Ηταν πριν από τέσσερα χρόνια, το καλοκαίρι του 2018, όταν βρέθηκα μπροστά στην καταστροφή ενός καϊκιού στον Νέο Πύργο Ευβοίας. Ενα οκτάμετρο σκαρί του 1983 έγινε σωρός από στραβόξυλα μπροστά στα μάτια μας σε λίγα λεπτά της ώρας. Την επιχείρηση ανέλαβε οδηγός εκσκαφέα με τις εντολές ενός άνδρα του Λιμενικού: «Είναι σαν να βλέπεις έναν άνθρωπο να πεθαίνει», μου μουρμούρισε ο τελευταίος. «Αλλά τι να κάνω; Δουλειά μου είναι να επιβλέπω». Το θέαμα ήταν σπαρακτικό. Η μπουλντόζα έκανε επιθέσεις στο καΐκι και εκείνο αντιστεκόταν, έβγαζε τριγμούς σαν πληγωμένο ετοιμοθάνατο ζώο. Η οικογένεια του ψαρά-ιδιοκτήτη πήρε 83.000 ευρώ από το κράτος για ένα πλεούμενο που εκείνη την εποχή θα κόστιζε 40.000 ολοκαίνουργιο. Μέσα στην 35ετία που το είχε στη δούλεψή της, τα μέλη της έφτιαξαν σπιτικό και σπούδασαν παιδιά χάρη σε αυτό. Συνεπώς βγήκαν κερδισμένοι από κάθε άποψη.
Χαμένη βγαίνει σίγουρα η χώρα μας. Από τη δεκαετία του 1990 έχει χάσει τεράστιο μέρος του ξύλινου στόλου των αλιευτικών της, ο οποίος ήταν κάποτε ο μεγαλύτερος και ωραιότερος στη Μεσόγειο. Η καταστροφή γίνεται για να περιοριστεί –υποτίθεται– η αλιεία στα νερά μας, αλλά τελικά με έναν μαγικό τρόπο εξαφανίζονται και τα ψάρια και τα σκαριά. Αρκεί μια βόλτα στα λιμάνια της Υδρας, των Σπετσών, της Σύρας για να δει κανείς πόσο έχει μειωθεί ο αριθμός από αυτά τα καταπληκτικά ξύλινα σκάφη. Μόνο το 2018 «κόπηκαν» 750 καΐκια με τις ευλογίες της πολιτείας και της Ε.Ε. Εκτοτε υπήρξε μια παύση και σε λίγο καιρό μπορεί να ανακοινωθεί ξανά νέα προκήρυξη για αλιείς που θέλουν να πάρουν αποζημιώσεις σπάζοντας τα σκαριά τους.
Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί το υπουργείο Γεωργίας συνεχίζει αυτό το καταστρεπτικό έργο που διαλύει κυριολεκτικά τη ναυτική μας παράδοση. «Ο λόγος είναι απλός», μας εξηγεί ο ναυπηγός Κώστας Δαμιανίδης: «Είναι εύκολη και ταχύτατη απορρόφηση κοινοτικών πόρων, οικονομικά ελκυστική για τους ψαράδες. Συνεπώς το κράτος προτιμά να τους κινητροδοτήσει να σπάσουν το σκαρί από το να το κρατήσουν ατόφιο και μετά να έπρεπε να τους ελέγχει για το αν θα το χρησιμοποιούν επαγγελματικά ή όχι. Κάθε πενταετία λοιπόν ανοίγει ένα “παράθυρο” για κοινοτικά χρήματα που αφορούν αυτή τη δράση. Φοβάμαι πως τώρα ξαναμπαίνουμε σε μια τέτοια περίοδο, όπου θα δούμε ξανά εκατοντάδες σκάφη να καταστρέφονται από εκσκαφείς».
Ευνοήτως, λοιπόν, η πολιτεία κωφεύει στις διαμαρτυρίες. Υπάρχει ωστόσο και ένα θετικό νέο που μπορεί να ευαισθητοποιήσει ευρύτερα την κοινή γνώμη για τα ετοιμoθάνατα καΐκια: η δημιουργία του Μουσείου Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών Αιγαίου στο Ηραίο της Σάμου, με τη στήριξη του Δήμου Ανατολικής Σάμου και χρηματοδότηση από πρόγραμμα του υπουργείου Ανάπτυξης. Το μουσείο, που είναι σχεδόν έτοιμο, θα ανοίξει τις πόρτες του το 2023. Εκτός από τη μόνιμη έκθεση, με κειμήλια, υλικές και άυλες μαρτυρίες, θα έχει χώρο για περιοδικά αφιερώματα. Ταυτόχρονα θα υπάρχει και πλέγμα εκπαιδευτικών δράσεων για παιδιά που θα κληθούν να κάνουν «ναυτικές εργασίες», θα εξοικειωθούν με τα εργαλεία των καραβομαραγκών και με τα σκαριά. Το πιο σημαντικό που προσπαθεί να γίνει στο νέο μουσείο –στην επίβλεψη του οποίου συμμετέχει και ο Κώστας Δαμιανίδης ως επιστημονικός σύμβουλος εκ μέρους του Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου «Νικολάου Δημητρίου»– είναι μια σχολή μαθητείας για νέους από όλη την Ελλάδα που θέλουν να ειδικευθούν στην ξυλοναυπηγική και να διδαχθούν από εμπειρικούς μάστορες. Aπό κοντά και η εξαιρετική πλατφόρμα woodenboats.gr με στοιχεία, εικόνες, συνεντεύξεις και καταγραφές. Είναι μια συστηματική προσπάθεια για να σώσουμε τα τελευταία σκαριά.