Η κουβέντα μας είχε ξεκινήσει, αρχές Ιουλίου, στην αυλή του μουσείου του στον Κάμπο της Τήνου και συνεχίστηκε, τέλη του ίδιου μήνα, στην Πάφο – χωρίς, ασφαλώς, να τελειώσει. Ο Κώστας Τσόκλης χάρισε ένα έργο στην κυπριακή πόλη, με την ευκαιρία του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2017, θεσμό που μοιράζεται με το Ωρχους της Δανίας. Πρόκειται, όπως λέει ο ίδιος, για την ακραία εφαρμογή της «ζωντανής ζωγραφικής» του· δέκα κάδρα που φυλακίζουν το τοπίο. Τα «Δέκα σημεία όρασης» του Τσόκλη είναι έργα που «θα μείνουν για πάντα εκεί, να δείχνουν αιωνίως μια διαφορετική εικόνα, μέχρι να καταστραφεί ο πλανήτης. Μετατρέπω τους θεατές από παθητικούς σε αλάνθαστους ζωγράφους – αντιγραφείς φυσικών φαινομένων», με τα δικά του λόγια. «Αυτήν τη φορά κλείνω το μάτι στον θεό – του είπα, “έλα να δημιουργήσουμε μαζί”. Τον εκβίασα. Εκοψα ένα κομμάτι από τη φύση του και το έκανα έργο. Eίναι μια απεγνωσμένη απάντηση στην αγωνία η τέχνη να ζει μαζί μας».
Και στις δύο συναντήσεις μας, ανέφερε ότι η ιδέα είναι σπουδαιότερη της εκτέλεσης ενός έργου τέχνης. Κοντοστάθηκα πολλές φορές, ξερόβηξα, έστω από μέσα μου, και συνέχισα να τον ακούω: «Οι άνθρωποι νομίζουν ότι βλέπουν. Ελάχιστοι και κοιτούν και βλέπουν. Αυτό θέλω, να μάθουν να βλέπουν. Είχα τρεις μήνες κλειστά τα μάτια και όταν τα άνοιξα, έστω και για μια-δυο στιγμές, ο κόσμος ήταν αλλιώς».
Μας είχε απαγορεύσει να βρεθούμε στον χώρο της εγκατάστασης, προτού εκείνη ολοκληρωθεί. Μαζί του, σε κάθε στιγμή, η σύζυγός του Ελένη, ο αρχιτέκτων Γιώργος Τριανταφύλλου, που σχεδίασε την εκτέλεση των «Δέκα σημείων όρασης» και δημιούργησε μια προτεινόμενη διαδρομή με το ξύλινο μονοπάτι, ο γλύπτης Δημήτρης Σκαλκώτος, που εκτέλεσε το έργο και η Χρυσάνθη Κουτσουράκη, διευθύντρια του Δημοτικού –πλέον– Μουσείου Τσόκλη, που συντόνιζε τους πάντες και τα πάντα.
Τη μανία του για δουλειά, ακόμη και στα 87 του, την έβλεπες στον τρόπο που συμπεριφερόταν όταν επέστρεφε στο ξενοδοχείο έπειτα από μία ακόμη ημέρα δουλειάς στην Πέτρα του Ρωμιού, λίγα χιλιόμετρα –ανάποδης, έστω, οδήγησης– έξω από την Πάφο. Δεν του έπαιρνες κουβέντα, μέχρι να καθίσει και να βάλει στο στόμα του το πρώτο θαλασσινό ή μια πιρουνιά μακαρονάδα. «Το έργο μου είναι αγιογραφίες του θεού και ταυτόχρονα αυτοπροσωπογραφίες. Νομίζω ότι αυτοβιογραφούμαι».
Οι τρεις αγωνίες του
Από την κουβέντα μαζί του, αντιλαμβάνεσαι ότι έχει τρεις αγωνίες: η πρώτη είναι «να βρω το τέταρτο βασικό χρώμα, για να αλλάξω τον κόσμο. Να βρω το χρώμα πέρα από το κίτρινο, το κόκκινο, το μπλε. Είναι η πιο σημαντική σκέψη που έχω κάνει – ανέφικτη και σχιζοφρενής, αλλά αξίζει». Η δεύτερη είναι «πώς θα κάνω το έργο να μην είναι νεκρό». Η τρίτη είναι «να βρω έναν τρόπο να καταργήσω τη χειρωνακτική μου εργασία, η οποία εκ των πραγμάτων ήταν κατώτερη από τους μεγάλους καλλιτέχνες του παρελθόντος. Ηθελα να δημιουργήσω έναν καινούργιο κόσμο. Σπας, όμως, τα μούτρα σου όταν ψάχνεις πράγματα εκ προοιμίου αδύνατα».
Επιμένει στους «δικούς του» ζωγράφους. «Το νερό και ο καθρέπτης είναι ο πρόγονός μας. Αν δεν υπήρχαν οι ζωγράφοι, δεν θα γνωρίζαμε τίποτε για την Ιστορία. Μετά, ήρθε η φωτογραφία, που ακρωτηριάζει το τοπίο, και ο καλλιτέχνης έχασε την πραγματική του αποστολή, να καταγράφει την Ιστορία και όσα τον απασχολούν. Ο κυβισμός και η αμπστραξιόν προσπάθησαν να βρουν έναν νέο τρόπο ύπαρξης για τη ζωγραφική – να δημιουργήσουν έναν τρόπο ανύπαρκτο, καινούργιο. Η τέχνη, όμως, δεν εξελίσσεται, αλλάζει. Μόνον η επιστήμη εξελίσσεται», λέει ο ίδιος.
Είπε τόσες φορές, συχνά χτυπώντας με απογοήτευση το χέρι στο τραπέζι, ότι δεν τα κατάφερε, που για μια στιγμή σκέφθηκα ότι θα του γυρίσει μπούμερανγκ. Λίγη σημασία έχει· ο Κώστας Τσόκλης, είτε συντονίζεσαι μαζί του είτε όχι, είναι ένας μεγάλος καλλιτέχνης, με τον οποίον έχουμε ακόμα τη χαρά να μπορούμε να συνομιλούμε. «Ενα πράγμα αγάπησα στη ζωή: τον έρωτα, τη στιγμή της κορύφωσής του, εκεί που δεν ξέρεις αν είσαι άντρας ή γυναίκα. Είμαι ένας λιτός άπληστος. Ζω μια μάχη με την αιωνιότητα. Αλλά, όπως είπε ο Πικαμπιά, δεν θα βρω ποτέ την απάντηση, διότι το παρόν είναι διηνεκές».