Δεν είναι απαραίτητο η πρωτεύουσα μιας δυτικοευρωπαϊκής χώρας να είναι… Παρίσι, Μαδρίτη ή Βερολίνο. Μπορεί κάλλιστα να είναι Οσλο: μια πόλη που δεν μοιάζει με μητρόπολη, πρωτεύουσα ενός κράτους που δεν «ακούγεται» παρά μόνο για το πόσο δημοκρατικό, κρύο και ακριβό είναι – και για τις φυλακές του, που δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από πεντάστερα ξενοδοχεία.
Το Οσλο είναι η πεμπτουσία της σύγχρονης δυτικής πρωτεύουσας σε όλα τα επίπεδα: ανοιχτότητα, καινοτομία, υψηλή αρχιτεκτονική, κουλ ντιζάιν, πολιτιστικός οργασμός και ασφάλεια. Μια πόλη στο αθόρυβο, το κέντρο της νορβηγικής πρωτεύουσας των 670.000 κατοίκων περπατιέται εύκολα. Φτάνοντας στον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό από το αεροδρόμιο, αν κανείς καταφέρει να βγει… αναίμακτα, δίχως να χάσει τον προσανατολισμό του, τότε δεν έχει παρά να κατευθυνθεί προς την οδό Karl Johan – την Ερμού ή την Τσιμισκή (χωρίς αυτοκίνητα) του Οσλο.
Στην οδό Karl Johan είναι σπαρμένα αξιοπρόσεκτα τοπόσημα: ο αυστηρός Καθεδρικός Ναός, το αρχιτεκτονικά περίπλοκο Κοινοβούλιο, η πρυτανεία του Πανεπιστημίου του Οσλο και το Εθνικό Θέατρο, όνομα και κτίριο βαρύ σαν ιστορία. Εξω από το Κοινοβούλιο συνάντησα ένα απρόσμενο θέαμα: Νορβηγοί μαθητές διαμαρτύρονταν, με πανό και djs, για τα «Λαϊκά Σχολεία» τεχνών και επαγγελμάτων, στα οποία εφαρμόζεται σύστημα χωρίς βαθμούς και εξετάσεις και η κυβέρνηση θέλει να καταργήσει. Τα πανό έγραφαν: «Γιατί θέλετε να κλείσετε το μόνο σχολείο που μας αρέσει;». First World problems, ξέρω…
Ταξίαρχος… πιγκουίνος
Στο «τέλος» του δρόμου, στην κορυφή τού κατ’ ευφημισμόν λόφου, ίσταται το Παλάτι του βασιλιά Χάραλντ Ε΄ και της βασίλισσας Σόνια. Χωρίς ιδιαίτερη, τουλάχιστον εμφανή, φύλαξη, ο αύλειος χώρος του ανακτόρου συγκεντρώνει νεαρές ηλικίες, που κάθονται στο πλακόστρωτο και στα γρασίδια και απολαμβάνουν τον ήλιο – πράγμα εξόχως σπάνιο. Στα αξιοσημείωτα: η βασιλική φρουρά εκπροσωπεί την πολυπολιτισμικότητα της Νορβηγίας και μπορούν να υπηρετήσουν όλα τα φύλα. Και κάτι ακόμη: ο Νιλς Ολαβ Γ΄ είναι ο ταξίαρχος της βασιλικής φρουράς και είναι… πιγκουίνος.
Στ’ αριστερά του παλατιού και προς το μεγάλο φιορδ του Οσλο, βρίσκεται το δημαρχείο της νορβηγικής πρωτεύουσας. Ο,τι έχετε φανταστεί, διαβάζοντας τη «Δίκη» του Κάφκα, για το πώς μπορεί ένα δημόσιο κτίριο να σου δημιουργήσει κρίση πανικού, αποκρυσταλλώνεται σε αυτό το σκούρο, επιβλητικό, πανύψηλο κτίσμα, με το τεράστιο ρολόι και τα μεγάφωνα στους πυργίσκους. Την ίδια στιγμή, συνειδητοποιείς ότι η Πλατεία Δημαρχείου είναι μία καμπύλη από κτίρια που αγκαλιάζουν τη δημοτική αρχή. (Η αρχιτεκτονική των Νορβηγών είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην Ιστορία.)
