«Και τώρα; Τι θα απογίνουμε δίχως την έκθεση για τη Μικρασία;», έλεγαν στους επιμελητές του Μουσείου Μπενάκη απόγονοι αυτής της ξεχωριστής γενιάς, που αν και ήρθε ξεριζωμένη και ξυπόλυτη από τις παλιές πατρίδες, «πλούτισε» την Ελλάδα. Σπάνια, σπανιότατα, συμβαίνει τόσοι επισκέπτες να έχουν ταυτιστεί ψυχικά με εκθέματα, διότι αυτά ήταν τα κειμήλια ενός κόσμου που δεν υπάρχει πια, αλλά και του πείσματος με το οποίο οι προπάπποι, παππούδες και πατεράδες τους ορθοπόδησαν μετά το ’22. Ο λόγος για το καταπληκτικό αφιέρωμα «Μικρασία: Λάμψη – Καταστροφή – Ξεριζωμός – Δημιουργία», που ολοκλήρωσε τον κύκλο του την περασμένη εβδομάδα, έχοντας προσελκύσει χιλιάδες θεατές. Υποκλίθηκαν όλοι στο άρτιο σκεπτικό, την αριστοτεχνική σκηνογραφία, την πρωτοτυπία, τη σκληρή δουλειά που έκανε όλη η ομάδα του μουσείου, με προεξάρχουσα την επιμελήτρια Εβίτα Αράπογλου σε συνδιοργάνωση με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, ώστε να γίνει σωστά η έρευνα και η τεκμηρίωση.
Τα σκεφτόμουν όλα αυτά, καθώς περνούσα το κατώφλι του Μπενάκη στην Πειραιώς την περασμένη Τρίτη το απόγευμα για να δω το ξεστήσιμο αυτής της μαγικής έκθεσης, που λειτούργησε ως το καλύτερο μάθημα Ιστορίας εδώ και χρόνια. Στο αίθριο με περίμενε ο καλλιτεχνικός διευθυντής Γιώργης Μαγγίνης για να με ξεναγήσει σε κάτι που συνήθως δεν βλέπουν οι δημοσιογράφοι. Οχι, δηλαδή, στο πώς φτιάχνεται ένα αφιέρωμα, αλλά πώς διαλύεται ώστε να αποδοθούν τα αντικείμενα στους ιδιοκτήτες, οι οποίοι σε αυτή την περίπτωση ήταν κυριολεκτικά εκατοντάδες και μάλιστα από όλη τη χώρα: από τη Θράκη έως την Κρήτη, τη Μακεδονία, όπου δηλαδή εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες κουβαλώντας ευλαβικά ένα κομμάτι του παρελθόντος τους.
«Το πρώτο πράγμα που αλλάζει όταν μια έκθεση ξεστήνεται είναι τα φώτα. Σταματάει ο σκηνογραφικός ειδικός φωτισμός και κατεβαίνουν οι προβολείς από την οροφή, διότι πολλές φορές είναι ενοικιασμένοι για την περίσταση. Υστερα σταματούν αμέσως τα βίντεο και οι ηχητικές και οι διαδραστικές εγκαταστάσεις. Ο μεγαλύτερος όγκος εργασιών, όμως, αφορά τα εκθέματα» μου λέει ο Γ. Μαγγίνης, καθώς προχωράμε ανάμεσα σε εκατοντάδες κούτες που ετοιμάζονται να υποδεχθούν τα αντικείμενα. Σε όλες τις εκθεσιακές επιφάνειες υπάρχει καρφιτσωμένη μια φωτογραφία που δείχνει τους αριθμούς κάθε εκθέματος από τον ειδικό κατάλογο: «Σε περιπτώσεις που ο δανεισμός αφορά κάποιο μουσείο ή άλλον φορέα, στέλνουν οι ίδιοι μεταφορικές εταιρείες για να τα συσκευάσουν. Εποπτεύουν οι υπάλληλοί τους την ανάρτηση, αλλά και την αποκαθήλωση. Πρέπει να δει κανείς με πόση ταχύτητα και τέχνη οι μεταφορείς αφαιρούν κάτι και το τυλίγουν με ασφάλεια. Στα υπόλοιπα αναλαμβάνουμε εμείς με τους δικούς μας μεταφορείς αυτό το καθήκον, σε συνεργασία πάντοτε με τους συντηρητές μας, που έχουν πρόνοια για κάποια πιο ευαίσθητα, όπως λ.χ. τα υφάσματα» προσθέτει ο καλλιτεχνικός διευθυντής.
Προχωρώντας προς το βάθος, πλάι από πίνακες, φορεσιές, τυφέκια, σπάθες, μπότες, φλιτζανάκια, θρησκευτικές εικόνες, ακόμη και τσίγκινα κυπελλάκια που είχαν κυριολεκτικά μέσα χώμα από τη Σμύρνη και πετραδάκια από την Καππαδοκία ακούσαμε ομιλίες. Είναι οι τρεις κοπέλες που έχουν επωμιστεί το βάρος της δουλειάς. Η πανταχού παρούσα Ιωάννα Μωραΐτη, η Σουζάνα Ζεγκίνη και η Ολυμπία Εξάρχου, που εργάζονται νυχθημερόν για να αποδώσουν καθαρό τον χώρο για την επόμενη έκθεση. Εχουν σκάρτες επτά ημέρες. Στο βλέμμα τους υπάρχει ένταση αλλά και μια μικρή θλίψη. Λογικό. Ενα αφιέρωμα είναι σαν ένα θεατρικό έργο. Οταν τελειώσει μένει μόνο στη μνήμη των θεατών.
«Λάθος!», μου απαντάει ο Μαγγίνης. «Εχουμε φροντίσει να υπάρξει ένα είδος οπτικής τεκμηρίωσης σε 360 μοίρες που θα μπορεί να δει κάποιος από την ιστοσελίδα μας. Παράλληλα σε λίγο καιρό μια μικρότερη εκδοχή της έκθεσης θα μεταφερθεί στην Κύπρο». Ο καλλιτεχνικός διευθυντής με οδηγεί στα σωθικά του μουσείου, στα ειδικά ασανσέρ που κρύβονται πίσω από γυψοσανίδες για τη μεταφορά βαρέων αντικειμένων. Μπήκα στον πειρασμό να ρωτήσω πώς είναι να αποχαιρετά κανείς μια τόσο σπουδαία έκθεση που αγαπήθηκε από τον κόσμο: «Αν έχει γνωρίσει τη δημοφιλία και την αναγνώριση –όπως σε αυτή την περίπτωση– τότε έχουμε όλοι συναισθηματική πληρότητα ότι κάναμε σωστά τη δουλειά μας και βάζουμε τη στενοχώρια στην άκρη». Εγώ από τη μεριά μου είμαι βέβαιη ότι κάποιες εκθέσεις, φεύγοντας, πάνε στον παράδεισο.