Εχουν να θυμούνται οι παλαιότεροι στην Κέρκυρα τον σιορ Νίκο Βεντούρα να ξεκινάει κάθε πρωί τον περίπατό του, ντυμένος στα μαύρα με μια ομπρέλα στο χέρι για τις ξαφνικές μπόρες, από το σπίτι του κοντά στα Ανάκτορα μέχρι το γνωστό Κανόνι του νησιού. Ηταν ένας άνδρας ψηλός, ευθυτενής, με αινιγματικό βλέμμα όπως αποτυπώνεται στη φωτογραφία που υποδέχεται τους επισκέπτες στην αναδρομική έκθεση που διοργάνωσε η Δημοτική Πινακοθήκη Κέρκυρας για να τιμήσει έναν από τους σημαντικότερους Ελληνες χαράκτες.
Γεννημένος στο γύρισμα του αιώνα, το 1899, γόνος μιας αρχοντικής οικογένειας με ρίζες από τη Βενετία και μέλη τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Λορέντζο Μαβίλη, ο Νίκος Βεντούρας σπούδασε χημεία στη Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία στην Αθήνα, η οποία τον βοήθησε αργότερα στην επεξεργασία των χρωμάτων. Στο καλοσχεδιασμένο δίγλωσσο χρονολόγιο της αναδρομικής έκθεσης που συμπυκνώνει την πορεία του χαράκτη διαβάζουμε το ιδιόχειρο σημείωμά του για τα μαθήματα υδατογραφίας που ξεκίνησε το 1931 με τον σπουδαίο καλλιτέχνη της εποχής Αγγελο Γιαλλινά, τις μέρες και ώρες των μαθημάτων μέχρι και το κόστος. «Ηταν πολύ μεθοδικός. Κάθε έργο του ήταν ταξινομημένο με τα στάδιά του και τις σημειώσεις του. Τα είχε γράψει αναλυτικά και με τέτοιον τρόπο σαν να ήθελε να τα εκδώσει. Ηταν γλωσσομαθής και πολλά κείμενά του είναι γραμμένα γερμανικά, αγγλικά και γαλλικά», λέει στην «Κ» η επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης στην Κέρκυρα, Μαρίνα Παπασωτηρίου, η οποία οργάνωσε την έκθεση για τον Νικόλαο Βεντούρα.
Εχοντας να εξετάσει περισσότερα από 200 έργα, η κ. Παπασωτηρίου επέλεξε 70 αντιπροσωπευτικά χαρακτικά και ορισμένες ακουαρέλες από τη σύντομη ενασχόλησή του με την υδατογραφία. Η έκθεση «προϋπαντεί» τους επισκέπτες με έργα του καλλιτέχνη από τη γειτονιά της Πινακοθήκης και ένα χαρακτικό «εις μνήμη της 11ης Αυγούστου 1716» που αποτελεί έναν διακριτικό φόρο τιμής στη συμπλήρωση 300 ετών από την πολιορκία της Κέρκυρας.
«Καράβια» και «Κέρκυρα»
Καθώς περιδιαβάζουμε τα δωμάτια της πινακοθήκης παρακολουθούμε την πορεία από την πρώιμη στην ωριμότερη περίοδο του χαράκτη μέσα από τις δύο μεγάλες ενότητες του έργου του, τα «Καράβια» και την τοπιογραφία της «Κέρκυρας», όπου αφομοιώνει τα εικαστικά ρεύματα της εποχής του. «Μέσα από την ποικιλία των εικόνων βλέπουμε το πέρασμά του από τον ιμπρεσιονισμό σε πιο κυβιστικά στοιχεία και αργότερα στον εξπρεσιονισμό», σημειώνει η κ. Παπασωτηρίου.
Η Κέρκυρα επανέρχεται στη θεματολογία του Βεντούρα το 1970 με τη σειρά των περίφημων «Λιτανειών». Από τη θέση του παρατηρητή αποτυπώνει ένα χαρακτηριστικό της κερκυραϊκής ζωής με έντονες χρωματικές εκρήξεις, ενώ το έργο «Λιτανεία της Αναστάσεως του Αγίου Νικολάου στο Καμπιέλο» θεωρείται, όπως επισημαίνει η κ. Παπασωτηρίου, μια γνήσια έκφραση του εξπρεσιονισμού στη χαρακτική στην Ελλάδα.
Λιγότερο γνωστοί στο ευρύ κοινό αλλά εξαιρετικά εντυπωσιακοί και ενδιαφέροντες είναι οι «Αστερισμοί» του Βεντούρα, τους οποίους χαράσσει τη δεκαετία του ’60, αποτυπώνοντας το ενδιαφέρον του για την επιστήμη, το Διάστημα και τις προσωπικές του αναζητήσεις. Πρόκειται για χαλκογραφίες με θερμά και ψυχρά χρώματα, με κείμενο μέσα στο έργο, με «πυρετώδη κίνηση και ρυθμό», όπως διαβάζουμε στον κατάλογο της έκθεσης.
