STEVEN PINKER
Enlightenment Now
εκδ. Viking, 2018, σελ. 556
Αγνοήστε τις Σειρήνες της καταστροφολογίας και μην παρασύρεστε από τους προφήτες του σκότους. Ο κόσμος δεν βρίσκεται στα πρόθυρα κατάρρευσης, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μπορούν να επιλυθούν, η ανθρωπότητα έχει κάνει εντυπωσιακή πρόοδο στους τελευταίους τρεις αιώνες, από τότε που ενστερνίστηκε τα ιδεώδη του Διαφωτισμού. Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα, με τον εθνικολαϊκισμό και τη συνωμοσιολογία σε έξαρση και την αλήθεια υπό αμφισβήτηση, είναι μια ανανέωση της πίστης μας στις οικουμενικές αξίες, που συνέβαλαν στην ανθρώπινη άνθηση, με έμφαση στον ορθό λόγο, την επιστήμη, τη γνώση, την ελευθερία, την ισότητα και τον ουμανισμό.
Αυτό είναι το αισιόδοξο μήνυμα του νέου βιβλίου του Στίβεν Πίνκερ, καθηγητή Ψυχολογίας στο Χάρβαρντ και δημοφιλούς συγγραφέα, που έρχεται να προστεθεί σε ένα παρόμοιο μήνυμα που αναδύεται από τις σελίδες του «Factfulness», του βιβλίου του Σουηδού ιατρού και στατιστικολόγου Χανς Ρόσλινγκ, που με πραγματικά στοιχεία έδειξε γιατί ο κόσμος είναι καλύτερος από ό,τι νομίζουμε.
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πλήθος στατιστικών δεδομένων και 75 διαγράμματα για να υποστηρίξει ότι η ζωή μας έχει βελτιωθεί ριζικά, η υγεία, η ευημερία, η ειρήνη, η ασφάλεια, η μόρφωσή μας ακολουθούν ανοδική πορεία, το προσδόκιμο της ζωής μας έχει αυξηθεί παντού και όχι μόνο στις ανεπτυγμένες χώρες, ο αναλφαβητισμός εξαλείφεται, η βία, η ακραία φτώχεια και η πείνα έχουν μειωθεί σημαντικά, η παιδική θνησιμότητα, οι μολυσματικές ασθένειες και οι επιδημίες έχουν σχεδόν ξεριζωθεί, η γνώση έχει εξαπλωθεί με τη βοήθεια της τεχνολογίας, η δημοκρατία και η ισότητα κερδίζουν παντού έδαφος.
Ο συγγραφέας δεν ισχυρίζεται ότι ο κόσμος είναι τέλειος, αλλά είναι 100 φορές πλουσιότερος από ό,τι ήταν πριν από 200 χρόνια, οι νεκροί των πολέμων και της τρομοκρατίας σήμερα είναι πολύ λιγότεροι από τα θύματα των ανθρωποκτονιών, τα δύο τρίτα του πληθυσμού ζουν σήμερα υπό πλήρη ή σχετική ελευθερία, έναντι 20% το 1900 ή 1% πριν από δύο αιώνες, ενώ και τα αυταρχικά καθεστώτα είναι λιγότερο καταπιεστικά σήμερα από ό,τι στο παρελθόν.
Το ποσοστό του πληθυσμού που ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας έχει μειωθεί στο 10% έναντι 90% πριν από 200 χρόνια, με τον ΟΗΕ να έχει θέσει ως στόχο το 2030 για την εξάλειψη της φτώχειας. Οι δείκτες ευτυχίας αυξάνονται με τη μεγέθυνση του κατά κεφαλήν εισοδήματος. Η Αποκάλυψη δεν ήλθε, όλες οι κρίσεις δεν αποτελούν υπαρξιακές απειλές, σημειώνει. Προβλήματα πάντα θα υπάρχουν, αλλά η σταθερή πρόοδος που έχει επιτευχθεί μας κάνει πιο τολμηρούς και έξυπνους να επινοήσουμε καινοτόμες πολιτικές και τεχνολογίες, που θα φέρουν λύσεις σε προκλήσεις, όπως η εισοδηματική ανισότητα, η υπερθέρμανση του πλανήτη και η απειλή των πυρηνικών όπλων.
Η πρόοδος
Τα κακά νέα βέβαια συγκεντρώνουν τα φώτα της δημοσιότητας, αλλά είναι καιρός να προβληθεί η πρόοδος που έχει συντελεστεί και συντελείται καθημερινά σε όλο τον κόσμο, απέναντι στους αυταρχικούς δημαγωγούς, στους «προοδευτικούς» διανοούμενους που μισούν την πρόοδο και στους θρησκευτικούς και πολιτισμικούς πεσιμιστές, που διακηρύσσουν ότι ο δυτικός πολιτισμός είναι ετοιμοθάνατος, με αποτέλεσμα να διαδίδεται μια διαβρωτική μοιρολατρία και μια απροθυμία υπεράσπισης της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της διεθνούς συνεργασίας. Ο συγγραφέας αισιοδοξεί ότι ο Διαφωτισμός και ο ουμανισμός μπορούν να βρουν πρόσφορο έδαφος και στον μουσουλμανικό κόσμο, όπου παρατηρείται η μεγαλύτερη αντίσταση στο ρεύμα της προόδου, αφού, όπως υποστηρίζει, η νεολαία στη Μέση Ανατολή σήμερα είναι όσο φιλελεύθερη ήταν η δυτικοευρωπαϊκή στη δεκαετία του ’60.
Με το μανιφέστο του ο Πίνκερ μας καλεί να επικεντρωθούμε στη μεγάλη εικόνα της αδιαμφισβήτητης προόδου, να μην αποθαρρυνόμαστε από τα αναπόφευκτα πισωγυρίσματα, να παραμείνουμε ακλόνητοι στην πίστη ότι δεν υπάρχει όριο στην ανθρώπινη άνθηση με την προσήλωση στις αρχές του Διαφωτισμού.
Η ιστορία της προόδου με θεμέλιο τη λογική και τη γνώση είναι «ηρωική και λαμπρή», γράφει με πάθος. Γι’ αυτό η υπεράσπισή της είναι πιο επιτακτική στις μέρες μας απέναντι στην απειλή που εκπροσωπεί ένας διανοητικά μεν χρεοκοπημένος, αλλά ελκυστικός στις μάζες «νεο-θεο-αντιδραστικός εθνικολαϊκισμός».
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.