Λίγα χιλιόμετρα έξω από την Πόλη του Φωτός, κρυσταλλικά θραύσματα και τοπία στην ομίχλη, επαναλαμβανόμενες αντανακλάσεις, διαυγή, υγρά και εφήμερα τοπόσημα παράγουν μια απτή οπτική ψευδαίσθηση. Ο Δανοϊσλανδός εικαστικός καλλιτέχνης Olafur Eliasson έρχεται στις Βερσαλλίες για να συνθέσει μια σειρά μεγάλης κλίμακας εγκαταστάσεων που καταφέρνουν να συλλάβουν την ομορφιά άυλων και ρευστών στοιχείων.
Με τη χρήση της τεχνολογίας αναπαράγει με τρόπο θεαματικό τη φύση, αποδομεί γνώριμους τόπους και καλεί τους θεατές να μη μείνουν μόνο θεατές, να μην καταναλώσουν απλά το μεγαλείο του χώρου, αλλά να παραγάγουν τη δικιά τους εμπειρία. «Φυσικά και δεν μπορείς να σχεδιάσεις την ατμόσφαιρα ενός χώρου. Αυτό πρέπει να παραχθεί από τους ανθρώπους που τον χρησιμοποιούν. Ωστόσο, η τέχνη μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία των συνθηκών κάτω από τις οποίες οι άνθρωποι εμπνέονται για να γίνουν ενεργοί συν-παραγωγοί του».
Από το 2008, οι Βερσαλλίες αποτελούν το καλοκαιρινό παρισινό ισοδύναμο της λονδρέζικης Γκαλερί Σερπεντάιν, έχοντας φιλοξενήσει καλλιτέχνες όπως ο Anish Kapoor, ο Jeff Koons και ο Takashi Murakami. Η εικόνα του Weather Project, εκείνου του εκτυφλωτικού ανατέλλοντος ήλιου που αναδύθηκε στην Τέιτ Mόντερν στο Λονδίνο (2003-2004), βάφοντας με ομιχλώδη πορτοκαλί λάμψη την ατμόσφαιρα, είναι αδιαμφισβήτητα από τα έργα του Eliasson που θα μείνουν χαραγμένα στη μνήμη και, θα τολμήσω να πω, στην Ιστορία. Ο ίδιος βλέπει την τέχνη ως συλλογική εμπειρία: «Οταν επισκέπτομαι μια έκθεση τέχνης, έρχομαι κοντά με άλλους σε ένα κοινό χώρο –εικονικό ή πραγματικό– και μοιράζομαι μια κοινή εμπειρία. Εκεί δημιουργείται ένας από τους πιο ενδιαφέροντες χώρους ανταλλαγής στην κοινωνία, στον οποίο μας επιτρέπεται να διαφωνούμε σχετικά με τη φύση της εμπειρίας που μοιραζόμαστε. Κατά κάποιον τρόπο, η τέχνη και ο πολιτισμός αποτελούν σημαντική εξάσκηση για την ουσιαστική εμπλοκή μας στη δημοκρατία».
Ο Eliasson αρθρώνει το δικό του εικαστικό λεξιλόγιο αντλώντας επιρροές από τον πατέρα του, καλλιτέχνη και μάγειρα, από καλλιτέχνες όπως ο Robert Irwin και ο Robert Rauschenberg, αλλά και αρχιτέκτονες όπως ο Buckminster Fuller και ο Einar Thorsteinn, με τον οποίο συνεργάστηκε χρόνια. «Η αρχιτεκτονική πρέπει να επεκτείνει την εργαλειοθήκη της ώστε να συμπεριλάβει επαγγελματίες από άλλους τομείς –καλλιτέχνες, χορευτές, φιλόσοφους, κοινωνικούς επιστήμονες, φυσικούς, μάγειρες– όλους τους δημιουργικούς παραγωγούς της πραγματικότητας, προκειμένου να διατυπώσει νέες απαντήσεις για τον δημόσιο χώρο και την ατμόσφαιρα. Υπάρχει πολύ μεγάλη έμφαση στις μετρήσιμες, ποσοτικές, ρεαλιστικές επιλύσεις σχετικά με το δομημένο περιβάλλον. Πρέπει να αποκτήσουμε πίστη και στην αφαίρεση».
Οι ντελικάτες, μελαγχολικές κατασκευές και τα απόκοσμα σχέδιά του αμφισβητούν την πραγματικότητα και τον τρόπο αντίληψή της, συνθέτοντας επιβλητικές οφθαλμαπάτες. Eνας διαφορετικός ήλιος, ο Βασιλιάς Hλιος καθοδηγεί το τελευταίο έργο του στους κήπους και στο ανάκτορο του Λουδοβίκου ΙΔ΄, στην έκθεση που εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο και θα διαρκέσει ώς τις 30 Οκτωβρίου. Στο εσωτερικό, το φως και οι αντανακλάσεις κυριαρχούν.
