Στους δροσερούς Κήπους του Κένσινγκτον, λίγο πιο πάνω από την έκθεση «Frida Kahlo: Making Her Self Up» του Μουσείου Βικτόρια και Αλμπερτ του Λονδίνου, εκεί όπου αποτυπώνονται το σουρεαλιστικό μεξικανικό φολκλόρ και τα πολύχρωμα πληθωρικά μοτίβα των προσωπικών αντικειμένων της Φρίντα Κάλο, μια άλλη Φρίντα, η 39χρονη Μεξικανή αρχιτέκτων Φρίντα Εσκομπέδο σχεδιάζει ένα από τα πιο ευαίσθητα Περίπτερα της Γκαλερί Σερπεντάιν.
Είναι η δεύτερη γυναίκα μετά τη Ζάχα Χαντίντ (2000) στην οποία ανατίθεται ατομικά ο σχεδιασμός του Περιπτέρου – με την εξαίρεση της Λούθια Κάνο και της Καζούγιο Σετζίμα που όμως συμμετείχαν ως μέλη αρχιτεκτονικών ομάδων (Selgascano, 2015 / SANAA, 2009).
Χωρίς να ακολουθεί τις χρωματιστές λυρικές γεωμετρίες του εμβληματικού Μεξικανού αρχιτέκτονα Λούις Μπαραγκάν, αλλά αντλώντας από αυτόν ιδέες που σχετίζονται με τον υπαίθριο χώρο, την περίκλειστη αυλή, το νερό, το φως και τη σκιά, η αρχιτέκτων σμιλεύει το φετινό 18o Περίπτερο ως ένα κράμα φονξιοναλιστικής αρχιτεκτονικής, βρετανικής υλικότητας και μεξικανικής κουλτούρας – εμποτισμένης με ίχνη ισπανικής αποικιακής παράδοσης.
Πριν από δύο χρόνια, στην ίδια ακριβώς θέση, ο Δανός αρχιτέκτονας Μπγιάρκε Ινγκελς κατασκεύασε ένα σπονδυλωτό χωροδικτύωμα με ειδικά προκατασκευασμένα «τούβλα» από συμπιεσμένο υαλόνημα. Φέτος, η Φρίντα Εσκομπέδο χρησιμοποιεί και αυτή την ιδέα της επανάληψης ενός στοιχείου ως μέσου σύνθεσης. Το δομικό της εργαλείο, εύκολα συναρμολογούμενο, είναι ένα βιομηχανικό –ready made– προϊόν βρετανικής προέλευσης: ένα σκούρο γκρι μπετονένιο κεραμίδι. Ακροβατώντας μεταξύ του μοντερνιστικού «Less is More» (το λιγότερο είναι περισσότερο) του Μις βαν ντερ Ρόε και του κοινωνικά και οικονομικά βιώσιμου «More with less» (περισσότερα με λιγότερα), η Φρίντα Εσκομπέδο προτείνει ένα εναλλακτικό αρχιτεκτονικό μοντέλο σε αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο και τη φύση. Μας δείχνει ξεκάθαρα τι μπορεί να κάνει κανείς με απλά και συμβατικά υλικά. «Προσπαθώ να δουλεύω με υλικά που προέρχονται από το τοπικό περιβάλλον του έργου. Με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα αυτά που γίνονται αντιληπτά ως κοινός τόπος, είναι συνηθισμένα, ή ακόμα και μπανάλ. Προσπαθώ να τα μεταμορφώσω σε κάτι περισσότερο. Οταν αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε ένα τυπικό κεραμίδι ως βασική μονάδα για τους τοίχους, ετέθη το ερώτημα πώς να αξιοποιήσουμε τη μορφή και την υφή του ώστε να πετύχουμε ένα αποτέλεσμα αρκετά ελαφρύ –που να επιτρέπει να έχουμε αίσθηση της γύρω περιοχής– και αρκετά πυκνό για την επίτευξη της επιθυμητής ατμόσφαιρας στο εσωτερικό». Επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο του όχι ως στοιχείο επικάλυψης αλλά ως υλικό πλήρωσης, το κεραμίδι αναδιατάσσεται και «στοιβάζεται» υφαίνοντας ένα ιδιότυπο κλωστρά ή αλλιώς μια celosia (σελοζία): ένα είδος διάτρητου τοιχώματος κοινότοπου στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Μεξικού. Η αρχιτέκτων πλέκει, με τη βοήθεια χαλύβδινων δοκών και στύλων, ένα χειροποίητο μονοχρωματικό καμβά από πανομοιότυπα κεραμίδια τσιμέντου που συναντά κανείς στα λονδρέζικα σπίτια. Η καμπυλότητά τους δημιουργεί ένα κομψό κυματιστό εναλλασσόμενο μοτίβο που οριοθετεί μια ατμοσφαιρική αυλή. «Η αυλή είναι κοινή στην Πόλη του Μεξικού. Ενας οικείος τρόπος ζωής σε έναν εξωτερικό χώρο». Η γενική κάτοψη απαντά σ’ ένα απλό ορθογώνιο. Στο εσωτερικό, ο χώρος χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα: στο καφέ, στην κεντρική αυλή, στην τριγωνική ασκεπή υδάτινη επιφάνεια και στην καμπύλη οροφή από καθρέφτη, επενδυμένη με ανοξείδωτο χάλυβα.
