Συνήθως η ενημέρωση μέσα από τα ΜΜΕ για την αρχιτεκτονική αφορά τους αρχιτέκτονες του star system ή κάποιον νεότερο που εντυπωσιάζει με τολμηρές μορφολογικές ή τεχνολογικές επινοήσεις. Σπάνια γνωρίζουμε το έργο των αρχιτεκτόνων μικρότερης ακτινοβολίας που όμως δουλεύουν αφοσιωμένα και σιωπηρά στη δημιουργία χώρων για τους πολλούς –αυτούς που αποκαλούμε «κοινούς ανθρώπους», λες και είναι άλλοι από εμάς.
Η ιστορία που διηγούμαι αφορά έναν φίλο και σημαντικό αρχιτέκτονα που απεβίωσε πριν λίγες ημέρες και ανήκει στην ως άνω κατηγορία.
Ο Αμερικανός αρχιτέκτων David Bernstein επισκέφτηκε με τη σύζυγό του Beverly, στις αρχές της 10ετίας του 60, τη Βρετανία με σκοπό να μείνει ένα έτος, αλλά ρίζωσε και παρέμεινε εκεί για το υπόλοιπο της ζωής του, την οποίαν αφιέρωσε κυρίως στην αρχιτεκτονική της κοινωνικής κατοικίας. Κίνητρό του σε αυτή τη δράση υπήρξε η ανθρωπιστική έγνοια για την κατάσταση των αστέγων και των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Το ενδιαφέρον του αυτό δεν περιορίστηκε στο επίπεδο του σχεδιασμού και της έρευνας. Πήρε σάρκα και οστά όταν το 1968, μαζί με τη σύζυγό του, το φίλο και αρχιτέκτονα συνεταίρο του David Levitt και άλλο ένα άτομο, ίδρυσε το Στεγαστικό Συνεταιρισμό (Housing Association), «Circle 33 Trust», που αποτέλεσε πρόδρομο του μεγάλου Συνεταιρισμού Clarion Housing Group, του οποίου η παραγωγή έχει φτάσει σήμερα σωρευτικά τις 125.000 κατοικίες.
Το γραφείο Levitt Bernstein, εκτός από μεγάλο αριθμό συγκροτημάτων κατοικίας, σχεδίασε και κτίρια για άλλες χρήσεις, κυρίως πολιτισμικές, πρόνοιας, εκπαιδευτικές, νοσηλείας – συχνά μάλιστα σε συνθήκες αναβίωσης κηρυγμένων μνημειακών κτισμάτων. Το έργο τους έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις. Από τα πρόσφατα τα πιο σημαντικά είναιτο Βραβείο του RIBA 2016 για το συγκρότημα κατοικιών στο Islington και το BD 2016 Αρχιτέκτων της χρονιάς για την Κατοικία.
Θυμούμαι τη γόνιμη παρουσία του David Bernstein στη Σχολή της Architectural Association, όπου συνυπήρξαμε τη 10ετία του 70. Δεν ήταν απλώς ένας καλός δάσκαλος της αρχιτεκτονικής, ήταν ένας σοφός, οξύνους, γεμάτος γνώσεη και προσγειωμένος κριτής και κρατούσε μια ισορροπημένη στάση ανάμεσα στην έμφυτη επιθυμία να προσφέρει βοήθεια και στην αυστηρή μεθοδική κρίση που δεν ανεχόταν τις λογικές αυθαιρεσίες περί έμπνευσης στην αιτιολόγηση των σχεδιαστικών επιλογών. Αγαπούσε τον καθαρό λόγο και περιγελούσε «την πομπώδη και εξεζητημένη ακαδημαϊκή πρόζα». Για αυτές του τις ποιότητες τον αγααπούσαν και τον σέβονταν τόσο οι φοιτητές όσο και το διδακτικό προσωπικό της Σχολής.
Ο David Bernstein άφησε ένα σημαντικό ίχνος στο αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι της Βρετανίας, ειδικά στον κλάδο της κοινωνικής κατοικίας. Ίχνος που δεν είναι άμεσα ορατό από το ευρύ κοινό. Χρειάζεται κάπως να σκαλίσεις την επιφάνεια, για να αξιολογήσεις και να εκτιμήσεις το βάθος του.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι οι Στεγαστικοί Συνεταιρισμοί (Housing Associations) είναι ιδιωτικού δικαίου μη-κερδοσκοπικοί επιδοτούμενοι στεγαστικοί φορείς. Μαζί με τη Δημοτική Στέγαση (Κατοικίες των ΟΤΑ, Council Housing) αποτελούν τους δύο πόλους της κοινωνικής κατοικίας στη Βρετανία. Χρονολογούνται από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα με πιο γνωστούς τον Peabody Trust και τον Guinness Trust και εκφράζουν το φιλανθρωπικό και εθελοντικό κίνημα που γεννήθηκε μετά τη βιομηχανική Επανάσταση. Στη διάρκεια της κυβέρνησης Thatcher οι Στεγαστικοί Συνεταιρισμοί ευνοήθηκαν οικονομικά απέναντι στη Δημοτική Στέγαση και έφτασαν σε υψηλά επίπεδα παραγωγής.
* Ο Αριστείδης Ρωμανός είναι Αρχιτέκτων Πολεοδόμος