καταφύγιο του Downshire Hill, το 1941· τη Μάρθα Γκέλχορν, πολεμική ανταποκρίτρια και σύζυγο του Ερνεστ Χέμινγουεϊ στο Λονδίνο, το 1943· μια Γαλλίδα κατηγορούμενη για συνεργασία με τους Γερμανούς, το 1944· μια Αυστριακή λυρική τραγουδίστρια στα συντρίμμια της Οπερας της Βιέννης, το 1945· μια παρέα άστεγων κοριτσιών στη Βουδαπέστη, την ίδια χρονιά. Και, φυσικά, την ίδια τη Λι Μίλερ: περιζήτητο μοντέλο της δεκαετίας του ’30, σπουδαία πορτρετίστα της Vogue αργότερα, μούσα των σουρεαλιστών και του Μαν Ρέι και στενή φίλη του Πικάσο. Κυνήγησε απεγνωσμένα την περιπέτεια ακολουθώντας τις συμμαχικές δυνάμεις, σε μια προσπάθεια να ξεφύγει από τους προσωπικούς δαίμονές της: στα επτά της χρόνια είχε βιαστεί από άγνωστο άνδρα, εξαιτίας του οποίου είχε προσβληθεί, μάλιστα, από βλενόρροια…
Στην μπανιέρα του Χίτλερ
Στα τέλη Απριλίου του 1945, οι Σύμμαχοι προελαύνουν στην ηττημένη Γερμανία. Στο Μόναχο, πρωτεύουσα της Βαυαρίας και κέντρο του ναζιστικού κόμματος, Αμερικανοί στρατιώτες μπαίνουν στο πολυτελές διαμέρισμα του Χίτλερ, στον αριθμό 16 της Prinzregentenplatz και θαμπώνονται από τη χλιδή που αντικρίζουν. Μαζί τους είναι η 38χρονη τότε Λι Μίλερ, που με μια μικρή Rolleiflex είχε καλύψει, μεταξύ άλλων, την πολιορκία του Σαν Μαλό, τις μάχες στο Λουξεμβούργο και την Αλσατία, την απελευθέρωση του Νταχάου, του Μπούχενβαλντ και του Παρισιού.
Το δικό της ενδιαφέρον στρέφεται στο μεγάλο μπάνιο, με το ασπρόμαυρο πορτρέτο του Φύρερ και το αρχαιοελληνικής εμπνεύσεως γυναικείο γλυπτό. Βγάζει τη σκονισμένη στρατιωτική στολή και τις ανδρικές μπότες της, μπαίνει στην μπανιέρα και απολαμβάνει ένα αναζωογονητικό αφρόλουτρο, ενώ και ο σύντροφός της, φωτογράφος του Time Life Ντέιβιντ Σέρμαν, την απαθανατίζει.
Η φωτογραφία αυτή φυσικά περιλαμβάνεται στην έκθεση «Lee Miller: A Woman’s War» δίπλα σε 150 άλλες. Οι περισσότερες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Αλλωστε, μόλις στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο μοναχογιός της Μίλερ, Αντονι Πενρόουζ, έκπληκτος ανακάλυψε στη σοφίτα και σε διάφορα σημεία του σπιτιού τους κρυμμένα αρνητικά, ασπρόμαυρες φωτογραφίες και ημερολόγια της μητέρας του και έμαθε, μ’ αυτόν τον αναπάντεχο τρόπο, πληροφορίες για τη ζωή και το παρελθόν της, τις οποίες αγνοούσε.
