Για μέρες, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη ήταν ένα εργοτάξιο. Η νέα μουσειολογική και αρχιτεκτονική μελέτη για την έκθεση «Θεσσαλονίκη. Η Συλλογή Γιώργου Κωστάκη. Restart» επέφερε αλλαγές στο εσωτερικό του μουσείου – εξάλλου, η πόλη, πρώτη στον τίτλο και η «επανεκκίνηση» δεν μπήκαν τυχαία: σημαίνουν το πέρασμα σε μια νέα εποχή.
Τα 400 έργα της ρωσικής πρωτοπορίας, από το σύνολο των 1.277 (με δύο της Πόποδα απολεσθέντα), απαιτούσαν νέα ματιά στη μεγάλη έκρηξη του μοντερνισμού των αρχών του 20ού αιώνα. Τέσσερις επιμελητές (Μαρία Τσαντσάνογλου, Νατάλια Αφτονόμοβα, Αλλα Λουκάνοβα, Αγγελική Χαριστού) και δύο αρχιτέκτονες (Κίριλ Ας και Νάντια Κόρμπουτ) αποφάσισαν να πουν μία ιστορία για το πάθος για έναν νέο κόσμο με ταχύτητα, πειραματισμό, δίψα για γνώση και κατανόηση. Και τη λένε από την ερχόμενη Παρασκευή 29 Ιουνίου.
Θαυμαστός κόσμος
Σουπρεματισμός (Μαλέβιτς), κονστρουκτιβισμός (Τάτλιν, Ρότσενκο και Κλούτσις), Σχολή Οργανικής Παιδείας (Ματιούσιν, αδέλφια Εντερ), αναλυτική τέχνη (Φιλόνοφ), Πόποβα, Κλιουν, Νικρίτιν, Ντρέβιν, Ουνταλτσόβα, Ροζάνοβα, Λισίτσκι, Μανσούροφ – ο θαυμαστός μοντέρνος κόσμος είναι εδώ και περιγράφει το άλμα προς τα εμπρός, εκεί όπου η ζωγραφική συναντά τις άλλες τέχνες, τη φιλοσοφία και την επιστήμη, σε έναν κόσμο που αποζητεί την κατάργηση των παγιωμένων αισθητικών συμβάσεων και τη δημιουργία ενός νέου, πολυεπίπεδου τρόπου ζωής, με την τέχνη εντός της ως φορέα νέων, ανθρωπιστικών ιδεών. Και αυτό το οφείλουμε στον Γιώργο Κωστάκη (1913-1990), ο οποίος διέσωσε αυτή την τέχνη μέσα στο δυσμενές περιβάλλον της σταλινικής και προ-περεστροϊκής ΕΣΣΔ και του οποίου το πορτρέτο αναδεικνύεται στην έκθεση.
Λιουμπόβ Ποπόβα, «Ζωγραφικό αρχιτεκτόνημα».
Η έκθεση σηματοδοτεί μια νέα εποχή σε πολλά επίπεδα, όπως λέει στην «Κ» η διευθύντρια του ΚΜΣΤ Μαρία Τσαντσάνογλου. Η μοναδική, εκτός Ρωσίας, συλλογή ρωσικής πρωτοπορίας εκτίθεται σε μια Θεσσαλονίκη που επανακατακτά τη διαχρονική της εξωστρέφεια, Επανεκκίνηση, όμως, είναι και για το νέο «Μητροπολιτικό Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης», το οποίο εισήχθη με νομοσχέδιο στη Βουλή και εκκρεμεί η σχετική έγκριση των πέντε «νέων» μουσείων «σε ένα»: Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης – Συλλογή Κωστάκη, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μουσείο Φωτογραφίας, Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (στη Θεσσαλονίκη) και Μουσείο Αλεξ Μυλωνά (στην Αθήνα).
Καζιμίρ Μαλέβιτς, «Γυναικείο πορτρέτο», περ. 1910-1911
Παράλληλα, restart κάνει και το ίδιο το μουσείο. Οπως λένε στην «Κ» οι δύο Ρώσοι αρχιτέκτονες, Κίριλ Ας και Νάντια Κόρμπουτ, «ως Ρώσοι έχουμε μεγαλώσει σε έναν πολιτισμό συνυφασμένο με πρωτοποριακές ιδέες και αναφορές, οπότε, αν και εντυπωσιαστήκαμε από τη συλλογή, η γλώσσα της μας είναι οικεία. Η κεντρική ιδέα ήταν να δημιουργηθεί μια νέα, αφηρημένη αρχιτεκτονική, η οποία θα εντασσόταν αρμονικά στο κτίριο, σαν εκείνο να προσπαθεί να γίνει έργο της πρωτοπορίας με τη δική του παλέτα, όπως ακριβώς έκαναν οι καλλιτέχνες της αβάν-γκαρντ».