Από το δημαρχείο, υπάρχουν δύο επιλογές: είτε κινείσαι αριστερά προς τη νέα Οπερα είτε δεξιά προς το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Astrup Fearnley». Αν αργεί ακόμα η δύση του ηλίου, τότε ας μείνει η Οπερα για το τέλος. Στη διαδρομή προς το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης βρίσκεται το κτίριο του Βραβείου Νομπέλ Ειρήνης. Με περισσό σαρκασμό, οι hipster Νορβηγοί λένε ότι το συγκεκριμένο Νομπέλ δίνεται από τη χώρα τους διότι επικρατεί απόλυτη ησυχία. Παρά ταύτα, η Ειρήνη έχει βρει τη στέγη που της αξίζει, όσο ηχηρή και ήσυχη της αναλογεί.
Η διαδρομή από εκεί έως το μουσείο, με το φιορδ στ’ αριστερά, είναι ένας καταιγισμός επίδειξης πλούτου και αρχιτεκτονικής άμιλλας. Η συνοικία Tjuvholmen σε υποδέχεται στο μουσείο σύγχρονης τέχνης, αφού η καινοτόμα, και διασκεδαστική πολλές φορές, αρχιτεκτονική ματιά της Νορβηγίας απλώνεται σε μια χούφτα τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αυτό που θολώνει την εικόνα είναι τα δεκάδες ιστιοφόρα στη μαρίνα της περιοχής, που κρύβουν λίγο από τον ορίζοντα στο φιορδ του Οσλο.
Διά χειρός Ρέντσο Πιάνο
Το εντυπωσιακό κτίριο του μουσείου είναι διά χειρός Ρέντσο Πιάνο – οι καμπύλες και οι εμφανείς γραμμές ήταν ένας πρώτος μάρτυρας. Τα υπόλοιπα αποδεικτικά της αρχιτεκτονικής σκέψης του Πιάνο είναι το κανάλι που χωρίζει τις δύο πτέρυγες του μουσείου και η γυάλινη οροφή που τις ενώνει. H μόνιμη συλλογή βάζει τους Μαουρίτσιο Κατελάν, Ντέιμιεν Χιρστ, Gilbert & George, Χουάνγκ Γιονκ Πινγκ, Τζεφ Κουνς και Μάρτιν Κίπενμπεργκερ να συνομιλούν με σύγχρονους Νορβηγούς εικαστικούς όπως ο Gardar Eide Einarsson και ο Torbjorn Rodland. Η πτέρυγα των περιοδικών εκθέσεων φιλοξενεί έως τις 28 Ιανουαρίου την έκθεση «Effects of good government in the pit» του Matias Faldbakken, σύγχρονου εικαστικού, που είναι ένα από τα μεγάλα «εξαγώγιμα προϊόντα πολιτισμού» της Νορβηγίας. Η έκθεση είναι ένας ύμνος στην contemporary arte povera: ο Faldbakken τσακίζει, στην κυριολεξία, τα πιο σκληρά υλικά της μεταβιομηχανικής εποχής.
