Δεν μαρτυρά μόνον τις θείες βουλές, αλλά αποκαλύπτει την ψυχή του δημιουργού. Δεν είναι απλώς ένας τρόπος να μεταλαμπαδευθούν οι προφητείες, αλλά και μια απόδειξη της επιμονής να διαιωνιστούν. Η ισλαμική καλλιγραφία, ανώτατη τέχνη για τον αραβικό κόσμο, είναι παράδοση 1.400 ετών (το πρώτο τεκμήριο χρονολογείται περί τα τέλη του 7ου αιώνα μ.Χ.). Αλλωστε, ο Μωάμεθ είχε εμμέσως διατάξει τη γραφή, αναφέροντας ότι το πρώτο αντικείμενο που δημιούργησε ο Θεός ήταν η γραφίδα, ενώ στη Σούρα αρ. 68, ελ-Κάλεμ (Η γραφίδα), λέει: «Ορκίζομαι στη γραφίδα και σε ό,τι (οι άνθρωποι) γράφουν, ότι δεν είσαι (ω! Μουχάμεντ) –μα τη χάρη του Αλλάχ– τρελός».
Μία διαδρομή από τον 9ο αιώνα μ.Χ. έως τις ημέρες μας είναι η έκθεση που παρουσιάζεται έως την 1η Ιουλίου στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης. Ενταγμένη στο πλαίσιο της Αθήνας 2018 – Παγκόσμιας Πρωτεύουσας του Βιβλίου, η έκθεση, με υπότιτλο «Η τέχνη της ιρανικής γραφής», είναι μία χρονοκάψουλα δεκατεσσάρων αιώνων όπου αποδεικνύεται η αφοσίωση των καλλιγράφων στη διατήρηση της ιεράς παράδοσης εις τους αιώνας των αιώνων – εξάλλου, θρησκεία και ποίηση αποζητούν τη διαιώνισή τους παντί τρόπω.
Σε συνεργασία με το μορφωτικό κέντρο της πρεσβείας του Ιράν, το μουσείο παρουσιάζει, αφενός, την ιστορία της καλλιγραφίας από τον 9ο ώς τον 19ο αιώνα, με αντικείμενα της συλλογής του μουσείου αλλά και με χειρόγραφα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά, και, αφετέρου, ο Μουσταμπά Σαμπζέ, ο σπουδαίος Ιρανός καλλιγράφος, εκθέτει έργα του για πρώτη φορά στη χώρα μας. Μάλιστα, αναμένεται και ο ίδιος στην Αθήνα το αμέσως επόμενο διάστημα για μία επίδειξη καλλιγραφίας με τη μικρογράφο Φατεμέ Κεϊκαβουσί.
Χαρτί και φύλλα χρυσού, μελάνη και τέμπερα, οι θησαυροί της έκθεσης παρουσιάζουν ένα ευρύ φάσμα μιας τέχνης η οποία διαρκώς εξελίσσεται, παραμένοντας διαχρονικά η πιο θαυμαστή και σεβαστή τέχνη της Μέσης Ανατολής. Με καμπύλες και γωνίες, με κοσμήματα και γραμμές, άλλοτε χαρίεσσες, άλλοτε αυστηρές, τα εκθέματα αποκαλύπτουν τον κόσμο της θρησκείας και της ποίησης της Ανατολής, αλλά και –κάτι τόσο ανθρώπινο, άρα εξόχως συγκινητικό– τον τρόπο που ο καλλιγράφος, αυτό το υψηλής αισθητικής μυρμήγκι της τέχνης, προσθέτει τη δική του κυριολεκτική πινελιά στη διατήρηση και εξέλιξη αυτής της κληρονομιάς.
Κι αν ο μουσουλμανικός κόσμος απαγόρευε τη δημιουργία –πόσο μάλλον λατρεία– εικόνων θρησκευτικού περιεχομένου, οι καλλιγράφοι, οι διασώστες της μνήμης δηλαδή, ανέπτυξαν τη δική τους «απεικόνιση». Με διφθέρα (κατεργασμένο δέρμα), πάπυρο ή χαρτί για καμβά και με γραφίδα από κάλαμο ή φτερό για χρωστήρα (ο τελευταίος, μάλιστα, χρησιμοποιείτο στην Κίνα και τις Ινδίες), η ισλαμική καλλιγραφία μετέτρεψε τις λέξεις σε εικόνες – απαγορεύοντας, όμως, οποιεσδήποτε παρανοήσεις ή ερμηνευτικές παρεκκλίσεις. Ανάμεσα σε αυτή την παράδοση, ξεχωρίζει η περσική καλλιγραφία, η οποία αναγνωρίζεται από την καμπυλωτή εκδοχή της παραδοσιακής γραφής νασταλίκ (υπάρχουν, μεταξύ άλλων, τα κουφικά και τα θούλουθ).
Παρότι το μουσείο δεν παρουσιάζει τέτοια τεκμήρια, ενδιαφέρον έχει μία σύγχρονη εκδοχή της καλλιγραφίας που συνδυάζεται με το γκράφιτι και ονομάζεται «calligraffiti». Είναι μια τέχνη του δρόμου που χρησιμοποιεί στοιχεία της μεσανατολικής καλλιγραφίας. Κι αν αυτό το είδος δεν εντάσσεται, τουλάχιστον προσώρας, στην υψηλή παραδοσιακή τέχνη, αποδεικνύει, ωστόσο, την επιρροή που έχει η κληρονομιά ακόμη και στον… δρόμο.
Η έκθεση, πάντως, είναι ένα μάθημα αισθητικής, λογοτεχνίας, θρησκείας και ιστορίας – ένας τρόπος να διαβάσεις εικόνες μέσα από λέξεις, μέσα από το πάθος του καλλιγράφου.
«Ισλαμική καλλιγραφία. Η τέχνη της ιρανικής γραφής». Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης, Ασωμάτων 22 και Διπύλου 12. Εως 1 Ιουλίου.