ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΣΠΑΝΟΥ –
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ (επιμ.)
Κουλτούρα, Ιστορία, Δημοκρατία.
Τιμητικός τόμος για τον Νικηφόρο
Διαμαντούρο
εκδ. Παπαδόπουλος, 2018, σελ. 280
Ο Νικηφόρος Διαμαντούρος, εκτός από ακαδημαϊκός, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής και ο πρώτος Ελληνας Συνήγορος του Πολίτη, είναι και ένας από τους διαπρεπέστερους Ελληνες πολιτικούς επιστήμονες. Η Καλλιόπη Σπανού, επίσης Συνήγορος του Πολίτη το διάστημα 2011-2015 και καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο συνάδελφός της καθηγητής Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος επιμελήθηκαν έναν τιμητικό τόμο αφιερωμένο στον Διαμαντούρο, ο οποίος υπηρέτησε στο ίδιο πανεπιστημιακό τμήμα.
Για τον Διαμαντούρο, οι ανεξάρτητες αρχές αποτελούν την περισσότερο ορατή δραστηριότητά του και, ταυτόχρονα, το σταυροδρόμι όπου συναντώνται οι πολιτικές θέσεις και η ακαδημαϊκή δουλειά του. Οι μεν πρώτες έχουν στο κέντρο τους τη θέση ότι δεν υπάρχει κοινωνική πρόοδος χωρίς δημοκρατικούς θεσμούς. Ο ίδιος, στην ομιλία του κατά την παραλαβή του τόμου, δήλωσε ότι αποδέχεται ως τίτλο τιμής τον χαρακτηρισμό του «θεσμολάγνου» που κάποιοι του έχουν αποδώσει ως ψόγο. Το δε ακαδημαϊκό του έργο έχει ως βασική διάστασή του τη συγκριτική τοποθέτηση της ελληνικής περίπτωσης στο διεθνές περιβάλλον και ως κορυφή του το γνωστό σχήμα του πολιτισμικού δυϊσμού, της αντίθεσης, δηλαδή, μεταξύ μιας κουλτούρας των μη προνομιούχων και μιας εκσυγχρονιστικής κουλτούρας.
Συνοπτικά, η πρώτη είναι εσωστρεφής, αντιδυτική και αντιστέκεται στην αλλαγή, ενώ η δεύτερη είναι μεταρρυθμιστική, εξωστρεφής και φιλική προς τις δυνάμεις της αγοράς. Οι δύο κουλτούρες τέμνουν οριζόντια την ελληνική κοινωνία, είναι εντοπίσιμες σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, στις πολιτικές παρατάξεις και σε πολλούς θεσμούς. Κάποτε υπερισχύει η μία και κάποτε η άλλη κουλτούρα. Αυτή η διαρκής αντίθεση φιλοδοξεί να ερμηνεύσει την ιστορική εξέλιξη του κοινωνικού και πολιτικού φαινομένου στην Ελλάδα διαχρονικά. Ασχετα με την πολιτική κατάχρηση του παραπάνω σχήματος και τις όποιες αδυναμίες του, η αλήθεια παραμένει ότι στον χώρο της ελληνικής πολιτικής επιστήμης ελάχιστα αναλυτικά εργαλεία διαθέτουμε με την επιρροή, αλλά και τον χώρο για κριτική που διαθέτει το συγκεκριμένο σχήμα. Αλλωστε, το γεγονός ότι οι συγγραφείς του τόμου προέρχονται και από χώρους εκτός αυτού που έχει επικρατήσει να ονομάζεται «εκσυγχρονιστικός» αντανακλά τόσο την αξία της δουλειάς του Διαμαντούρου όσο και την εκτίμηση της οποίας χαίρει ο ίδιος μεταξύ των συναδέλφων του, ασχέτως του βαθμού στον οποίο ασπάζονται τις ιδέες του.
Επιγραμματικά, τα κείμενα του τόμου καλύπτουν σειρά από ζέοντα θέματα στα πεδία της κουλτούρας, της Ιστορίας, των θεσμών, της λειτουργίας της δημοκρατίας και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Μάρω Παντελίδου – Μαλούτα, στη συμβολή της στον τόμο, αναλύει διεξοδικά και κριτικά το σχήμα του πολιτισμικού δυϊσμού. Ο Παντελής Λέκκας εφαρμόζει το ανωτέρω σχήμα στη «μοντέρνα» Επανάσταση του 1821. Ο Αντώνης Λιάκος διερευνά το ερώτημα «ποια είναι η θέση μου στον κόσμο;» κάθε τοπικής ιστοριογραφίας. Ο Γιάννης Βούλγαρης ανασκοπεί τη θεωρία του εκσυγχρονισμού. Ο Κώστας Κωστής ανατρέχει στις κρίσεις και στις μεταρρυθμίσεις στην ελληνική οικονομία από τον 19ο αιώνα.
Νόμος και ηθικές στάσεις
Ο Αλέξανδρος-Ανδρέας Κύρτσης καταπιάνεται με το πώς ο νόμος πολιτικοποιεί τις ηθικές στάσεις. Ο Γιάννης Τασόπουλος γράφει για την ουσιαστική συνταγματική νομιμοποίηση των ανεξάρτητων αρχών. Η Καλλιόπη Λυκοβαρδή αναφέρεται στην αρχή της ίσης μεταχείρισης στην καταπολέμηση των διακρίσεων. Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος επικεντρώνεται στην κοινωνιολογία της διαγενεακής αλληλεγγύης στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Ο Λουκάς Τσούκαλης εντοπίζει τα μαθήματα που πήραμε από την κρίση. Η Καλλιόπη Σπανού αναπτύσσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το φιλεοευρωπαϊκό αφήγημα. Ο Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος γράφει για τις πολιτικές απασχόλησης στην Ελλάδα σε ευρωπαϊκή προοπτική. Τέλος, ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης καταπιάνεται με τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα.
Εντέλει, σε μια εποχή όπου η πολιτική επιστήμη τείνει να γίνει ολοένα και περισσότερο τεχνική, αποσπασματική και αυτοαναφορική, δηλαδή εσωστρεφής, ο συγκεκριμένος τόμος φέρνει ξανά στην επιφάνεια την ανάγκη για κοινωνικές επιστήμες που, τουλάχιστον, αφορούν την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, στην αναμφισβήτητη ρευστότητα και πολυμέρειά της, με όρους πραγματικής και όχι μόνο στατιστικής σημαντικότητας.
* Ο κ. Γιάννης Τσίρμπας είναι λέκτωρ στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.