Γιατί αξίζει να τις δει κανείς; Γιατί είναι σημαντική αυτή η έκθεση; Γιατί, όπως τονίζει η επιμελήτριά της, Χίλαρι Ρόμπερτς, «η Μίλερ, με τις εικόνες της απέδειξε πως οι συνέπειες αυτού του πολέμου δεν “εξαφανίστηκαν” με τη συνθήκη παράδοσης των Γερμανών. Αυτή είναι η κληρονομιά της στις επόμενες γενιές»…
Διαλυμένη ζωή
Και η ίδια η Μίλερ, άλλωστε, βίωσε έντονα τις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά το τέλος του, επέστρεψε στο Λονδίνο και παντρεύτηκε τον ζωγράφο και ιστορικό τέχνης Ρόλαντ Πενρόουζ. Το 1947 έγινε μητέρα, αλλά ούτε ο γάμος ούτε η μητρότητα τη γέμιζαν. Διατηρούσε εξωσυζυγικές σχέσεις, όπως και ο άντρας της. Αρχισε να βυθίζεται στο αλκοόλ και στα υπνωτικά χάπια. Υπέφερε από μετατραυματικό στρες, το οποίο οι γιατροί απέδιδαν στις πολεμικές εμπειρίες της. Είχε καταγράψει τον πόνο, τη φρίκη και την αγωνία του πολέμου αλλά και την ελπίδα για την επόμενη, καλύτερη μέρα. Αυτό δηλαδή που και η ίδια αναζητούσε στη ζωή της, αλλά δεν κατάφερνε να βρει…
Δεν ήθελε να βλέπει πια τις φωτογραφίες της· τις καταχώνιαζε στα πιο απίθανα μέρη. Εγινε βίαιη και απρόβλεπτη με κυκλοθυμικά ξεσπάσματα. Οι μοναδικές στιγμές τις οποίες απολάμβανε ήταν όταν επισκέπτονταν τη φάρμα της οικογένειας στο Εσεξ οι δυο πιο στενοί φίλοι της, ο Πάμπλο Πικάσο και ο Χένρι Μουρ. Τους έβρισκε το ξημέρωμα να πίνουν ουίσκι και να κουβεντιάζουν.
Οταν βρέθηκα ξανά στον καταπράσινο κήπο του Imperial War Museum είχε πια μεσημεριάσει κι ένας θαμπός ήλιος προσπαθούσε να βγει μέσα από τα σύννεφα. Στο μυαλό μου ήρθε η φωτογραφία της Λι Μίλερ, με στρατιωτική στολή και κράνος, στη Νορμανδία. Φαινόταν ήρεμη, χαμογελούσε. Για όλους τους υπόλοιπους, ο πόλεμος τελείωσε μερικούς μήνες αργότερα. Για εκείνη, τελείωσε στις 21 Ιουλίου 1977, όταν πέθανε από καρκίνο σε ηλικία 70 ετών, έχοντας προλάβει να κρατήσει στην αγκαλιά της τη νεογέννητη εγγονή της, Εϊμι…
Η ζωή της πριν από τον πόλεμο
Το 1919, σε ένα δρόμο της Νέας Υόρκης, μια λιμουζίνα φρέναρε ξαφνικά μπροστά της. Επιβάτης ήταν ο Κοντέ Ναστ, εκδότης της Vogue και του Vanity Fair, που θαμπωμένος από την ομορφιά της τής πρότεινε να φωτογραφηθεί για τα περιοδικά του. Η Λι Μίλερ ήταν μόλις 18 ετών. Τα επόμενα χρόνια οι λαμπερές φωτογραφίσεις της την έκαναν γνωστή στις ΗΠΑ, με κασέ που διαρκώς ανέβαινε. Η ίδια απολάμβανε τη νέα ζωή της. Αλλά περισσότερο διασκέδαζε βλέποντας τους άνδρες να την ακολουθούν σαν σκυλάκια! Στους ερωτικούς συντρόφους της, εκείνη την εποχή, περιλαμβάνονταν πολιτικοί, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες… Μέσα σε μια δεκαετία είχε ήδη «χορτάσει». Το 1929 έφυγε για το Παρίσι. Αναζήτησε τον σουρεαλιστή φωτογράφο Μαν Ρέι και του ζήτησε να την προσλάβει ως βοηθό του. Πήρε τη θέση, αλλά όχι μόνο. Εγινε και ερωμένη του. Μαζί του μπήκε στους κύκλους των Γάλλων διανοουμένων. Αφέθηκε στα χέρια του σαν εύπλαστο ζυμάρι. Ομως ο Μαν Ρέι τη ζήλευε αφόρητα. Η Λι δεν άντεξε τόση «τοξικότητα». Επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Μια νέα καριέρα, της φωτογράφου, μόλις ξεκινούσε.
«Lee Miller: A Woman’s War», έως τις 24 Απριλίου 2016, www.iwm.org.uk