Η ειρήνη δεν έφερε το τέλος της βίας

Η ειρήνη δεν έφερε το τέλος της βίας

3' 22" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΚΕΡΓΟΥΟΡΘ

Οι ηττημένοι. Γιατί δεν τελείωσε

ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1917-1923

μτφρ. Ελένη Αστερίου

εκδ. Αλεξάνδρεια, 2018, σελ. 412

Προ ολίγων εβδομάδων, 85 ηγέτες από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι για τα 100 χρόνια από τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην ομιλία του στην τελετή μνήμης, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έκανε λόγο για επέτειο ειρήνης, όχι πολεμικής νίκης. Το βιβλίο «Οι ηττημένοι» του Ρόμπερτ Γκέργουορθ μας θυμίζει ότι η ερμηνεία του Μακρόν, μολονότι πολιτικά ελκυστική, είναι ιστορικά ανακριβής. Καλύπτοντας την περίοδο από το 1917 και το πραξικόπημα των Μπολσεβίκων στη Ρωσία ώς τη συνθήκη της Λωζάννης το 1923, ο Γκέργουορθ αναδεικνύει τον βαθμό στον οποίο, παρά το επίσημο τέλος του Μεγάλου Πολέμου τον Νοέμβριο του 1918, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν σε μεγάλο μέρος των εδαφών της ευρύτερης ευρωπαϊκής ηπείρου.

Η αφήγηση του συγγραφέα, που είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο University College του Δουβλίνου, ξεκινά στις 9 Σεπτεμβρίου του 1922 στη Σμύρνη. Περιγράφοντας τη σφαγή που ακολούθησε την είσοδο των τουρκικών στρατευμάτων στην πόλη, παρατηρεί: «Για πολλούς που το 1919 ζούσαν στη Ρίγα, στο Κίεβο, στη Σμύρνη και σε πολλά άλλα μέρη της ανατολικής, κεντρικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης δεν υπήρξε ειρήνη, αλλά η βία συνεχίστηκε».

Το βιβλίο στη συνέχεια εστιάζει στις πολλαπλές μορφές που έλαβε αυτή η βία μετά την ανακωχή, οδηγώντας στον θάνατο άνω των 4 εκατομμυρίων ατόμων έως το 1923 στην Ευρώπη. Παράλληλα, εξηγεί πώς οι συγκρούσεις αυτές –εμφύλιοι, επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις, μάχες για τα σύνορα των εθνών-κρατών που προέκυψαν από την κατάρρευση των μεγάλων ηττημένων αυτοκρατοριών– οδήγησαν στη γέννηση των πολιτικών ρευμάτων που τη δεκαετία του ’30 θα οδηγούσαν τον κόσμο σε μία ακόμη σφοδρότερη παγκόσμια ανάφλεξη.

Από τις κεντρικές θεματικές του βιβλίου είναι οι αποσταθεροποιητικές συνέπειες της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ο Γκέργουορθ περιγράφει πώς ο συνδυασμός της ανέχειας που βίωναν οι πληθυσμοί των ηττημένων δυνάμεων με την απονομιμοποίηση των παλαιών καθεστώτων και τις υποσχέσεις των Μπολσεβίκων για αναδιανομή του πλούτου και της γης προκάλεσε έξαρση επαναστατικού αναβρασμού στην Ευρώπη.

Ωστόσο, οι προσδοκίες του Λένιν και του Τρότσκι για διεθνοποίηση της επανάστασης, που θα συνέβαλε ζωτικά στην επιβίωση της σοβιετικής δικτατορίας, δεν επαληθεύτηκαν. Το κομμουνιστικό καθεστώς στην Ουγγαρία, υπό τον Μπέλα Κουν, επιβίωσε μόλις 133 ημέρες.

Στη Φινλανδία, το κομμουνιστικό πραξικόπημα του Ιανουαρίου του 1918 πυροδότησε έναν σύντομο αλλά αιματηρότατο εμφύλιο, στον οποίο έχασαν τη ζωή τους μέσα σε τρεισήμισι μήνες 36.000 άνθρωποι (το 1% του πληθυσμού), και ο οποίος έληξε με την επικράτηση των αντικομμουνιστών. Στη Γερμανία, η εξέγερση των Σπαρτακιστών τον Ιανουάριο του 1919 καταπνίγηκε στο αίμα, με τους πρωτεργάτες τους, τον Καρλ Λίμπκνενχτ και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, να δολοφονούνται από άνδρες των Freikorps, των παραστρατιωτικών ομάδων αποστρατευμένων Γερμανών στρατιωτών που είχαν σχηματιστεί μετά την ανακωχή. Την ίδια τύχη, είχε λίγους μήνες αργότερα και η βραχύβια Σοβιετική Δημοκρατία της Βαυαρίας.

Οι αποτυχίες αυτές των επαναστατικών δυνάμεων, ωστόσο, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, δεν κατεύνασαν τους φόβους που κυρίευσαν την αστική τάξη για την προοπτική ραγδαίας επέκτασης της δικτατορίας του προλεταριάτου στην Ευρώπη. Τη φρίκη για την προοπτική της ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης εκφράζει εύγλωττα ο πρίγκιπας και πρώην καγκελάριος της Γερμανίας, Μπέρναρντ φον Μπίλοβ, γράφοντας για την κατάσταση στο Βερολίνο στις 9 Νοεμβρίου του 1918: «Δεν είδα ποτέ μου κάτι τόσο αηδιαστικό, τόσο φοβερά αποκρουστικό και ποταπό όσο το θέαμα των νεαρών αγροίκων με τα περιβραχιόνια της σοσιαλδημοκρατίας, οι οποίοι μερικές φορές πλησίαζαν ύπουλα κατά μεγάλες ομάδες αξιωματικούς που έφεραν τον Σιδηρούν Σταυρό ή το τιμητικό έμβλημα Pour le mérite, τους ακινητοποιούσαν και τους ξήλωναν τις επωμίδες».

Ο Γκέργουορθ περιγράφει πώς η περιφρόνηση που εισέπραξαν πολλοί στρατιωτικοί επιστρέφοντας ηττημένοι στην πατρίδα τους και η πεποίθηση ότι ο «εσωτερικός εχθρός» ευθυνόταν για την ήττα στο πεδίο της μάχης, έστρεψε πολλούς στην υιοθέτηση ενός ακραίου αντικομμουνιστικού εθνικισμού, συχνά με έντονα αντισημιτικά χαρακτηριστικά (οι Εβραίοι εθεωρείτο ότι κινούσαν τα νήματα της διεθνούς επανάστασης).

Οι εναλλαγές

Ο Γκέργουορθ διαχειρίζεται με μαεστρία το ευρύ του θέμα, μεταπηδώντας αβίαστα από το γεωπολιτικό υπόβαθρο της ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία στις μαρτυρίες στρατιωτών που επέστρεφαν από το μέτωπο στο χάος των χωρών τους. Η εικόνα που συνθέτει είναι μιας ηπείρου βυθισμένης στη βία και στο αμοιβαίο μίσος –εθνοτικό, φυλετικό, ιδεολογικό–, όπου η ταπείνωση των ηττημένων και η απρονοησία των νικητών έθεσε τα θεμέλια για την επόμενη γενικευμένη σύρραξη.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή