Η Αθήνα είναι μοιραίο, κάποια στιγμή, να πάρει τη θέση που της αναλογεί στον παγκόσμιο χάρτη. Η δυναμική θα ξεδιπλωθεί, ασφαλώς, όταν συλλογικά ή ιδιωτικά διακρίνουμε τη σημασία που έχει η Ιστορία για το παρόν και το μέλλον. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; Ας πάρουμε ως παράδειγμα την Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Το ίδρυμα –ήδη από τις αρχές του αιώνα, οπότε και δημιουργήθηκε η Συλλογή του Δήμου Αθηναίων από τον τότε, βραχύβιο, δήμαρχο και εθνικό ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη– είχε στραμμένο το βλέμμα στην Ευρώπη και στη θέση της πόλης σε αυτήν.
Η Πινακοθήκη είχε σκοπό να διαδραματίσει τον ρόλο «του τρόλεϊ που σε πάει στις γειτονιές της Αθήνας», όπως λέει χαρακτηριστικά στην «Κ» ο Ντένης Ζαχαρόπουλος, καλλιτεχνικός διευθυντής του ιδρύματος. «Δεν δημιουργήθηκε για να αποτελέσει… αεροδρόμιο, όπως τα μουσεία μοντέρνας τέχνης. Ιδρύθηκε για να ενώσει τους κατοίκους με την πόλη. Είναι αυτό που θα λέγαμε εικαστικός δημοτικισμός». Εν προκειμένω, ωστόσο, στα πλέον των 100 χρόνια της παρουσίας της, δεν κατάφερε να ενταχθεί οργανικά στη ζωή της πόλης.
Με τον Γκίκα, τον Παπαλουκά, τον Μαλέα, τον Μπουζιάνη, η Δημοτική Πινακοθήκη δίνει το στίγμα καθ’ όλη την περίοδο της ύπαρξής της: ένα ίδρυμα που φέρνει στην επιφάνεια την ιστορία της Αθήνας, αλλά και τη σύνολη παρουσία της ως ευρωπαϊκής πρωτεύουσας. «Η χώρα μας δεν έχει σταματήσει να εκσυγχρονίζεται από την εποχή του Τρικούπη και του Βενιζέλου, απλώς δεν θέλησε ποτέ, στην πραγματικότητα, να ξεβολευτεί. Κάποιοι το προσπάθησαν, κατά τα πρότυπα του εκσυγχρονισμού, άρα και του ξεβολέματος, στην Ευρώπη», συνεχίζει ο κ. Ζαχαρόπουλος.
Η Μαρία Λάσνιγκ
Στο ίδιο πνεύμα αποφασίστηκε και η έκθεση της Αυστριακής Μαρίας Λάσνιγκ (1919-2014) «Το μέλλον επινοείται με θραύσματα του παρελθόντος», με την επιμέλεια του Χανς Ούλριχ Ομπριστ, που θα διαρκέσει έως τις 16/7. Ελευθερόφρων και τολμητίας, φεμινίστρια χωρίς ταμπέλες, γυναίκα δίχως αυτό να θέλει να τη διακρίνει, η καλλιτέχνις, όπως λέει ο Ντένης Ζαχαρόπουλος, «είναι το αντίδοτο στη μαυρίλα του Φράνσις Μπέικον». Ο τρόπος της ήταν ο αυτοσαρκασμός. Ταξίδευε συνεχώς στην Ελλάδα, με «ταξιδιωτικά πακέτα», ζούσε ελεύθερη σε διάφορα σημεία της χώρας, ζωγράφιζε και έγραφε, μακριά τόσο από τον ακαδημαϊσμό της Βιέννης όσο και από τα νέα κοινωνικά και καλλιτεχνικά κινήματα που την τοποθετούσαν σε «κουτάκια». Ηταν εκείνη που είδε το σώμα, κατ’ αρχάς το δικό της, ως εργαλείο ζωής. Φαίνεται, εξάλλου, και στα έργα της, για τα οποία, όταν πλέον είχε μεγαλώσει, έλεγε ότι αποτελούν «αντιγραφή των επιγόνων μου», κοιτάζοντας προς το μέλλον.
Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων θέλει να φέρει στο προσκήνιο την αδήριτη ανάγκη της πρωτεύουσας να να μάθει πώς φτάσαμε ώς εδώ και πώς μπορούμε να προχωρήσουμε. Θα γίνει, όμως, αυτό μέσα από τους θεσμούς; «Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτό που μου είχε πει ο Γιάννης Κουνέλλης: “Η καινούργια μποέμ πηγαίνει πλέον στους θεσμούς, όχι στα μπαρ”. Δείτε τι έκανε ο Σίμτσικ με την documenta: πέρα από τα σημεία της πόλης, απευθύνθηκε κατά βάσιν στα ιδρύματα, στους θεσμούς», αφηγείται στην «Κ» ο Ντένης Ζαχαρόπουλος, σκιαγραφώντας το όραμά του για την Πινακοθήκη.
«Αυτό που σχεδιάζουμε είναι η επανένταξη της Αθήνας στον ευρωπαϊκό χάρτη, με έργα που θα αγοράσουμε και εκθέσεις που θα διοργανώσουμε σχετικά με διεθνείς καλλιτέχνες που συνδέθηκαν με την Ελλάδα, όπως ο Ντε Κίρικο. Σχεδιάζεται, δε, η έκθεση της Λάσνιγκ να ταξιδέψει στην Κοπεγχάγη», δηλώνει ο κ. Ζαχαρόπουλος. Ο αναπληρωτής πρέσβης της Αυστρίας στην Ελλάδα Αλεξάντερ Βόιντα, μιλώντας στην «Κ», φαίνεται να συμφωνεί: «Η Μαρία Λάσνιγκ είναι η γέφυρα της Ελλάδας με την Ευρώπη. Ετσι πρέπει να δούμε την έκθεση στη Δημοτική Πινακοθήκη».