Οπως αφηγείται στην «Κ» η Μαρία Τσαντσάνογλου, «το κοινό αλλάζει, ζητεί νέα πράγματα. Αλλάζουν και τα μουσεία. Εμείς λαμβάνουμε θέση στο παρόν έχοντας το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, είμαστε αποφασισμένοι και έχουμε όλα τα εργαλεία να συμβάλουμε ενεργά στην εικόνα της Θεσσαλονίκης ως διεθνούς κέντρου για τον σύγχρονο πολιτισμό. Και πώς αλλιώς θα το κάναμε αυτό, αν όχι δείχνοντας έναν από τους μεγαλύτερους θησαυρούς στον κόσμο;».
«Θεσσαλονίκη. Η Συλλογή Γιώργου Κωστάκη. Restart». 29/6 – 16/9. ΚΜΣΤ, Μονή Λαζαριστών, Θεσσαλονίκη.
Από τη Ρωσία με αγάπη και γενναιοδωρία
Η Ρωσίδα γκαλερίστα και συλλέκτρια Κριστίνα Κρασνιάσκαγια.
Ηταν Σεπτέμβριος του 2016 όταν μία από τις ξεναγήσεις θαυμαστών της ρωσικής πρωτοπορίας στάθηκε τυχερή για το ΚΜΣΤ. Η νεαρή Κριστίνα Κρασνιάσκαγια, Ρωσίδα γκαλερίστα και συλλέκτρια, πίστεψε από την πρώτη στιγμή ότι το ΚΜΣΤ οφείλει να μπει στον παγκόσμιο χάρτη χάρη στη συλλογή που διαθέτει και να γίνει η κύρια ευρωπαϊκή πλατφόρμα για τη μελέτη της ρωσικής πρωτοπορίας. Τέθηκε στην πρώτη γραμμή των υποστηρικτών του ΚΜΣΤ –στην πραγματικότητα των ευεργετών του– κι έβαλε εξαρχής έναν στόχο: να αποτελέσει πρέσβειρα του μουσείου για να διαδώσει την πολύτιμη αξία της συλλογής και να αυξήσει τον αριθμό των υποστηρικτών του ανά τον κόσμο. Ως επικεφαλής του Συμβουλίου Υποστηρικτών του ΚΜΣΤ (συστάθηκε το 2017 στη Θεσσαλονίκη), έδωσε μια μικρή ανάσα στην ισχνή του κρατική επιχορήγηση.
Εξάλλου, οι 600.000 ευρώ (με 520.000 μισθολογικό κόστος και 70.000 ενοίκιο για τη Μονή Λαζαριστών) που λαμβάνει ετησίως από το υπουργείο Πολιτισμού δεν επαρκούν ούτε για… μερεμέτια.
Η επαναφορά της Συλλογής Κωστάκη στο προσκήνιο της έδωσε την ευκαιρία να αποδείξει, γενναιόδωρα, την έμπρακτη υποστήριξή της. Με τη στήριξη των μεγάλων χορηγών του (Heritage Foundation που ίδρυσε η Κριστίνα Κρασνιάσκαγια και AVC Charity Foundation for the Support of Cultural Programs) πήραν μπρος οι μηχανές για μια δυνατή λαμπερή επανέκθεση με νέα προσέγγιση, άξια του ανεκτίμητου θησαυρού που διαθέτει η Θεσσαλονίκη, η Ελλάδα. Αρκεί, ίσως, να αναφέρουμε τη δήλωση της Μαρίας Τσαντσάνογλου ότι «δίχως τους υποστηρικτές η έκθεση θα ήταν κάτι… άλλο» ή να μιλήσουμε για το πλήθος των δημοσιογράφων από μεγάλα διεθνή μέσα, συλλεκτών, ιστορικών τέχνης και ιδιοκτητών γκαλερί που θα καταφθάσει από διάφορες χώρες του κόσμου στα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης την ερχόμενη Τετάρτη. Μία από τις προθέσεις, εξάλλου, του ΚΜΣΤ για το άμεσο μέλλον είναι η δημιουργία ενός διεθνούς κέντρου για τη μελέτη της ρωσικής πρωτοπορίας.
