Τοίχοι ξεφλουδισμένοι από τους βοριάδες. Σαν παλίμψηστα με επάλληλες στρώσεις μπογιάς ή ασβέστη. Παραθυράκια, μικρά, τόσα δα, με θέα το πέλαγος μπροστά από ένα νεροχύτη. Εσοχές με εικονίσματα ή χρηστικά αντικείμενα. Ξερολιθιές πιο ανθεκτικές και από τον Παρθενώνα. Δένδρα μοναχικά, σμιλεμένα από τους αέρηδες. Ξεχαρβαλωμένες καρέκλες μέσα στα δωμάτια περιμένουν ακόμη ένα σώμα. Το άρτι τυπωθέν βιβλίο του Γιώργου Κυριακόπουλου από τις εξαιρετικές εκδόσεις Ποταμός, με τίτλο «Η Αρχαιολογία του Χτες. Ερειπωμένα σπίτια και υποστατικά του Αιγαίου», είναι από τα πιο συγκινητικά πονήματα που έχω κρατήσει στα χέρια μου εδώ και καιρό. Δεν είναι η αγάπη μου για το αρχιπέλαγος που με έκανε να το ξεχωρίσω. Τουλάχιστον, όχι μόνον αυτή.
Είναι το βλέμμα του Κυριακόπουλου που γαντζώνεται από σπαράγματα, τα οποία σε λίγο δεν θα υπάρχουν. Φτιαγμένα από χέρια ταπεινά, για υπάρξεις ταπεινές που ζούσαν με σέβας για τη φύση και με πυξίδα την ανάγκη. Μέσα στα ερείπια είναι η απουσία αυτών των ανθρώπων που έζησαν, έχτισαν, μαγείρευαν, αναπαύονταν όπως ακριβώς και οι πρόγονοί τους αιώνες πριν. Αυτό το εύθραυστο παρελθόν, το οργανικό, που μετατρέπεται με το πέρασμα του χρόνου ξανά στις πρώτες ύλες του, διαφυλάσσει στο βιβλίο αυτό. Με την προσήλωση του παλαιού περιηγητή που δεν άφηνε στεριά απάτητη, ο Κυριακόπουλος τα τελευταία 11 χρόνια ταξίδεψε σε μια σειρά νησιών του Αιγαίου, εντόπισε και απαθανάτισε με τον φακό του όλα αυτά τα ερείπια. Στην ουσία είναι –όπως μου εξηγεί– 22 αυτοτελή φωτογραφικά διηγήματα.
Πώς ξεκίνησε αυτή η μανία; Εν αρχή ην το περπάτημα, η ανάγκη της ανακάλυψης. Το χούι που είχε από φοιτητής όταν κάθε καλοκαίρι όργωνε μονοπάτια και μάζευε κεραμικά όστρακα. Αυτό τον οδήγησε στην αγάπη του για τα κεραμικά, έγινε παθιασμένος συλλέκτης και δεινός γνώστης. «Περπατώντας ώρες με σκοπό να βρω μια ερημική παραλία ή ένα ξεχασμένο κάστρο ή κάποιο μοναστήρι, και πάντοτε παρεκκλίνοντας για εκείνη την εκκλησία ή εκείνο τον βράχο ή εκείνο το μονοπάτι που δεν φαινόταν το τέλος του. Και βέβαια για την αναζήτηση τεκμηρίων της νεότερης χρηστικής κεραμικής, που αποτελεί σημαντική ασχολία της ζωής μου και μεγάλο ερευνητικό μου μεράκι. Κι από ένα όστρακο ή μια βάση σπασμένου πιθαριού, από ένα σκιερό δέντρο καταμεσής της ερημιάς κάτω από τον δυνατό ήλιο ή απλά από τύχη, άρχισα να παρατηρώ τα ερείπια, τα ανυπόληπτα ερείπια των τσοπάνων και των γεωργών ή των απλών κατοίκων των οικισμών. Αυτά που δεν πρόσεξε κανείς στα σοβαρά, που κανείς δεν υπέθεσε πόσα έχουν να διηγηθούν. Που κανείς δεν είχε την περιέργεια να κοιτάξει αλλά και να δει», τονίζει στο προλογικό σημείωμά του.
Οι αυτοψίες του μαρτυρούν τι έχει μείνει, τι έχει λεηλατηθεί: «Από ένα σημείο και μετά, είχα αποκτήσει ένστικτο και πείρα. Περνούσα το κατώφλι ενός ερειπίου και ήξερα τι θα βρω μπροστά μου. Αντιλήφθηκα πολύ νωρίς ότι τα περισσότερα εγκαταλελειμμένα σπίτια δεν έμειναν έτσι επειδή πέθαναν οι τελευταίοι ένοικοι, αλλά συνήθως επειδή μίσεψαν, μετανάστευσαν», λέει. Η περιήγησή του στα νησιά δεν σταμάτησε ούτε όταν, σε ένα γκρεμίδι στα Κύθηρα, υποχώρησε το σαθρό πάτωμα ενός ορόφου και βρέθηκε στο κενό με διάστρεμμα στο πόδι και σπασμένα πλευρά: «Ηταν το τίμημα για τις 400 και πλέον φωτογραφίες από τις οποίες έκανα την τελική επιλογή για το βιβλίο. Για μένα αλλά και για όποιον το ξεφυλλίσει, ελπίζω η “Αρχαιολογία του Χτες” να είναι μια άσκηση πατριδογνωσίας». Θα τολμούσα να προσθέσω και κάτι ακόμα: μια άσκηση συμβίωσης με τα στοιχεία του περιβάλλοντος δίχως τη σημερινή έπαρση. Να κάτι που έχει να μας μάθει ο κόσμος που χάνεται.