Στην Αίθουσα του Ματιού του Βοδιού ένας βαθυκίτρινος καθρέφτης συνομιλεί με έναν μαύρο, παιχνιδίζοντας με την κλίμακα και τις οπτικές φυγές. Στην Αίθουσα του Ηρακλή αντικατοπτρίζεται ολόκληρη η όψη ενός «Περίεργου Μουσείου» φέρνοντας τον θεατή αντιμέτωπο με το είδωλό του, ενώ στην Αίθουσα των Φρουρών του Βασιλιά ένα ελαφρώς κυρτό κάτοπτρο ταλαντεύεται συμπυκνώνοντας την ηλιακή ενέργεια σε μια πορτοκαλί αχτίδα φωτός. Στην Αίθουσα των Κατόπτρων, η μπαρόκ-ροκοκό διακόσμηση συγχρονίζεται με τους λαμπερούς δακτυλίους, δημιουργώντας –μέσα από διαθλάσεις– συνέχειες, ασυνέχειες και προοπτικές που τείνουν προς το άπειρο, με μοναδικό σκοπό τον αποπροσανατολισμό του θεατή. Στο ισόγειο, δύο μικρές ορειχάλκινες σφαίρες, τα μάτια των Βερσαλλιών, επαναπροσδιορίζουν τη σχέση του σώματος με τον χώρο. «Προσεγγίζω τα πράγματα μέσα από τη δική μου χωρική εμπειρία. Οταν ήμουν έφηβος, ήμουν λάτρης του breakdancing και αυτή η εμπειρία της εξερεύνησης του κόσμου και της παραγωγής χώρου μέσα από το σώμα μου μού δίδαξε τη σημασία μιας σωματικής προσέγγισης για τη δημιουργία τέχνης».
Υδάτινο στοιχείο
Η διάσταση του χρόνου και το υδάτινο στοιχείο –ομίχλη, πάγος και νερό– διατρέχει τον υπαίθριο χώρο. «Ενδιαφέρομαι για τη χρήση εφήμερων στοιχείων στα έργα τέχνης μου γιατί αυτά βρίσκονται σε κατάσταση διαρκούς αλλαγής και συχνά στα όρια της αντίληψής μας. Μας προκαλούν να αμφισβητήσουμε τη σταθερότητα του κόσμου που αντιλαμβανόμαστε και προτείνουν ότι μπορούμε να αλλάξουμε την ίδια την πραγματικότητα». Ο πανύψηλος καταρράκτης που χύνεται στο Μεγάλο Κανάλι επιβάλλεται στους αχανείς κήπους.
Γνωστός για τις περιβαλλοντικές του ανησυχίες, βρίσκει πρόσφορο έδαφος στο τεχνητό τοπίο των Βερσαλλιών για να εστιάσει στην κοινωνική διάσταση της τέχνης. Τα δύο έργα του, «Glacial rock flour garden» και «Fog assembly», οπτικοποιούν την κλιματική αλλαγή μέσα από το λιώσιμο των πάγων. Από τη μια συνθέτει έναν κρυσταλλικό καμβά από υπολείμματα βράχου της Γροιλανδίας, θυμίζοντας άνυδρη γη και θρυμματισμένο πάγο, και από την άλλη απεικονίζει την εξάτμιση του νερού ως απείκασμα μιας κυκλικής ονειρικής ομίχλης που μετασχηματίζεται διαλύοντας τα όρια των αντικειμένων.
Ο ακτιβισμός του κορυφώνεται στο πρότζεκτ «Little Sun» που συνδιαμόρφωσε με τον μηχανικό Frederik Ottesen. Ο ήλιος επανεμφανίζεται ως δυναμικό υποκείμενο που παρέχει, μέσω ηλιακής ενέργειας, φως σε κοινότητες χωρίς ηλεκτρισμό, ξεκινώντας από 10 αφρικανικές χώρες. Σειρά έχει ένας ηλιακός φορτιστής διάρκειας 155 ωρών. «Είμαι απίστευτα ενθουσιασμένος για την κυκλοφορία του Little Sun Charge. Προσφέρει στους ανθρώπους ένα μέσο για τη φόρτιση των κινητών συσκευών τους όταν βρίσκονται εν κινήσει, είτε βρίσκονται κοντά σε ηλεκτρικό ρεύμα είτε όχι».
Ενθουσιώδης και προσιτός, πιστεύει στη συλλογικότητα και συζητάει με πάθος για το γραφείο του στο Βερολίνο. Ενενήντα συνεργάτες: αρχιτέκτονες, οξυγονοκολλητές, καλλιτέχνες, ξυλουργοί, συντάκτες, φωτογράφοι, εικονολήπτες, ιστορικοί τέχνης, μάγειρες, λογιστές γευματίζουν καθημερινά όλοι μαζί. «Τα κοινόχρηστα γεύματα είναι κεντρικής σημασίας στο ανοιχτό περιβάλλον του στούντιό μου. Το να μαγειρεύεις σημαίνει ότι φροντίζεις τους άλλους, ακριβώς γιατί είναι εξαιρετικά σημαντικό το τι βάζουμε στο σώμα μας. Πιστεύω ότι τα υγιεινά, τοπικά και χορτοφαγικά φαγητά που σερβίρονται εδώ επιδρούν αποτελεσματικά στα έργα τέχνης που παράγονται εδώ».
Ποιος είναι
Γεννημένος το 1967, o Olafur Eliasson αποφοίτησε το 1995 από τη Βασιλική Δανική Ακαδημία Καλών Τεχνών και μετακόμισε στο Βερολίνο όπου και ίδρυσε το στούντιό του. Εχει λάβει μέρος σε αμέτρητες εκθέσεις ανά τον κόσμο. Αντιπροσώπευσε τη Δανία στην 50ή Μπιενάλε Τέχνης της Βενετίας (2003), σχεδίασε το Περίπτερο της Γκαλερί Σερπεντάιν με τον Kjetil Thorsen των Snohetta (2007) και τις όψεις του Συναυλιακού Κέντρου Harpa στο Ρέκιαβικ (2011) με τους Henning Larsen Architects, ενώ συνεργάστηκε με το Ιδρυμα Louis Vuitton στο Παρίσι (2014). Από τα τελευταία έργα του, το διαμπερές ομιχλώδες δαχτυλίδι Vaer i vejret για την παιδική χαρά τέχνης στο πάρκο Ordrupgaard (2016) και η Cirkelbroen, η κυκλική γέφυρα στο Christianshavn της Κοπεγχάγης (2015).