Ερχονται στιγμές που όταν παρακολουθώ το «Game of Thrones» (GOT) σκέφτομαι τον Ιερώνυμο Μπος. Πάντοτε είχα μιαν ιδιαίτερη αδυναμία στο εξωφρενικό, στο γκροτέσκο, στο εξαίσια εφιαλτικό και γεμάτο μαύρο –σκατολογικό ενίοτε– χιούμορ του. Για να είμαστε σοβαροί, επί της ουσίας ουδεμία σχέση τίθεται ανάμεσα στο GOT και τη ζωγραφική του Μπος. Ομως το ίδιο αίσθημα απειλής και μιας ακατονόμαστης, ειδεχθούς βίας που αναμένεται να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή, εις βάρος δικαίων και αδίκων, ηλικιωμένων και βρεφών, που με διακατέχει βλέποντας το GOT, με καταλαμβάνει και όταν διατρέχω τους πίνακες του Μπος. Παίζει ρόλο και το μεσαιωνικό στοιχείο –ένας Μεσαίωνας όμως διαστρεβλωμένος: το GOT παρουσιάζει έναν εναλλακτικό μεσαίωνα, κάτι σαν παράλληλο σύμπαν– το ίδιο όμως και ο μεσαίωνας του Μπος: κινείται πάντοτε σε τοπία που μοιάζουν οικεία, γήινα, την ίδια στιγμή όμως, μέσα από ελάχιστες λεπτομέρειες, μετατρέπονται σε ξένους τόπους, σφαγεία ή ερήμους ενός επέκεινα που δεν συγκρίνεται με καμία γνωστή εικόνα της κόλασης.
Πρόσφατα, στο ωραίο σάιτ Artspace, η Alexandra Peers έκανε μια κάπως λοξή καταγραφή: τους «Δέκα Απολύτως Χειρότερους Τρόπους για να Πεθάνεις σε έναν Πίνακα του Ιερώνυμου Μπος». Επιλέγοντας από διάφορα έργα του, η Peers στέκεται ιδιαίτερα στο αδιαφιλονίκητο αριστούργημά του, τον «Κήπο των ηδονών»: το πασίγνωστο τρίπτυχο, με την εικόνα των Πρωτόπλαστων στα αριστερά, τον Παράδεισο στο κέντρο και, βέβαια, την Κόλαση στα δεξιά. Το αποτέλεσμα είναι, ακολουθώντας την κίνηση του δείκτη του ρολογιού, το βλέμμα σου να καταλήγει πάντοτε στην Κόλαση, όπου βέβαια, όπως σε κάθε έργο του Μπος, η σημασία κρύβεται στη λεπτομέρεια.
Για να είμαι ειλικρινής, ακόμα και στις σκηνές των παραδείσιων τέρψεων και σε εκείνο των Πρωτόπλαστων, εάν επιμείνεις σε κάποιες λεπτομέρειες, υπάρχει κάτι ανησυχαστικό στις εικόνες ευτυχίας ή ουράνιας γαλήνης που παρουσιάζει, όχι καθησυχαστικό. Αλλόκοτα φυτά, άνθη και δέντρα, παράξενα ζώα, σαν μεταλλαγμένα ή παραμορφωμένα, τα ίδια τα τοπία έχουν κάτι το μυστηριακό μα διόλου αισθησιακό. Περίεργος κήπος ηδονών είναι αυτός, πράγματι!
Για τις εικόνες της Κόλασης δεν χρειάζεται ούτε συζήτηση. Η Peers ξεχωρίζει και περιγράφει χειρουργικές εγκεφάλου χωρίς αναισθητικό, εικονικούς πνιγμούς με οινόπνευμα, τσουλήθρες πάνω σε ξυράφια, εκδορά με χορδές άρπας, σοδομισμούς άνευ της συγκατάθεσης και των δύο μερών, κατάποση ανθρώπων και εν συνεχεία αφόδευσή τους από κτηνώδη πτηνά κ.ο.κ. Και όμως, με κάτι τέτοια σου ανοίγει η όρεξη: φέτος είναι τα 500 χρόνια του θανάτου του Μπος και το Πράντο το γιορτάζει με μια μεγάλη ρετροσπεκτίβα. Οσοι πιστοί… έως 11/9.