«Κοιτάζω το λιμάνι με νοσταλγία, το απέραντο γαλάζιο που βάζει μια απόσταση 3.000 χιλιομέτρων ανάμεσα μας. […] Φύλαξε προσεκτικά αυτές τις καρτ ποστάλ για να μπορέσω να σου κάνω ένα ωραίο άλμπουμ του ταξιδιού μου. Με αγάπη, Alexadre».
Ας φανταστούμε τα χρόνια του Μεγάλου Πολέμου στα στρατόπεδα της Θεσσαλονίκης. Ο Alexandre Berraud, 21 ετών, γράφει στη Γαλλίδα σύζυγό του σε καρτ ποστάλ, διακοσμημένες με σχέδια-μελέτες με πένα από μαθητευόμενο εικονογράφο, και ο 20χρονος Μαρσέλ –ξυλουργός από το Μπορντό της Γαλλίας– στην «ανιψιά» του.
Στην πραγματικότητα απευθύνεται στην αγαπημένη του. Ενας άλλος στρατιώτης ανακοινώνει στους οικείους του την προσπάθειά του «να μπει στο νοσοκομείο για να περνάει καλύτερα».
Την ίδια περίοδο, καλλιτέχνες και επιστήμονες συμπατριώτες τους, ακολουθώντας μια κατευθυνόμενη πολιτιστική πολιτική από τον στρατηγό Σαράιγ, αποτυπώνουν τον πολιτισμό της πόλης. Καρικατουρίστες και σκιτσογράφοι σχεδιάζουν για τα έντυπα της εποχής και καρτ ποστάλ. Ερασιτέχνες και επαγγελματίες ζωγράφοι (Poul Jouve, Charles Martel, Amable Benoist, Miklos Rameau, Emile Gerlach κ.ά.) εικονογραφούν μνημεία, σκηνές και τους ανθρώπους της πόλης, το φως της, τη φύση, τα τόπια, τα ηλιοβασιλέματα, τις εκκλησίες, τους μιναρέδες, τις ενδυμασίες, τα επαγγέλματα, τα βουβάλια σε πολλές εκδοχές ακόμη και μπροστά από τη Ροτόντα. Αποδίδουν σε πίνακες την ανατολίτικη γραφικότητα του μακρινού και του «άλλου», εκτοπίζοντας θέματα της τραγικής επικαιρότητας του πολέμου. Σε ειδική αποστολή οι ζωγράφοι Πολ Ζουβ και Σαρλ Μαρτέλ μεταβαίνουν στο Αγιον Ορος και ζωγραφίζουν. Μέσα σε αυτήν την εικαστική παραγωγή ο Κωνσταντίνος Μαλέας διοργανώνει τέσσερις μεγάλες εκθέσεις (δύο στη Θεσσαλονίκη και δύο στην Αθήνα), με έργα των Γάλλων στρατιωτών, την πρώτη στο «Λυσέ» και υπογράφει κριτικές στην εφημερίδα «Μακεδονία» ως «ανώνυμος», εκφράζοντας μεταξύ άλλων την πικρία του για την «εικαστική Σαχάρα» της Θεσσαλονίκης.
Αυτό το σκηνικό των «Poilus» στήνει στους χώρους του το Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με την έκθεση «Η στρατιά της Ανατολής ζωγραφίζει στη Θεσσαλονίκη». Περισσότερα από 400 έργα (σχέδια, ακουαρέλες, λάδια) από μουσεία (Musee de l‘ Αrmee, Centre Pompidou, Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Γαλλικό Ινστιτούτο, Γαλλική Σχολή Αθηνών ΜΙΕΤ, ΕΛΙΑ) και από τη μεγάλη συλλογή των Αρσέν και Ρουπέν Καλφαγιάν μεταφέρουν το εικαστικό πανόραμα μιας πολύχρωμης Θεσσαλονίκης. «Είναι μια έκθεση για τον Πόλεμο χωρίς τον πόλεμο», επισημαίνει η γ.γ του Δ.Σ. του Τελλόγλειου, καθηγήτρια στο ΑΠΘ Αλεξάνδρα Γουλάκη–Βουτυρά. Αναδεικνύει πολλά παράπλευρα θέματα, ξαναστήνει τις εκθέσεις του Μαλέα και ζουμάρει στην ανθρώπινη διάσταση του πολέμου. Στη χειρόγραφη αλληλογραφία που διασώζουν τα οπισθόφυλλα καρτ ποστάλ πέντε συνόλων, οι στρατιώτες μοιράζονται εντυπώσεις και δοκιμασίες με τους αγαπημένους, καταλήγοντας με την ίδια ευχή: «Ο Θεός να δώσει να τελειώσει αυτός ο πόλεμος και να βρεθούμε πάλι όλοι μαζί».
Δεν είχαν όλοι την ίδια τύχη. Ο Μαρσέλ πέθανε από γρίπη. Ο Berroud σκοτώθηκε σε μάχη στο Μοναστήρι. Η σύζυγός του φύλαξε τελικά τις 85 καρτ ποστάλ του (σήμερα βρίσκονται στο Musee de l’ Armme) και οι μαρτυρίες του, αυθόρμητες, βιωματικές, ακατέργαστες –παρά τη λογοκρισία της εποχής–, είναι αποκαλυπτικές για τη ζωή στα στρατόπεδα, τις αρρώστιες, τη ζέστη και τα ζωύφια, «σε λίγο θα βράσω τα ρούχα μου για να ξεφορτωθώ τους Οστρογότθους-καθάρματα και Σία», την κοσμοπολίτικη Θεσσαλονίκη, τη μακρινή Ανατολή.
Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, Αγίου Δημητρίου 159Α. Διάρκεια έως τις 10/2.