Ο Γιώργος Κωστάκης, μας υπενθυμίζει η Κριστίνα Κρασνιάσκαγια, άρχισε να συλλέγει έργα της ρωσικής πρωτοπορίας όταν η τέχνη αυτή δεν ήταν αναγνωρισμένη. Οι φίλοι του του έλεγαν ότι αυτά που αναζητεί είναι απαγορευμένα και δεν θα έχουν καμία αξία στο μέλλον. Είναι ηλίου φαεινότερον πως έπεσαν έξω. Κι αυτό οφείλεται στην επιμονή του. «Χάρη σε ανθρώπους όπως ο Γιώργος Κωστάκης, η ρωσική τέχνη εξαπλώθηκε στον κόσμο, σπάζοντας γεωγραφικά, πολιτικά και πολιτιστικά όρια», λέει η ίδια σε συνομιλία της με την «Κ».
«Τώρα, πλέον, το ευρύ κοινό εξοικειώνεται με τη ρωσική πρωτοπορία, χάρη στις δράσεις του ΚΜΣΤ, εντός και εκτός Ελλάδος, έχουν γίνει βήματα μπροστά. Στρατηγικός μας στόχος είναι να εδραιώσουμε το μουσείο στον παγκόσμιο χάρτη. Σχεδιάζουμε να επεκτείνουμε τις δραστηριότητές του, θα εγκαινιάσουμε βιβλιοθήκη σπάνιων βιβλίων τέχνης για τη ρωσική πρωτοπορία, ένα επιστημονικό και ερευνητικό κέντρο για τη ρωσική πρωτοπορία και διοργανώσουμε κύκλους διαλέξεων με τους σημαντικότερους επιμελητές και ιστορικούς τέχνης διεθνώς.
Θέλουμε, διά της προώθησης της συλλογής, να καταστήσουμε ακόμη σαφέστερο, όχι μόνο προς τους ειδικούς αλλά και προς το ευρύ κοινό, τι σημαίνει το φαινόμενο “ρωσική πρωτοπορία” και τι έκανε αυτός ο Ελληνας συλλέκτης για τη Ρωσία και τον υπόλοιπο κόσμο», αφηγείται η Κριστίνα Κρασνιάσκαγια.
Η ενέργεια της πόλης
Η Θεσσαλονίκη πλέον για την ίδια είναι ένας αγαπημένος προορισμός. Κάθε φορά που επιστρέφει στη Ρωσία, παίρνει μαζί της τα θαλασσινά βάιμπ της πόλης και το νέο ανεκτικό της πρόσωπο. Βρίσκει την πόλη σε πλήρη δραστηριότητα, ειδικά όσον αφορά τα μουσεία της και το εύρος των εκθέσεων, ενώ σημειώνει ως πολύ θετική τη στρατηγική του δημάρχου Γιάννη Μπουτάρη να προβάλει τη Θεσσαλονίκη ως κέντρο των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών. «Μαζί με όλα αυτά, μεταφέρω στη Ρωσία την ενέργεια της πόλης, γεμάτη από πολύ τρυφερά συναισθήματα, διότι η συνεργασία με την ομάδα του μουσείου γι’ αυτή την εκπληκτική συλλογή είναι πάντοτε συναρπαστική. Συν το ότι πάντοτε καταφέρνουμε να συνδυάσουμε τη δουλειά με νέες ανακαλύψεις στην πόλη, από ιστορικά, κρυμμένα πολιτιστικά σημεία μέχρι χαριτωμένα μπαρ με ζωντανή μουσική και φανταστική ατμόσφαιρα. Τώρα μπορώ να πω ότι είμαι σε θέση να βγάλω μόνη μου πρόγραμμα για τους φιλοξενουμένους μου στη Θεσσαλονίκη! Κι όταν επιστρέφω στη Ρωσία, μεταφέρω τεράστια αγάπη και πάθος για την τέχνη και την εμπειρία μας από τη ρωσική αβάν-γκαρντ», καταλήγει.