Εκείνη. Ψηλόλιγνη, εύθραυστη σαν μίσχος λουλουδιού. Μελαχρινή, με μακριά κυματιστά μαλλιά. Με πράσινα, ζαφειρένια μάτια. Με μια αδιόρατη μελαγχολία στο βλέμμα. Κι εκείνος. Ερωτευμένος. Μπροστά στο καβαλέτο του ή πίσω από την κάμερά του, να αποτυπώνει σε καμβάδες και φωτογραφίες την ομορφιά της. Καμιά άλλη γυναίκα δεν ζωγράφισε τόσο πολύ. Εκείνος ήταν ο Πάμπλο Πικάσο. Κι εκείνη η Ολγα Χόχλοβα, η πρώτη του σύζυγος. Την ιστορία τους αφηγείται η έκθεση «Olga Picasso» που πριν από λίγες μέρες εγκαινιάστηκε στο Musée Picasso, στο Παρίσι, και μέσα από 350 έργα φωτίζει πτυχές της πολυετούς και πολυκύμαντης σχέσης τους. Από το 1917, όταν γνωρίστηκαν, μέχρι το 1955, όταν η πρώτη μεγάλη μούσα του Ισπανού ζωγράφου πέθανε από καρκίνο…
Με την πρώτη ματιά
Ρώμη, Φεβρουάριος 1917. Ο 36χρονος Πάμπλο Πικάσο βρίσκεται στην ιταλική πρωτεύoυσα έχοντας αποδεχθεί την πρόταση να σχεδιάσει τα κοστούμια και τα σκηνικά του μπαλέτου «Παρέλαση» από τα ρωσικά μπαλέτα του Σεργκέι Νταγκίλεφ, σε μουσική του Ερίκ Σατί, χορογραφία του Λεοντίτ Μασίν και λιμπρέτο του Ζαν Κοκτό – ενός έργου που ένωνε τον κυβισμό, τον κινηματογράφο και το τσίρκο! Εχει μόλις χωρίσει από την ερωμένη του Ιρέν Λαγκούτ, με δική της πρωτοβουλία, και είναι βαθιά απογοητευμένος. Στις πρόβες θα συναντήσει για πρώτη φορά την 26χρονη Ολγα Χοχλόβα, μία από τις πιο ταλαντούχες χορεύτριες της γενιάς της. Θα κεραυνοβοληθεί! Θα γιατρευτεί αμέσως από το… chagrin d’ amour για την Ιρέν.
Σε μία από τις φωτογραφίες που εκτίθενται στο μουσείο, από τις πρώτες μέρες της γνωριμίας τους, η Ρωσίδα (κόρη στρατηγού που εξαφανίστηκε λίγο αργότερα, στη διάρκεια του Οκτωβριανής Επανάστασης) χαμογελάει δειλά στον φακό και ο ζωγράφος την κρυφοκοιτάζει εκστασιασμένος. Ομως, μέχρι την πρεμιέρα της «Παρέλασης», στις 18 Μαΐου, στο παρισινό Théâtre du Châtelet, η νεαρή αντιστέκεται σθεναρά στο φλερτ του. Ο Πάμπλο πεισμώνει. Δεν αντέχει δεύτερη απόρριψη, τόσο σύντομα. Ο Νταγκίλεφ του εξηγεί ότι η Ολγα προέρχεται από ένα πολύ συντηρητικό και αυστηρό οικογενειακό περιβάλλον και τον συμβουλεύει να μην την προσεγγίσει όπως τις προηγούμενες γυναίκες της ζωής του. Κι εκείνος αμέσως της ζητά να τον παντρευτεί!
Η μητέρα του δεν ενθουσιάζεται αρχικά στην ιδέα μιας ξένης νύφης. Για να κάμψει τις αντιρρήσεις της, ζωγραφίζει την αγαπημένη του με την παραδοσιακή ισπανική φορεσιά και της στέλνει τον πίνακα (επίσης ανάμεσα στα εκθέματα). Ο γάμος γίνεται τον Ιούλιο της επόμενης χρονιάς, στον ρωσικό ορθόδοξο καθεδρικό ναό της Rue Daru, με κουμπάρους τον Ζακ Κοκτό και τον Γκιγιόμ Απολινέρ. Οι νεόνυμφοι εγκαθίστανται σ’ ένα διαμέρισμα στη Rue La Boétie. Είναι ευτυχισμένοι! Η Ολγα έχει βρει την ισορροπία που αποζητούσε. Δεν διστάζει να εγκαταλείψει την καριέρα της χορεύτριας και να αφοσιωθεί στον ρόλο της συζύγου και μητέρας – ο γιος τους, Πάολο, γεννιέται τον Φεβρουάριο του 1921. Ο Πάμπλο για πρώτη φορά νιώθει να πατάει τόσο γερά στα πόδια του. Η αγάπη της γίνεται κινητήριος δύναμη και αστείρευτη έμπνευση. Ζωγραφίζει ακατάπαυστα, με πρωτόγνωρο πάθος.
Από εκείνα τα χρόνια, του… μέλιτος, είναι τα περισσότερα έργα της έκθεσης.
