Οσο φιλοξενούνταν στο κτίριο της οδού Ακαδημία 23 η Ενωση Ανταποκριτών Ξένου Τύπου, δεν είχα μπει ποτέ από την πλαϊνή πόρτα του ισογείου. Ούτε φυσικά είχα κατέβει στα υπόγεια με τις εγκαταστάσεις του εξαερισμού. Αυτή τη φορά, ήταν μέρος της διαδρομής για μια ημίωρη επίσκεψη σ' αυτό το αρχοντικό κτίριο, που φιλοξενεί, μέχρι την Κυριακή 29 Μαΐου, μία από τις πιο ευθύβολες, συναρπαστικές αλλά και σκληρές εκθέσεις που έχουν φιλοξενηθεί ποτέ στην Αθήνα. Για την ακρίβεια δεν ξέρω αν είναι ακριβώς έκθεση, δεν ξέρω αν είναι περφόρμανς ή αν είναι μια αποτύπωση της ιστορίας του ρατσισμού, μέσω των παραστατικών τεχνών. Είναι όλα αυτά μαζί. Πάντως η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση εξασφάλισε για το αθηναϊκό κοινό την έκθεση του Νοτιοαφρικανού Μπρετ Μπέιλι με τον τίτλο «Exhibit B», που έχει ταξιδέψει ήδη σ' όλο τον κόσμο.
Ο Μπρετ Μπέιλι κάνει κάτι φαινομενικά απλό, αλλά εξαιρετικά δυνατό, εμπνευσμένο για τον θεατή/δέκτη, που σε καμία περίπτωση δεν φεύγει από το κτίριο της οδού Ακαδημίας 23 όπως την ώρα που μπήκε. Διότι ο επισκέπτης στέκεται, στη διάρκεια αυτής της ημίωρης επίσκεψης, μπροστα σε εγκαταστάσεις που στο κέντρο τους φιλοξενούν πραγματικά πρόσωπα (όλοι μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα για χρόνια ή γεννήθηκαν στην Ελλάδα). Σε κάθε δωμάτιο υπάρχει μια εγκατάσταση, που μας ξεναγεί στην ιστορία της αρρωστημένης επίδειξης ισχύος όταν οι ευρωπαϊκές χώρες αποικούσαν τις αφρικανικές, είτε στη νοσηρή αντίληψη του ναζισμού για τους ανθρώπους με άλλο χρώμα, είτε στους βάρβαρους αποκλεισμούς του καθεστώτος του απαρτχάιντ, είτε στην πολύ συνηθισμένη παρουσία και αντιμετώπιση των σημερινών μεταναστών, που βρίσκονται γύρω μας.
Γιατί καθώς προχωράει ο επισκέπτης αντικρίζοντας πολύ σκληρές αποτυπώσεις των μεθόδων «σωφρονισμού» ή τιμωρίας των μαύρων της Αφρικής από τους τότε Ευρωπαίους αποικιοκράτες, ξαφνικά, σε μια μισογκρεμισμένη πρώην τουαλέτα του κτιρίου, αντικρίζει έναν… σαν κι εμάς! Η ταμπελίτσα που υπάρχει μπροστά στο κάθε «έκθεμα/πειστήριο» έγραφε σ' αυτό το σημείο: «Σύριος – Ευρεθέν αντικείμενο». Ισως ήταν η στιγμή που ο επισκέπτης παύει να φρικιά απλώς από τις μεθόδους που κάποτε συνέβησαν και αφάνισαν χιλιάδες, εκατομμύρια ανθρώπους, στην ίδια τη γη που γεννήθηκαν ή σε άλλη όταν πουλήθηκαν σκλάβοι ή απλώς από τη «στενομυαλιά» των τότε πολιτισμένων μπροστά στις διαφορετικές ανθρωπολογικές εικόνες που συναντούσαν στις περιηγήσεις και στις κατακτήσεις τους. Εκείνη τη στιγμή ο επισκέπτης βλέπει μπροστά του το σήμερα, έρχεται αντιμέτωπος με το βλέμμα του Σύριου αλλά και με τον εαυτό του. Με τον ίδιο τρόπο σε κοιτούν στα μάτια όλοι οι άνθρωποι που πήραν μέρος σ' αυτό το εξαιρετικά πρωτότυπο και συναρπαστικό εγχείρημα. Νιώθεις να διαβάζουν το πρόσωπό σου, να αναζητούν τις αντιδράσεις του επισκέπτη, να μεταφέρουν με το σώμα και το βλέμμα τους μερικές από τις πιο αποτρόπαιες στιγμές της παγκόσιας ιστορίας των τελευταίων αιώνων.
Είναι ασφαλώς μια απαιτητική έκθεση, εγκατάσταση, αφήγηση. Απαιτεί από τον επισκέπτη να αφεθεί συναισθηματικά, κάτι που γίνεται από την πρώτη εγκατάσταση. Από τους ανθρώπους που έφερναν ως εκθέματα στα μουσεία της Ευρώπης οι τότε αποικιοκράτες, για να δουν οι κάτοικοι της γηραιάς ηπείρου το διαφορετικό. Αλλά ταυτοχρόνως είναι και ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε το διαφορετικό, ανά τους αιώνες… Στο τελευταίο δωμάτιο υπάρχουν στον τοίχο τρεις φωτογραφίες παραμορφωμένων μαύρων και από κάτω τέσσερα κουτιά, με ισάριθμα κεφάλια να εξέχουν. Χρειάζονται μερικά δευτερόλεπτα, όσο χρειάζεται να κινηθεί το βλέμμα αυτών των ασώματων κεφαλών, για να αντιληφθεί ο επισκέπτης ότι αυτοί είναι πραγματικοί άνθρωποι -επίσης. Και κάποια στιγμή αρχίζουν να τραγουδούν. Σπαραχτικά, τρυφερά, συγκινημένα, συγκινητικά, σαν σπονδή σε όλους εκείνους που θυσιάστηκαν στην άφρονα επίδειξη ισχύ των ανθρώπων, προς άλλους, που κάποια στιγμή, για κάποιους λόγους, ήταν αδύναμοι ή απλώς είχαν άλλο χρώμα. Είναι τέσσερα μέλη της χορωδίας της Ναμίμπια και είναι ο μόνος χώρος που υπάρχουν καρέκλες για να ακουμπήσει ο επισκέπτης τη φόρτιση και τη συγκίνησή του.
Είναι στο κέντρο της Αθήνας, θα είναι εκεί μέχρι την Κυριακή 29 Μαΐου από τις 7 μ.μ.ως τις 10.20μ.μ. Οι επισκέψεις ξεκινούν κάθε 20 λεπτά, με μάξιμουμ 25 επισκέπτες κάθε φορά. Είναι σπουδαία εμπειρία. Και καλλιτεχνική και προσωπική.