Η πόλη παραμένει σε κινητικότητα, δεν επαναπαύεται, είναι ένα ανοικτό εργοτάξιο: μεταξύ πολλών άλλων, ετοιμάζονται το νέο Μουσείο Μουνκ και η νέα Δημοτική Βιβλιοθήκη. Φανταστείτε απλώς, αυτά τα κτίρια, όταν θα είναι έτοιμα περί το 2020, με τι τεχνολογικές, οικολογικές και αρχιτεκτονικές προδιαγραφές θα έχουν τελικώς κατασκευαστεί…
Στην «πλάτη» της πρυτανείας, ένα τούβλινο κτίριο στέκεται αγέρωχο, δίχως να μαρτυρά την πυρηνική καλλιτεχνική έκρηξη που στεγάζει. Η Εθνική Πινακοθήκη κινείται στον «Χορό της ζωής» – έτσι ονομάζεται η έκθεση της μόνιμης συλλογής, που περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής και γλυπτικής από το Μπαρόκ έως τις μέρες μας, ενώ προηγούνται θησαυροί αρχαιοελληνικής τέχνης. Κάθε αίθουσα του μουσείου είναι ένα πέρασμα από τη μία εποχή στην άλλη, από το ένα ρεύμα στο άλλο.
H συλλογή
Φυσικά και ξεχωρίζει η αίθουσα με τα έργα του Μουνκ, αλλά δεν μπορείς να παραβλέψεις τον Πικάσο, τον Γκογκέν, τον Ματίς, τον Μονέ, τον Μανέ, τον Ροντέν, ούτε ασφαλώς τα έργα του Cy Twombly ή τη Συλλογή Christian Langaard, με έργα νορβηγικής ζωγραφικής από το 1400 έως το 1700, τοποθετημένα σε μία αίθουσα ακριβώς όπως στα σπίτια των συλλεκτών κάποτε: το ένα έργο χωρίς «ανάσα» δίπλα στο άλλο. Η αρίθμηση των αιθουσών δίνει σαφείς οδηγίες για τη διαδρομή, αλλά οι πόρτες που ενώνουν τις αίθουσες μπορεί να σε στείλουν κατευθείαν στον Μουνκ, παραβλέποντας τον καταιγισμό νορβηγικών φιορδ και χιονισμένων χωριών, αν δεν είναι ακριβώς του γούστου σου. Μια περιήγηση στην Εθνική Πινακοθήκη είναι στ’ αλήθεια ο μίτος στον λαβύρινθο της ιστορίας της τέχνης, όπου ξεχνάς τον έξω κόσμο και επικεντρώνεσαι στην τέχνη.
Καθώς, όμως, ο ήλιος πέφτει –αν είσαι τυχερός και έχει ανέβει δηλαδή– ο προορισμός των νέων Νορβηγών είναι η στέγη της Οπερας. Με γρανίτη και λευκό μάρμαρο, με το γυαλί για κάλεσμα φωτός, η Οπερα του Οσλο, όπως την υλοποίησε το βραβευμένο διεθνώς αρχιτεκτονικό γραφείο Snohetta το 2007, είναι η… Καλντέρα της Σκανδιναβίας: το ηλιοβασίλεμα, με την πανοραμική θέα στην πόλη, στο Barcode project (τη σειρά ούλτρα μοντέρνων αρχιτεκτονημάτων, που στεγάζουν πολυεθνικούς κολοσσούς και ενδιαφέροντα μπιστρό) και στο φιορδ, με το νερό να «σκάει» στην «παραλία» της Οπερας, είναι μια χειρονομία οικειότητας εκ μέρους της πόλης. Οικειότητα που κάπως διαρρηγνύεται εάν μπεις στο εσωτερικό: οι ψηλές, ατελείωτες γραμμές από ξύλο βελανιδιάς είναι η σύγχρονη εκδοχή των βαρέων διακοσμήσεων στις όπερες προηγούμενων αιώνων. Η αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων του Olafur Eliasson επιτείνει την προσπάθεια οι αδρές γραμμές να γίνουν επιβλητικότερες, με την προσθήκη γεωμετρικών σχημάτων. Αν δεν σας καλύπτει καμία παράσταση, το καφέ και το εστιατόριο είναι εκεί, με το νερό να απλώνεται μπροστά στις μεγάλες τζαμαρίες. Δεν είναι άσχημο και στη ζεστούλα το ηλιοβασίλεμα…