Το 1987 ο Γρηγόρης Καρύδης ήταν έξι ετών και την ημέρα των γενεθλίων του έλαβε ίσως το πιο απρόσμενο δώρο για ένα νεαρό αγόρι. Ο παππούς του, Νίκος Βεντούρας, ήρθε από την Κέρκυρα στην Αθήνα για να του ανακοινώσει ότι του χαρίζει όλα του τα έργα. «Εκανα χαρακτική και οξυγραφία μαζί του από τα τέσσερά μου χρόνια. Το εργαστήριό του άνοιγε για όποιον ενδιαφερόταν. Στις διακοπές του σχολείου και στις μεγάλες αργίες πηγαίναμε πάντα στην Κέρκυρα. Είχε δει το ενδιαφέρον μου για τη χαρακτική και πιστεύω ότι γι’ αυτό μου χάρισε τα έργα του. Τότε βέβαια του είχα πει ένα απλό ευχαριστώ. Ημουν ένα μικρό παιδί», αναφέρει στην «Κ» ο κ. Καρύδης, ο οποίος πλέον διαχειρίζεται το αρχείο του παππού του με ευαισθησία και εξωστρέφεια.
Με βάση τις δικές του μνήμες ανασυντέθηκε μια όψη του εργαστηρίου του Βεντούρα από τον εικαστικό Νίκο Κόκκαλη. Εκεί ο επισκέπτης θα δει προσωπικά αντικείμενα και εργαλεία του καλλιτέχνη, μια λιθογραφική πλάκα με τη γειτονιά της Γαρίτσας, χρώματα και μελάνια, αναλυτικές σημειώσεις για τις χημικές δοκιμές που έκανε, προσχέδια και ανατυπώσεις των έργων του και διαφορετικές εκδοχές της περίφημης «Στροφής», ένα από τα έργα του σπουδαίου Ελληνα χαράκτη, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.
Πριν αποχωρήσουμε από την έκθεση ο Βεντούρας μάς αποχαιρετά με τα ex libris και τις εικονογραφήσεις που φιλοτεχνούσε για βιβλία και ποιήματα, όπως του Ιάσονα Δεπούντη, με τον οποίο τον συνέδεε βαθιά φιλία και αλληλοεκτίμηση.
Ανθρωπος χαμηλών τόνων, κλειστός, αλλά ανήσυχος. Δεινός φωτογράφος, κοσμοπολίτης αλλά πιστός στην Κέρκυρα την οποία δεν εγκατέλειψε ποτέ, ούτε όταν του προτάθηκε να αναλάβει επικεφαλής του εργαστηρίου της ΑΣΚΤ την περίοδο του 1930. «Διακονούσε» στην τέχνη του αθόρυβα για πολλά χρόνια και μόλις το 1948 παρουσίασε τα έργα του στην Αθήνα και από τότε συμμετέχει σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως στις Μπιενάλε του Σάο Πάολο, της Αλεξάνδρειας, της Βενετίας. «Θεωρήσαμε ότι το κεφάλαιο Βεντούρας είναι μια προστιθέμενη αξία στον πολιτισμό της Κέρκυρας και νιώσαμε ότι είχαμε την υποχρέωση να συμβάλουμε στην ανάδειξη του έργου του», σημειώνει η πρόεδρος της Δημοτικής Πινακοθήκης Μαρία Μουζακίτη.
Με την αναδρομική έκθεση ο Νικόλαος Βεντούρας «επανασυστήνεται» στην Κέρκυρα, στην Ελλάδα και στον κόσμο. Είναι μόνο θετικό το γεγονός ότι τα έργα του θα παρουσιαστούν αργότερα στο Μουσείο Μπενάκη και έπειτα θα πάρουν τον δρόμο τους για το εξωτερικό, όπως μας πληροφορεί ο κ. Καρύδης. Από το νησί του ο Νικόλαος Βεντούρας έγινε ένα με τον κόσμο της τέχνης, αφομοίωσε τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του και καθιέρωσε το προσωπικό του ιδίωμα. Οπως έγραφε με αφορμή τη συμμετοχή του στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1964 «οι πρωτοπόροι κάνουν mode d’expression και έπειτα αρχίζει η μάζα να τους ακολουθεί και να κάνει expression a la mode».
Διάρκεια έκθεσης έως τις 9/10, Πινακοθήκη Δήμου Κέρκυρας.