Εμφαση στη φύση
Τα υλικά απορροφούν το πέρασμα του χρόνου, διαβαθμίζουν την αδιαφάνεια και είναι σκοπίμως αποχρωματισμένα και ακατέργαστα για να δοθεί έμφαση στην ένταση της φύσης και του πάρκου. «Τα σημαντικότερα “υλικά” του Περιπτέρου είναι οι αντανακλάσεις του ουρανού και των δένδρων, παραμορφωμένες από την καμπύλη του στεγάστρου ή τη μετατοπισμένη επιφάνεια της πισίνας, η προοπτική διάλυση του περιβάλλοντος πάρκου μέσα από τη σελοζία και το απρόβλεπτο παιχνίδι του φωτός και της σκιάς».
«Το φως και η σκιά παίζουν κρίσιμο ρόλο στη μεξικανική αρχιτεκτονική – υπάρχουν περίοδοι του έτους που η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ τους είναι μέχρι και δέκα βαθμούς!».
Με οδηγό τον Μπεργκσόν
«Οι σκιές στην Πόλη του Μεξικού είναι απίστευτα αιχμηρές, σε σημείο που η σκιά εξετάζεται ως αυτόνομη. Αυτό ανιχνεύεται σε μεγάλο μέρος της αρχιτεκτονικής μας ιστορίας: στα προ-ισπανικά κτίρια με δώματα, στα αποικιακά σπίτια με αυλές, στον μοντερνισμό του Λούις Μπαραγκάν, του Ματίας Γκέριτζ ή του Χουάν Ο’ Γκόρμαν. Εμπνέομαι από το περιβάλλον και την Ιστορία, οπότε η χρήση του φωτός και της σκιάς είναι κεντρικό στοιχείο στην πρακτική μου και χρήσιμο μέσο για την διατύπωση ιδεών αναφορικά με τη σχέση χρόνου και χώρου».
Οι χώροι που σχεδιάζει επιτρέπουν πολλαπλές και εξελισσόμενες εμπειρίες που εμπλουτίζονται με το πέρασμα του χρόνου. «Έχω εμμονή με το ζήτημα του επιστημονικού χρόνου έναντι της διάρκειας- κάτι που οδηγεί στα γραπτά του Ανρί-Λουίς Μπεργκσόν – η ιδέα ότι ο χρόνος κατανοείται καλύτερα ως προσαύξηση των εμπειριών και των αλληλεπιδράσεων παρά ως απλό πέρασμα των λεπτών στο ρολόι».
«Για το Περίπτερο της Σερπεντάιν είδα μια μοναδική ευκαιρία να επιστήσω διακριτικά την προσοχή στην επιστημονική ώρα περιστρέφοντας την αυλή του Περιπτέρου ώστε να προσανατολίζεται στον μεσημβρινό του Γκρίνουιτς που βρίσκεται μόλις λίγα μίλια ανατολικά. Με την ενσωμάτωση αυτής της αναφοράς στο σχεδιασμό, το Περίπτερο δημιουργεί μια αντιπαράθεση μεταξύ της έννοιας του επιστημονικού χρόνου και της διάρκειας».
Το Περίπτερο της Εσκομπέδο είναι ένα σύνολο θραυσμάτων. Με έντονο το στοιχείο του πειραματισμού, η αρχιτεκτονική της ενεργοποιεί και οικειοποιείται τον δημόσιο αστικό χώρο. Δεν την ενδιαφέρει πώς φαίνεται η αρχιτεκτονική της, αλλά πώς αισθάνεσαι μέσα της. Επενδύει στη μνήμη, τη συγκίνηση, την εμπειρία, τη διάρκεια, την κίνηση.
Με σπουδές στο Ιβηροαμερικανικό Πανεπιστήμιο της Πόλης του Μεξικού και μεταπτυχιακά Τέχνης στον Δημόσιο Χώρο στο Χάρβαρντ, η Φρίντα Εσκομπέδο αναθεωρεί τον μοντερνισμό, εισάγοντας το λαϊκό και το ευτελές μέσω ευαίσθητων ιδιοκατασκευών, με τοπικιστικές αναφορές αλλά παγκόσμιο βλέμμα.
Σημαντικά έργα της είναι η μετατροπή του στούντιο του ζωγράφου Νταβίντ Αλφάρο Σικέιρος σε δημόσιο μουσείο στην μεξικάνικη Κουερναβάκα, η περιστρεφόμενη κυκλική σκηνή για την Αρχιτεκτονική Τριενάλε της Λισσαβώνας και η ευέλικτη εγκατάσταση από πλατφόρμες-κάτοπτρα αζτέκικης έμπνευσης πάνω σε νερό στο λονδρέζικο Μουσείο V&A.
«Ελπίζω οι επισκέπτες να δουν το Περίπτερο ως ένα χώρο όπου το πέρασμα του χρόνου μοιάζει ασαφές – διασκεδαστικό αλλά ταυτόχρονα διαλογιστικό. Να μπλέξει τις αισθήσεις με απροσδόκητους τρόπους. Έναν ενδιαφέροντα τόπο να μιλήσουν, να βγουν στον ήλιο, να πιτσιλιστούν γύρω από το νερό».
Serpentine Pavilion 2015
15 Ιουνίου – 17 Οκτωβρίου / Λονδίνο, Κήποι του Κένστινγκτον
http://www.serpentinegalleries.org/