Ο Γάλλος Ζαν Επινά, ανθρακωρύχος και αγρότης, εκείνος που τα εγγόνια του ονόμαζαν «Παππού της Ανατολής» και γεννήθηκε το 1884 στην περιοχή της Οβερνης-Ρον-Αλπ, καβγάδιζε συχνά με τον γαμπρό του. Αιτία ήταν τα ειρωνικά σχόλια του τελευταίου σχετικά με το στρατιωτικό παρελθόν του Επινά, που είχε υπηρετήσει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως μέλος της Στρατιάς της Ανατολής. Οπως μαρτυρούν οι εγγονοί του, ο παππούς ασχολούνταν με τα άλογα του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος, πολλά από τα οποία δεν κατάφεραν να επιβιώσουν κατά τη μεταφορά τους προς τη Θεσσαλονίκη.
Ρενέ Πρεζελάν, «Ανάμνηση. Ταγκό. Θλίψη. Σαμλί, Μάιος 1916». Λιθογραφία από σκίτσο με σκηνές της ζωής στρατιωτών της Στρατιάς Ανατολής.
Δεν ήταν βεβαίως ο μόνος από τους στρατιώτες αυτής της μεγάλης στρατιάς που θεωρήθηκαν ευνοημένοι απολαμβάνοντας εν μέσω του Μεγάλου Πολέμου (1914 -1918) τη νηνεμία μιας ουδέτερης ζώνης. Τους ονόμασαν ειρωνικά οι «Κηπουροί της Θεσσαλονίκης» και την πόλη «Περιχαρακωμένο στρατόπεδο». Αυτός είναι ένας από τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιήθηκαν για τη Θεσσαλονίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μαζί με μερικούς ακόμη που πηγάζουν από το ευρωπαϊκό φαντασιακό της εποχής. Την είπαν «Μικρή αδελφή της Κωνσταντινούπολης», «Πολυπόθητη πόλη» και «Μαργαριτάρι του Αιγαίου» εμπνεόμενοι προφανώς από την αντίληψη των δυτικών που ήθελε την Ανατολή τόπο ρομαντικών περιπετειών και εξωτικών πλασμάτων. Ποια ήταν, όμως, πραγματικά αυτή η πόλη από την οποία πέρασαν κατά τη διάρκεια μιας τριετίας (1915-1918) περίπου 900.000 στρατιώτες; Αυτή που περιέθαλψε σε νοσοκομεία και φιλοξένησε σε καταυλισμούς, εκκλησίες και δημόσια κτίρια ανθρώπους πολλών εθνικοτήτων και θρησκευμάτων –από εδώ πέρασαν εκτός από τα στρατεύματα, χιλιάδες πρόσφυγες από τη Σερβία, την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, και επιπλέον υπήρξε φωλιά κατασκόπων και κάθε λογής καιροσκόπων – οι οποίοι υποχρεώθηκαν να συνυπάρξουν με τους ντόπιους;
Οι άγνωστες πτυχές της παραμονής της Στρατιάς της Ανατολής στη Θεσσαλονίκη, οι σχέσεις των συμμαχικών στρατευμάτων με τους κατοίκους της πόλης και τις τοπικές αρχές, ο αντίκτυπος της παρουσίας τους στον κοινωνικό ιστό της πόλης, η εξέταση του ευρύτερου ιστορικού πλαίσιου υπό το πρίσμα νέων αρχειακών ερευνών και προσωπικών αφηγήσεων σε επίπεδο «μικροϊστορίας», βρίσκονται στο επίκεντρο ενός επετειακού τριημέρου που ξεκινά αύριο στην πόλη. Αφορμή αποτελεί η συμπλήρωση 100 χρόνων από την υπογραφή της Ανακωχής της Θεσσαλονίκης, που υπεγράφη στις 29 Σεπτεμβρίου 1918 μεταξύ του Βασιλείου της Βουλγαρίας και των Συμμαχικών Δυνάμεων της Αντάντ και σήμανε την έξοδο της Βουλγαρίας από τον Πόλεμο. Η αρχή των εκδηλώσεων γίνεται με τη Διεθνή Διημερίδα «Η Στρατιά της Ανατολής στη Θεσσαλονίκη, 1915-1918: η πόλη και οι αναπαραστάσεις της» που ξεκινά σήμερα στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Διακεκριμένοι μελετητές από διάφορα επιστημονικά πεδία –ιστορικοί, νομικοί, αρχαιολόγοι, πολεοδόμοι και θεωρητικοί της τέχνης– επιχειρούν να προσδώσουν μια νέα οπτική σε αυτή την ταραγμένη ιστορική περίοδο.
Το εργοστάσιο επιδιόρθωσης και συναρμολόγησης αεροπλάνων του Αεροναυτικού Πάρκου στη σημερινή περιοχή Καραμπουρνάκι, 1917-1918.
Προς τιμήν των αγωνιστών του Μακεδονικού Μετώπου έχει προγραμματιστεί αύριο συναυλία στο Συμμαχικό Κοιμητήριο του Ζέιτενλικ, όπου βρίσκονται θαμμένοι περισσότεροι από 20.000 στρατιώτες της Αντάντ. Εδώ θα ακουστεί για πρώτη φορά παγκοσμίως η σύνθεση για πιάνο, βιολοντσέλο και φωνή με τίτλο «Ζέιτενλικ, η επαναφορά της ειρήνης», «ένα έργο αφιερωμένο σε αυτούς που αναπαύονται κάτω από τον ουρανό της Θεσσαλονίκης, στην αιώνια παρουσία τους, στο τέλος των συγκρούσεων και στην επαναφορά της ειρήνης», λέει ο Γάλλος μαέστρος και συνθέτης Φιλίπ Φορζέ.
Τέλος, την Κυριακή ολοκληρώνεται η περιοδική έκθεση «Στη Δίνη του Μεγάλου Πολέμου: Η Θεσσαλονίκη της Στρατιάς της Ανατολής» που διοργανώνεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, με πλούσιο αρχειακό και ψηφιοποιημένο υλικό και αυθεντικά αντικείμενα της εποχής.