Ομως η ευτυχία δεν έμελλε να διαρκέσει για πάντα. Τον χειμώνα του 1927, στο φημισμένο πολυκατάστημα Galeries Lafayette, o 45χρονος Πικάσο, αντίκρισε την κατάξανθη και χυμώδη Μαρί-Τερέζ Γουόλτερ. Ετών 17! Την ακολούθησε στον δρόμο, σαν μαγεμένος, και την ώρα που εκείνη ετοιμαζόταν να μπει στο μετρό την άρπαξε από το μπράτσο. «Είμαι ο Πικάσο! Εσύ κι εγώ, μαζί, θα κάνουμε σπουδαία πράγματα», της είπε. Η σχέση τους κρατήθηκε ως επτασφράγιστο μυστικό για πολλά χρόνια. Σε ένα διαμέρισμα που είχε νοικιάσει πολύ κοντά σ’ αυτό όπου έμενε με τη σύζυγό του και τον γιο τους, ο Πάμπλο Πικάσο ζούσε μια δεύτερη ζωή με τη νεαρή ερωμένη του. Ηταν τρελός για εκείνη! Σύμφωνα με κάποιους βιογράφους του, η Ολγα έμαθε για την ύπαρξή της όταν βρήκε μια φωτογραφία της στο πορτοφόλι του. Σύμφωνα με άλλους, εκείνος της αποκάλυψε τα πάντα όταν η Μαρί-Τερέζ έμεινε έγκυος, το 1934.
Ολέθρια σχέση
Τον επόμενο χρόνο, η κ. Πικάσο ζήτησε διαζύγιο και, ακολουθώντας τη συμβουλή των δικηγόρων της, τη μισή περιουσία. Ο σύζυγός της αρνήθηκε. Δεν ήθελε να την αποχωριστεί – όχι την Ολγα, την περιουσία του! Μολονότι έπαψαν να ζουν μαζί, λοιπόν, ουδέποτε χώρισαν επισήμως. Εκτοτε, ο ζωγράφος φρόντιζε με κάθε τρόπο να παρουσιάζει την πάλαι ποτέ συμβία και μούσα του ως σνομπ, νευρωτική, καταθλιπτική και απίστευτα σπάταλη (έλεγε μάλιστα πως ξόδευε τεράστια ποσά σε λούσα και πως τον ανάγκασε να προσλάβει έναν… στρατό από υπαλλήλους – από μαγείρισσα και καμαριέρα μέχρι μπάτλερ και σοφέρ). Στην καλύτερη περίπτωση, μιλούσε για αγεφύρωτες διαφορές στη φιλοσοφία, ακόμα και στις καθημερινές συνήθειές τους: «Στην Ολγα αρέσει το τσάι και το χαβιάρι. Εγώ προτιμώ τα λουκάνικα και τα φασόλια»…
Η Ολγα ποτέ δεν ξεπέρασε την οδύνη της προδοσίας του. Ούτε την αγάπη που ένιωθε για τον άντρα της. Οταν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Πικάσο εγκαταστάθηκε στη νότια Γαλλία, τον ακολούθησε· με όλα της τα υπάρχοντα σε μια βαλίτσα, από το ένα ξενοδοχείο στο άλλο, για να βρίσκεται κοντά του και να τον παρακολουθεί έστω και εξ αποστάσεως. Αλλά εκείνος αρνιόταν να τη συναντήσει, δεν απαντούσε καν στα γράμματά της με τα οποία του ζητούσε να δώσουν μία ακόμα ευκαιρία στον γάμο τους.
Αφησε την τελευταία της πνοή σε νοσοκομείο των Καννών, νικημένη από τον καρκίνο. Μέσω του γιου τους, μέχρι την τελευταία στιγμή εκλιπαρούσε τον Πικάσο να την επισκεφθεί. Δεν το έκανε ποτέ. Τέσσερα χρόνια μετά, ο Πικάσο παντρεύτηκε τη Ζακλίν Ρογκ, την οποία ζωγράφιζε ακατάπαυστα μέχρι τον δικό του θάνατο, το 1973. Στην έκθεση του Musée Picasso o επισκέπτης θα δει και ένα βίντεο. Η Ολγα, στην εξοχή, μαδάει μια μαργαρίτα και μουρμουρίζει: «Μ’ αγαπά, δεν μ’ αγαπά»… Αλλο ένα ενθύμιο από μια σχέση που στις πραγματικές της διαστάσεις δεν θα τη μάθουμε ποτέ.
Γυναικών… καταστροφέας
Μπορεί αρχικά η μητέρα του Πικάσο να ήταν επιφυλακτική απέναντι στη νύφη από τη Ρωσία, αλλά με τον καιρό οι δύο γυναίκες ανέπτυξαν μια ιδιαίτερη σχέση. Λέγεται, μάλιστα, πως η Ολγα, έκπληκτη άκουσε σε μια συνάντησή τους την πεθερά της να της λέει: «Καημένο μου κορίτσι, δεν ξέρεις πού έμπλεξες. Ο γιος μου σκέφτεται μόνο τον εαυτό του. Καμιά γυναίκα δεν θα είναι ευτυχισμένη μαζί του». Ισως αυτό να μην απείχε και πολύ από την πραγματικότητα. «Κάθε φορά που αλλάζω γυναίκα πρέπει να καταστρέψω την προηγούμενη» και «για μένα υπάρχουν δύο είδη γυναικών: οι βασίλισσες και τα χαλάκια της πόρτας», είναι δύο φράσεις που αποδίδονται στον Πάμπλο Πικάσο. Από τις επτά πιο σημαντικές γυναίκες της ζωής του, δύο αυτοκτόνησαν (η Μαρί-Τερέζ ήταν η μία) κι άλλες δύο τρελάθηκαν. Από τις δεκάδες συντρόφους και ερωμένες του καμιά δεν είχε το προνόμιο της αποκλειστικότητας. Η απιστία ήταν δεύτερη φύση του! Yπήρξε όμως μία που σώθηκε: η Φρανσουάζ Ζιλό, μητέρα της Παλόμα και του Κλοντ Πικάσο. Πώς; Το έχει αποκαλύψει η ίδια: «Εγκαταλείποντάς τον! Και δεν έχω ούτε μια στιγμή μετανιώσει γι’ αυτό».
Παρίσι, Musée Picasso, μέχρι τις 3 Σεπτεμβρίου,